درسنامه کامل علوم تجربی پنجم فصل 4 برگی از تاریخ زمین

تاریخچه ی زمین:

زمین شناسان با استفاده از آثاری که از گذشته به دست آورده اند، به اطلاعات زیادی پی برده اند.

آن ها با مطالعه ی سنگ های رسوبی درباره ی آب و هوا، محل دریاها، خشکی ها و نوع گیاهان و جانورانی که از بین رفته اند، اطلاعاتی به دست آورده اند.

تغییر خشکی ها و دریاها:

زمین شناسان معتقدند ابتدا در روی کره ی زمین، فقط یک خشکی و یک اقیانوس بزرگ وجود داشت.

در حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش، این خشکی ابتدا از وسط شکاف برداشت و به کم کم به دو نیم تقسیم شد و بین دو خشکی، دریایی به وجود آمد. چندین میلیون سال بعد، دو خشکی شمالی و جنوبی هر یک کوچک تر و بیشتر شده و خشکی های امروزی را به وجود آوردند.

تاریخچه ی جانداران:

وقتی زندگی در دریا شروع شد، ابتدا موجوداتی که بدن آنها فقط یک سلول داشت در دریاها فراوان شدند و بعد نوبت به جانوران بی مهره رسید و پس از میلیون ها سال اولین مهره داران یعنی ماهی ها به وجود آمدند.

با پیدا شدن گیاهان، زندگی بر روی خشکی ها آغاز شد. کم کم جانوران هم در روی خشکی ها ظاهر شدند.

بعد آب و هوا تغییر کرد، به طوری که محیط مناسبی برای رشد خزندگان به وجود آمد. تعداد خزندگان فراوان شد و طول بعضی از آنها به ۳۰ متر می رسید. به این خزندگان دایناسور می گویند.

دایناسور ها حدود ۶۵ میلیون سال پیش مرده اند و پس از نابودی آنها، زمان فراوانی گیاهان و جانوران فرا رسید.

اولین موجودات زنده زمین: 

باکتری ها

اولین جانوران زمین:

بی مهره ها

اولین مهره داران:

ماهی ها

اولین موجودات خشکی:

گیاهان

اولین جانوران خشکی:

خزندگان

متکامل ترین جانداران:

پستانداران

زندگی روی کره زمین ابتدا در آب ها و با پیدایش باکتری ها آغاز شد.

زندگی روی خشکی ها با ظهور گیاهان روی خشکی آغاز شد.

انواع سنگ های روی زمین:

1- سنگ های آذرین

2- سنگ های دگرگون

3- سنگ های رسوبی

سنگ های رسوبی:

نوعی سنگ است که از روی هم انباشته شدن رسوبات و چسبیدن آن ها به هم و در نهایت خروج آب و سخت شدن آن ها به وجود می آید.

طرز تشکیل سنگ های رسوبی:

• خرد شدن سنگ ها تحت تأثیر عوامل طبیعی (مانند آب، باد و ...) به ذرات ریز و درشت
• حمل رسوبات توسط سیلاب به نقاط پست (فرورفته) مانند دریاها
• ته نشین شدن رسوبات بصورت لایه لایه و موازی 
• فشرده شدن رسوبات در اثر فشار زیاد وزن خود و آب دریا و خروج آب از بین ذرات و تبدیل آنها به سنگ

ویژگی ها:

١- لایه لایه اند.

۲- لایه ها موازی اند.

۳- لایه های زیرین قدیمی ترند.

۴- رنگ و جنس لایه ها با توجه به نوع رسوبات متفاوت است.

۵- ضخامت لایه ها بسته به زمان و شدت رسوب گذاری متفاوت است یعنی هر چه زمان و شدت رسوب گذاری بیشتر باشد، ضخامت لایه ها بیشتر است.

اطلاعاتی که از آن ها بدست می آید:

1- آب و هوای گذشته منطقه:

چون رسوبات مناطق گرمسیر با مناطق سردسیر متفاوت است.

۲- جغرافیای گذشته منطقه:

چون رسوبات مناطق دریایی با سایر مناطق فرق می کند.

همچنین رسوبات مناطق کم عمق دریا با رسوبات مناطق عمیق و رسوبات آب های متلاطم با رسوبات آب های ساکن و آرام تفاوت دارد.

رسوبات آب های شور با رسوبات آب های شیرین متفاوت است.

٣- نحوه تکامل گیاهان و جانوران:

چون در سنگ های رسوبی لایه های زیرین قدیمی ترند، فسیل حیوانات ساده تر و ابتدایی تری دارند و در لایه های بالایی فسیل حیوانات پیشرفته و کامل تر دیده می شود.

فسيل:

به آثاری از جانداران بسیار قدیمی که در سنگ ها باقی مانده اند، فسیل (سنگواره) می گویند.

فسیل ها یا مانند استخوان و دندان قسمت هایی از بدن جانداران بسیار قدیمی اند یا مانند پا اثری از بدن جانداران هستند.

برای تشکیل بعضی فسیل ها میلیون ها سال زمان لازم است.

شرایط تشکیل فسیل:

برای تشکیل فسیل یک جاندار باید شرایط زیر برقرار باشد:

1- جاندار دارای بخش های سخت باشد.

2- جسد جاندار در زیر لایه های رسوبی قرار گیرد. مخصوصا لایه های رسوبی دانه ریز، مانند رس و آهک.

پس احتمال تشکیل فسیل از جانداران در آبزی بیشتر از خشکی زی است.

3- از هوا و جانداران ذره بینی (شرایط تجزیه شدن) به دور باشد.

توجه کنید از بخش های نرم جاندار فسیل به وجود نمی آید؛ زیرا بخش های نرم استحکام ندارند و تجزیه شده و از بین می روند.

به عنوان مثال: با آن که حشرات فراوان ترین جانداران هستند ولی چون تنها قسمت خارجی بدن آن ها سخت است و در داخل بدن آن ها قسمت سخت وجود ندارد، تعداد فسیل باقی مانده از آن ها بسیار کم است.

طرز تشکیل فسیل:

وقتی جانور در دریا می میرد، به کف دریا می افتد.

قسمت های نرم بدنش توسط جانوران دیگر خورده می شود و یا توسط باکتری ها تجزیه می شود. ولی قسمت های سخت بدن مثل اسکلت، صدف و دندان باقی می ماند.

روی بخش های باقی مانده بدن جانور توسط گل و لای و رسوبات پوشیده می شود.

چون رسوب گذاری در دریا به طور مداوم صورت می گیرد، لایه های رویی سنگین شده و روی این بخش های باقی مانده جانور فشار آورده و رد این اسکلت درون این لایه ی رسوبی به وجود می آید.

كم كم املاح اسکلت جانور درون این لایه ها حل شده و قالب اسکلت توسط املاح معدنی آب دریا که مثل سیمان می ماند، پر می شود و رد و آثار اسکلت جانور، لای سنگ های رسوبی تشکیل می شود.

فسیل گیاهان نیز مانند جانوران در دریا به وجود می آید.

مکان های مناسب برای فسیل شدن:

برای تشکیل فسیل محیط های رسوبی مثل دریاها و دریاچه های گرم و کم عمق مناسب تر از سایر مناطق است.

چون میزان رسوب گذاری در آن جا زیاد است و باقی مانده ی بدن جاندار به وسیله ی رسوبات دفن شده و پوشیده می شود و کم کم به فسیل تبدیل می شود و به همین خاطر بیشتر فسیل هایی که پیدا می شود مربوط به موجودات آبزی و دریازی هستند.

احتمال تشکیل فسیل از بین جانداران خشکی بسیار کم است؛

زیرا رسوب گذاری در خشکی بسیار کم است و جسد جاندار پس از مرگ، در مجاورت هوا زود از بین رفته یا به وسیله ی سایر جانداران خورده می شود.

در خشکی ها نیز فسیل به وجود می آید؛ مثلا فسیل های سنگی استخوان، دندان یا ردپای جانداران، فسیل به جامانده در لابه لای صمغ درختان یا در نمک زارها و خاکسترهای آتش فشانی.

تنوع فسیل ها:

بیشتر فسیل ها از جانوران مهره دار یا صدف دار دریازی می باشند. چون شرایط بهتری برای فسیل دارند.

برای موجوداتی که اسکلت ندارند، فسیل زیادی از آن ها نداریم مثل هیدر، عروس دریایی و کرم ها.

فسیل موجودات خشکی کمتر از موجودات آبزی و دریازی است چون در خشکی شرایط فسیل شدن مناسب نیست، یعنی عوامل تجزیه کننده زیاد و رسوب گذاری کم است.

در خشکی ها هم حشرات با اینکه بزرگ ترین گروه جانوران اند، ولی چون اسکلت بدنشان سخت نیست و لاشه ی آن ها به راحتی در شرایط محیطی تجزیه می شود، فسیل زیادی از آن ها به دست نمی آید، مگر اینکه درون صمغ درخت یا یخ گیر کرده باشد.

قدیمی ترین فسیل یافت شده مربوط به باکتری ها(تک سلولی) است.

استفاده از فسیل:

دانشمندان با مطالعه فسیل ها درباره گذشته زمین و تغییرات آن اطلاعات زیادی به دست می آورند.

کسی که فسیل ها را مطالعه می کند، باید درباره جانوران و گیاهان امروزی و محل زندگی و نوع رفتار آنها اطلاعات کاملی داشته باشد.

مثلا اگر در بالای کوهی فسیل ماهی یافت شود، معلوم می شود در آن نقطه قبلا دریا بوده است.

اطلاعاتی که از فسیل ها به دست می آید:

 1- تشخیص نوع جانداران:

                پرنده ای قدیمی                                                 دایناسور گوشتخوار                                   دایناسور

2- نوع تغذیه ی جانوران گذشته ی زمین:

از شکل و فرم و اندازه آرواره ها و دندان های فسیل های جانوران می توانیم به این مورد پی ببریم.

3- نحوه ی حرکت، سرعت حرکت و جثه ی حیوان:

از شکل اسکلت بندی بدن، فرم دست و پا و یا رد دست و پای جانوران می توانیم به این مورد پی ببریم.

4- شکل و نحوه ی تکامل جانوران و گیاهان

5- نوع آب و هوای گذشته ی منطقه:

وجود معدن زغال سنگ به معنی وجود جنگل و آب و هوای مرطوب در گذشته آن منطقه است.

                    آب و هوای سرد                                                 آب و هوای گرم و مرطوب

6- وضعیت جغرافیایی گذشته منطقه:

منطقه قبلا دریا بوده یا خشکی، منطقه عمیق دریا بوده یا کم عمق، گرم و خشک بوده یا سرد. م

ثلا وقتی در تبریز فسیل ماهی و یا در دامغان فسیل صدف دریایی پیدا شد نشان می دهد که منطقه ی کوهستانی تبریز قبلا زیر دریا بوده و منطقه ی بیابانی دامغان قبلا جز محیط های کم عمق دریا بوده است که هر دو منطقه با زلزله و حرکات پوسته ی زمین به صورت رشته کوه یا دشت از دریا خارج شده اند.

                 خشکی                                  دریاهای گرم و کم عمق                                    دریا

جابه جایی و حرکت قاره ها و خشکی های زمین:

مثل کشف ماموت ها درون غارهای قطب شمال

از رد پای جانوران چه می فهمیم؟

1- با اندازه گیری ابعاد رد دست و پای حیوان می توانیم به جثه و کوچکی و بزرگی هیکل حیوان پی ببریم.

2- از روی عمق فسیل رد و پای حیوان می فهمیم که حیوان سبک بوده یا سنگین.

چون هر چه وزن حیوان بیشتر باشد، رد دست و پایش عمیق تر می شود.

3- اگر رد دست و پا شبیه سم بود، احتمالا جانور پستاندار و گیاهخوار بوده است. پس نشان دهنده ی جنگل یا سبزه زار بودن محل زندگی جانور در گذشته است.

4- اگر شکل رد دست و پا مثل پنجه بود، احتمالا حیوان گوشتخوار بوده است.

5- از فرم شکل دست و پا، به سرعت حرکت حیوان هم می توانیم پی ببریم. در شکل روبرو ردپای چند جاندار دیده می شود:

دو رد پای بالا مربوط به پرندگان و دو ردپای پایین مربوط به پستانداران است.

دو پرنده ای که ردپای آنها در شکل دیده می شود، یکی در آب (چپ) و دیگری در خشکی (راست) زندگی می کرده است.

زیرا پای یکی از آن ها در بین انگشتان دارای پرده ای است که برای شنا در آب مناسب است.

از دو پستاندار یکی بر روی پنجه (چپ) و دیگری بر روی سم (راست) حرکت می کرده است.

ردپای دایناسورها در یک پیاپان نشانه ی چیست؟

این خزندگان غول پیکر حدود ۶۵ میلیون سال پیش از بین رفتند.

دایناسورها حیوانات عظیم جثه بودند که گروهی از آن ها گیاهخوار و گروهی گوشتخوار بودند.

وجود فسیل آن ها در بیابان نشان می دهد که این بیابان میلیون ها سال پیش منطقه ی خوش آب و هوایی بوده که گیاه فراوان و جانوران گیاه خوار می زیسته اند و دایناسورها از آن ها تغذیه می کردند.

از لایه های رسوبی چه می فهمیم؟

اگر لایه ها را از پایین به بالا به ترتیب شماره گذاری کنید. با کمی دقت به اطلاعات زیر دست می یابیم:

1-فسیل جانداران مربوط به قسمت های عمیق دریا ←  قبلا اینجا دریا عمیق بوده است.

2- فسیل جانداران مربوط به قسمت های کم عمق دريا ← قبلا اینجا دریا کم عمق بوده است.

3- این لایه فاقد فسیل است.

4- فسیل جانداران مربوط به نواحی نزدیک به دريا- قبلا اینجا ساحل دریا بوده است.

5- این لایه فاقد فسیل است.

6- فسیل جانداران مربوط به خشکی ← قبلا اینجا خشکی بوده است.

7- فسیل جانداران مربوط به خشکی ← قبلا اینجا خشکی بوده است.

این لایه های رسوبی، نشانه ی عقب نشینی دریا می باشد. یعنی این منطقه ابتدا دریا بوده و سپس به دلایل متفاوت به خشکی تبدیل شده است.