حوزه نفوذ سکونتگاه

تعریف حوزه نفوذ: 

به محدوده جغرافیایی از یک سکونتگاه کالا و انواع خدمات دریافت میکند و بین آن محدوده و سکونت دارد جریان کالا، خدمات و رفت و آمد افراد وجود دارد، حوزه نفوذ آن سکونتگاه میگویند.

برخی از سکونتگاهها حوزه نفوذ کم وسعتی دارند. برای مثال، یک شهر کوچک ممکن است فقط به چند  روستای پیرامون خود خدمات بدهد و ساکنان روستاهای پیرامون برای خرید و کار در کارخانه و استفاده از مراکز درمانی به آن شهر مراجعه میکنند.

حوزه نفوذ برخی از شهرها حوزه نفوذ بسیار گستردهای در سطح یک ناحیه یا کشور و حتی جهان دارند.

در زمینه بررسی حوزه نفوذ عملکرد یک سکونتگاه به دو جنبه توجه می شود:

 الف( آستانه نفوذ، یعنی حداقل جمعیتی که تقاضای کالا خدمات یا عملکردی از سکونتگاه دارند.

 ب( دامنه نفوذ، یعنی بیشترین مسافتی که مردم منطقه برای دریافت خدمات از آن سکونتگاه طی  میکنند.

یکی از مهم ترین تغییرات فضای جغرافیایی در قرن بیستم و بیست و یکم افزایش شهر و شهرنشینی در جهان است.

منظور از اصطلاح شهرنشینی افزایش نسبت جمعیت شهرهای یک کشوریا ناحیه به روستاهای آن است.

در سال 1950 میالدی فقط 30 درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می کردند. اما در سال 2014 میلادی 54 درصد جمعیت جهان ساکن شهر ها بوده اند . امروزه جمعیت شهرنشین جهان بر جمعیت روستانشینی پیشی گرفته است و پیش بینی میشود که تا سال 2050 میلادی این نسبت به 66 درصد برسد. به نمودار  زیر توجه کنید

سطوح شهرنشینی و افزایش آن در نواحی مختلف جهان متفاوت است. به نقشه وجدول زیر توجه کنید

در کشورهای این نواحی بخش عمدهای از رشد شهرنشینی به علت مهاجرت فزاینده روستاییان به شهرها به  منظور اشتغال و دستمزد بیشتر و به دنبال صنعتی شدن و توسعه کارخانه ها و یا رشد بخش خدمات و  ورود این کشورها به تجارت جهانی بوده است.

یکی از مهمترین پدیده های مربوط به تغییرات الگوی شهرنشینی در جهان افزایش شهرهای میلیونی است.

در سال 1950 میالدی دو شهر لندن و نیویورک بیشتر از 8 میلیون نفر جمعیت داشت

در سال 1990 ده شهر با بیش از 10 میلیون نفر در جهان وجود داشت و امروز تعداد این شهرها به  28شهر رسیده است.

تغییردیگر، تغییر الگوی مکانی شهرها با بیش از 5 و 10 میلیون نفر در جهان است.

تا چند دهه پیش چنین شهرهای فقط در نیمکره شمالی و در آمریکای شمالی، اروپا و ژاپن وجود داشتند  اما امروزه آسیا، آمریکای التین و آفریقا با رشد شهرهای میلیونی و پر جمعیت روبرو شده اند. با توجه به نقشه بگویید در کدام بخش های این قاره ها ظهور شهرهای پرجمعیت را مشاهده میکنید؟

نمودار زیر افزایش شهرهای میلیونی را در چهار دهه نشان می دهد.

تعریف مادر شهر: مادر شهر (متروپل )بزرگ ترین و مهم ترین شهر یک ناحیه، استان یا یک کشور است.

این شهر ممکن است پایتخت یا شهر اصلی یک ناحیه باشد که مرکز حکومتی، مذهبی، تجاری و... است از  این جنبه ها بر سایر سکونتگاه ها برتری دارد.

 معمولا به مادرشهر، کلا نشهر نیز گفته میشود. برخی نیز معتقدند کلان شهر ترجمه و معادل واژه مگاسیتی ( megacity ) است و به شهرهایی با بیش از 10 میلیون نفرجمعیت اطلاق می شود

در کشور ایران طبق مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی، به ما در شهرهایی که بیش از یک میلیون نفر جمعیت داشته باشند، کالن شهر گفته میشود. مانند تهران، مشهد، اصفهان ، کرج، قم و ..

 حومه چیست : به بخشهای پیرامونی یک شهر حومه میگویند.

علل شکل گیری حومه ها:

با افزایش شهرنشینی و گسترش حمل و نقل و وسایل ارتباطی، به تدریج حومه ها در اطراف شهرها، به ویژه شهرهای بزرگ و پرجمعیت شکل گرفتند.

حومه نشینان برای خرید یا کار و یا استفاده از خدمات به شهرها رفت وآمد می کنند.

1- خوابگاهی

2- صنعتی

3- فقیرنشین

4- مرفه نشین.

با افزایش جمعیت مادر شهرها و گسترش حومه های آنها به تدریج منطقه هایی با عنوان منطقه مادر شهری به وجود آمدند. در پیرامون برخی از مادر شهرها، شهرها و شهرک های اقماری پدید آمده اند.

 تعریف: در برخی از بخش های جهان، در نتیجه گسترش فوق العاده زیاد دو یا چند مادر شهر در امتداد مسیرهای ارتباطی و حمل و نقل، زنجیره ای از مادر شهرها یا کلان شهرها پدید آمده اند که به آنها  مگاالاپلیس گفته میشود.

در مگا پلیس، حومه ها و شهرک های اقماری یک مادر شهر به حومه ها و شهرک های مادر شهر دیگر پیوند می خورد. برخی، مگالاپلیس را منطقه ابر شهری نامیده اند.

1-تمرکز و انبوهی جمعیت شهری

2- تمرکز موسسات مالی و پولی

3- تمرکز صنایع دانش بنیان

4- فراوانی آمد و شد بین مادر شهرهای هم جوار با انواع وسایل حمل و نقل زمینی و هوایی .

مگالا پلیس ها معمولا در امتداد راه های ارتباطی، شکل خطی و کریدوری و برخی نیز شکل خوشه ای وکهکشانی پیدا کرده اند.

مگالا پلیس شمال شرق ایالات متحده آمریکا از بوستن تا واشنگتن  و مگالاپلیس ژاپن توکیو یوکوهاما  تغییردر روستا نشینی وسکونتگاه ای روستایی:

هرچند فرآیند شهری شدن به افزایش شهرنشینی در همه کشورهای جهان منجر شده است، هنوز 3/4 میلیارد نفر  از مردم جهان در روستاها زندگی می کنند. تنها در دو کشور چین و هند بیش از یک میلیارد نفر روستا نشین اند.