نگاهی به سرگذشت معرفت

انسان از سه طریق میتواند به معرفت برسد حس عقل شهود:

درباره ارزش این سه راه و میزان توانایی آنها در رساندن انسان به معرفت، همواره میان فیلسوفان بحث وگفت و گو بوده است .

گروهی به حس و گروهی دیگر به عقل اهمیت بیشتری داده و هر گروه هم دلایلی برای مدعای خود آورده اند. . برخی نیز شهود قلبی را معتبر دانسته اند .

چهار دوره تاریخ فلسفه تاریخ فلسفه را میتوان به دورههای زیر تقسیم کرد:

۱ دوره یونان باستان شامل فیلسوفان پیش از سقراط و بعد از وی از جمله افلاطون و ارسطو و شاگردان این دو

۲ فیلسوفان اروپایی دورۀ قرون وسطی تا ابتدای رنسانس و آغاز دوره جدید در اروپا .

۳- دوره شکوفایی فلسفه در جهان اسلام و ایران ظهور فیلسوفانی مانند فارابی ابن سینا ابن رشد، شیخ اشراق و ملاصدرا

۴ دوره جدید اروپا که از رنسانس با ظهور فیلسوفانی مانند فرانسیس بیکن دکارت کانت و هگل آغاز می شود و تاکنون ادامه دارد.

در تمام این دوره،ها درباره معرفت شناسی و میزان کارآمدی هر یک از ابزارهای معرفت مباحث مختلفی صورت گرفته است که هر کس بخواهد در دانش فلسفه تبخر داشته باشد باید از آن مباحث آگاه باشد .

الف ) دورهٔ یونان باستان

آغاز اختلاف : عقل یا حس

دانشمندان و متفکرین پیش از سقراط از اولین کسانی بودند که درباره شناخت انسان و ارزش و اعتبار آن نظر داده اند. در دوره یونان معرفت شناسی به صورت مستقل مطرح نبود اما مسئله شناخت و میزان انطباق آن با «واقعیت» مورد توجه دانشمندان پیش از سقراط قرار گرفته بود.

دیدگاه معرفت شناسی هراکلیتوس:

علاوه بر حس ، عقل هم اهمیت دارد. شناخت حسی معتبر است و ما وجود حرکت در این جهان را از طریق حس در می یابیم و درک می کنیم.

دیدگاه معرفت شناسی پارمیندس:

شناخت حسی به دلیل خطاهایی که گاه در حواس رخ میدهد اعتبار ندارد و نمی توان بدان تکیه کرد.

حرکت وجود ندارد و همۀ اشیا در ثبات و پایداری هستند.

دیدگاه معرفت شناسی سوفسطائیان:

سوفسطائیان به سبب اختلاف نظرها و مغالطه هایی که خودشان بدان متوسل میشدند اصل امکان شناخت واقعیت را زیر سؤال برده ، مدعی شدند که از راه حس و عقل نمیتوان به حقیقت رسید و اگر چیزی را حس میکنیم بدان معنا نیست که حس ما از یک واقعیت بیرونی خبر میدهد به عبارت دیگر ما چیزی جز احساس در اختیار نداریم دیدگاه معرفت شناسی پروتاگوراس مشهورترین سوفسطائیان

پروتاگوراس که طرز تلقی سوفسطائیان را داشت میگفت:

اشیا هر طوری که در هر نوبت به نظر من میآیند در آن نوبت همان طور هستند و هر طور که به نظر تو می آیند برای تو نیز همان طور هستند.

در میان مجادلات طرفداران عقل و ،حس حکیمانی مثل سقراط، افلاطون و ارسطو کوشیدند راه های معتبر شناخت و روشهای رسیدن به آن را تبیین کرده و راههای گریز از خطا را هم توضیح دهند. ارسطو با تدوین منطق گامی مهم در این زمینه برداشت و توانست قواعد استدلال و شیوه های مصون ماندن از خطا و مغالطه را آموزش دهد و مانع رشد سفسطه در جامعه شود.

افلاطون که به عقل اهمیت میداد، عقیده داشت که :

افلاطون شهود قلبی را هم باور داشت و معتقد بود که سقراط آن عالم برتر را مشاهده کرده است. ارسطو نیز گرچه ادراک حسی را معتبر می دانست اما استدلال کردن را یک کار عقلی معتبر می شمرد. به نظر او عقل میتواند به اموری ماورای حس پی ببرد و آنها را اثبات نماید.

ب دوره شکوفایی فلسفه در جهان اسلام و ایران

در این دوره فیلسوفان بزرگی ظهور کردند که همگی سه ابزار حس و عقل و قلب را معتبر می دانستند، با این تفاوت که برخی از آنها بیشتر دربارهٔ حس و عقل سخن گفته اند برخی به شهود قلبی توجه ویژه کرده اند و برخی نیز میان حس و عقل و قلب و شهود وحیانی پیوند برقرار ساخته و از هر سه بهره برده اند.