الگویی از نظام فکری و عملی

• پیشتر بیان شد که سبک زندگی هر کسی متاثر از فلسفه ای است که آن شخص دارد؛ مثل فلسفه افلاطون و فارابی رنگ و بوی الهی دارد و فلسفه مبتنی بر اصالت ماده و حس (مثل ماتریالیسم)، اهداف زندگی را کاملا مادی می کند .
• اگر ساختار و نظام فکری هر فرد را مشابه یک درخت بدانیم؛ مبانی فلسفی پذیرفته شده از سوی هر فرد، به منزله ریشه درخت است؛ و سایر افکار و اندیشه های او (نگاه او به سیاست ،زندگی، خانواده و ...)، شاخ و برگ های آن درخت هستند .
• بدیهی است سلامت شاخ و برگ ها به سلامت ریشه بستگی دارد .

1. کسانی که کمتر اهل اندیشه ورزی اند و اصولا نظام فکری مشخصی ندارند. این ها اهل تقلید هستند و همراه جو جامعه اند .
2. کسانی که وارد عرصه تفکر شده و دارای افکار فلسفی هستند؛ اما هنوز افکار فلسفی به خوبی در آنها شکل نگرفته است و نمی توانند بین افکار فلسفی و مسائل زندگی ارتباط برقرار کنند. این ها گاهی بر اساس افکارشان تصمیم می گیرند و گاهی بر اساس تقلید. این گروه، در مسیر رشد و پیشرفت هستند .
3. کسانی که در انتخاب ریشه درخت (نظام فکری)خود به خطا رفته اند. اینها ریشه ای ناسالم و ناکارآمد در زمین زندگیشان قرار داده اند و در نتیجه به یک سبک زندگی ناسالم رسیده اند.  
4. کسانی که هم ریشه درخت فکریشان را به درستی انتخاب کرده اند و هم با تامل و عقلنیت بالا، شاخ و برگ های قوی و استواری از آن ریشه ها استخراج کرده اند. اینان وقتی از مسئل های (مثل فرهنگ) صحبت کنند، مخاطب فهیم خواهد فهمید که این سخن او برگرفته از مبانی فلسفیاش است .

نظام فکری ، شهید مطهری هنوز هم پاسخگوی نیازهای زمان و عصر ماست؛ یعنی می تواند به ما دیدگاه فلسفی مناسبی نسبت به زندگی ،اجتماعی، اقتصادی و ... بدهد.

عدالت ، یک آرمان فطری انسان هاست و همه آرزوی یک جامعه عادلانه دارند.

مطهری در این کتاب جایگاه عدل در «وجودشناسی» را تبیین می کند . ایشان نشان می دهد که توحید ، نبوت ، معاد ، امامت و زعامت و همه آرمان های فردی و اهداف اجتماعی بر اساس محور عدل استوار شده اند.

• عدل قرآن نوعی «جهان بینی» است که شکل خاصی به نگاه انسان به هستی و آفرینش می دهد.
• عدل در مبحث نبوت و تشریع یک «معیار» و «مقیاس» قانون شناسی است.
• عدل در امامت و رهبری یک «شایستگی» است.
• عدل در بحث ،اخلاق یک «آرمان انسانی» است.
• عدل در بحث اجتماع یک «مسئولیت» است.