درسنامه کامل کار و فناوری هفتم فصل 9 کار با چوب

چوب یکی از قدیمی ترین و ابتدایی ترین مصالح ساختمانی موجود در طبیعت است که بشر در طول تاریخ از آن استفاده کرده است.

چوب تنها مصالح ساختمانی است که از منبع قابل تجدید به دست می آید و جزو مصالح خوب برای مناطق زلزله خیز است. 

داریوش در فرمان بناسازی شهر شوش از تخته و چوب استفاده کرده و در قصه آپادانا در دوره هخامنشیان چوب را برای استفاده کاربردی و تزئینی استفاده می کردند.

در دوران مادها، قسمتی از یک نقش برجسته، درباره ماد در حال حمل یک صندلی چوبی مشاهده می شود که مربوط به سده پنجم پیش از میلاد است.

باستان شناسان موفق شده اند در «جمهوری چک» یک چاه چوبی کشف کنند که قدمت آن به عصر حجر می رسد . این سازه چوبی باستانی در منطقه ای در نزدیکی شهر «اوستروف» واقع در جمهوری چک کشف شده است. کارشناسان موفق شدند این سازه باستانی را که شبیه به یک جعبه چوبی سالم است، از زیر خاک بیرون بکشند. این اثر ۸۰ سانتی متر عرض، ۸۰ سانتی متر طول و ۲۵ متر ارتفاع دارد.

کارشناسان با استفاده از روش های ویژه تعیین قدمت چوب در نهایت قدمت این اثر را به ۵۴۸۱ سال پیش از میلاد تشخیص داده اند. این به آن معناست چاه کشف شده قدیمی ترین سازه چوبی جهان محسوب می شود.

طبق مطالعات مردمان بومی شمال ایران، که قرن ها قبل از مهاجرت آریائیها در ایران زندگی می کردند، در حدود ۴۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، چوب را در کلبه سازی خود به کار می بردند. در زمان هخامنشیان شواهد نشان می دهد که در آن زمان جنگل و چوب برای هنرمندان کاملا ارزش داشته به همین دلیل، درختکاری فقط از نظر تولید چوب اهمیت دارد. کوروش مشخصا به کشت درخت بها می داد. کاربرد چوب در معماری تخت جمشید و شوش کاملا مشاهده می شود. استفاده از چوب در امور ساختمانی و معماری در دروره هخامنشیان به طور فوق العاده ای ترقی کرد. در دوره ساسانیان از چوب برای قاب سازی طاق و گنبدها استفاده می کردند.

از قدیمی ترین آثار چوبی بعد از اسلام، دو ستون چوبی و قطعه ای خاتم کاری است که در ناحیه ترکستان غربی کشف شده و متعلق به قرن سوم ه - ق یا نهم میلادی است. در دوران قبل از اسلام قطعات بزرگ چوبی به عنوان بخشی از ساختمان به کار می رفته است.

در کل مهم ترین وسایلی که در اوایل اسلام با چوب ساخته می شده است عبارتند از: درب و پنجره، ابزارآلات صنعتی، کشاورزی و جنگی.

اکثر درختان سوزنی برگ در فصل پاییز برگ ریزان ندارند به آنها درختان همیشه سبز می گویند.

نرم چوب:

همچنین نظر به اینکه چوب اکثر گونه های سوزنی برگ نرم است و نسبت به پهن برگان جرم مخصوص پایین تری دارند به آنان درختان نرم چوب می گویند.

از آنجایی که سوزنی برگان نرم چوب اند به راحتی اره و رنده می شوند و در مکان های مرطوب مناسب تر و مقاوم تر از پهن برگان است به همین منظور در ساخت درب و پنجره و خانه های چوبی کاربرد بیشتری دارند و همچنین به دلیل داشتن الیاف بلند در کاغذ سازی مناسب تر هستند.

خزان کننده:

درختان پهن برگ اکثرا برگ ریزان دارند، خزان کننده می نامند.

سخت چوب:

به پهن برگان که اغلب دارای چوب سخت هستند سخت چوب می گویند ولی این وجه تمایز عمومیت ندارد و چوب بعضی از پهن برگان مانند صنوبر نرم تر از چوب سوزنی برگان است.

پهن برگان به دلیل داشتن تنوع رنگ و نقش زیبا و همچنین داشتن مقاومت مکانیکی بالا در تولید مبلمان و انواع سازه های چوبی بیشتر استفاده می شود و از طرف دیگر پهن برگان پس از رنگ آمیزی (کیلر،پلی استر) نمای زیباتری را ایجاد می کنند و در صنایع روکش گیری و تخته لایه کاربردشان بیشتر است.

• سخت: ممرز - بلوط 
• نیمه سخت: راش - افرا – ملچ - گردو
• نرم: نراد - کاج - توسکا

چوب هایی مانند راش و ملچ و چنار و گردو و افرا و ممرز می باشند که از جنگل های داخلی تهیه می گردند و بیشترین مصارف آن در ساخت انواع مبلمان و درب و دکور می باشد.

 بیشتر چوب های خارجی از چوب درختان نوک سوزنی مثل کاج و سرو می باشند که عمدتا از روسیه و کشورهای حوزه اسکاندیناوی و اتریش وارد می شوند که پس از قطع به کارخانه حمل می شود و به ابعاد مختلفی برش داده می شوند و به صورت پالت بسته بندی شده و به کشور های مختلف صادر می شود.

چوبی با تنوع رنگ قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره می باشد و دارای بافتی درشت و با دوام و تراکم سنگین و محکم است و در برابر سایش بسیار مقاوم بوده و بهترین چوب برای ساخت پارکت می باشد.

کاربردها:

چوب بلوط در گذشته های دور از جمله مهمترین مصالح ساختمانی در اروپای شرقی بوده است. همچنین در گذشته از آن در ساخت کشتی های بازرگانی و جنگی استفاده می شد. در حال حاضر چوب بلوط بهترین انتخاب برای ساخت روکش، مبلمان، کتابخانه، میز و صندلی، اسکله سازی است. همچنین این چوب د ر واگن سازی، کشتی سازی، تراورس ، تیرهای شبکه مخابراتی، مدل سازی و پارکت به کار گرفته می شود.

درخت راش شاخ و برگ فراوان دارد، لذا سایه پسند است. راش در جنگل های کشور ما موجود می باشد.

بافت همگن و درجه سختی چوب راش بالاترین درخواست را در صنعت مبل سازی ایجاد کرده است.

به علاوه قابلیت آغشتگی با انواع محلول های حفاظتی، باعث شده که بیشترین استفاده را در کارخانجات اشباع داشته باشد.

کاربردها:

از چوب راش برای ساخت در و پنجره، تراورس راه آهن، میز و صندلی، مبل، صندوق و غیره استفاده می شود. مصرف این چوب بیش از دیگر انواع چوب می باشد . سلولز آن در تولید پارچه های ابریشمی خوب و لطیف به کار می رود. زغال و هیزم گرفته شده از آن نیز کیفیت بالایی دارد.

ویژگی ها:

رنگ آن کرم مایل به قرمز می باشد.

دوایر سالیانه فشرده دارد. به همین علت در مقاطع طولی، خطوط تقریبا مشخص ناشی از آن دارد.

چوب نیمه سنگین است و بافتی همگن و تا اندازه ای مقاوم در برابر حشرات و قارچ ها دارد.

چوب سخت گردو، این درخت را به یکی از معروف ترین منابع چوب تبدیل کرده است. ارتفاع این درخت بین ۱۰ تا ۴۰ متر می باشد و از جمله بلندترین درخت هاست.

کاربردها:

چوب گردو در ساخت آثار هنری و تزیینی، روکش سازی، خراطی، مبلمان سازی، ساخت آلات موسیقی، قنداق، تفنگ، مجسمه سازی، منبت کاری و معرق کاری به کار برده می شود.

ویژگی ها:

ریز بافت است.

صیقل پذیر و همگن می باشد.

رنگ پذیری و امکان کنده کاری خوب از مزایای آن است.

رنگ آن خاکستری مایل به قهوای تیره است و نقش های تقریبا با دوام و زیبا دارد.

گردو چوبی نیمه سنگین و نیمه سخت دارد که در برابر فشار، خمش استقامت می کند.

درخت افرا در جنگل ها و خاک های اسیدی رشد می کند. در نواحی جنگلی شمال ایران به وفور یافت می شود. برخی انواع آن در باغات و پارک ها جهت زیباسازی پرورش داده می شوند. افرا انواع گوناگونی مانند: اپلت، شیردار و کیکم در ایران دارد. بزرگترین و فراوان ترین افرای ایران، اپلت است.دارای گونه های مختلفی در ایران است. از جمله می توان به افرای پلت و افرای شیردار اشاره کرد. رنگ آن سفید متمایل به کرم است و کم و بیش درخشندگی صدفی دارد. 

کاربرد:

جهت استفاده در صنعت های کف پوش و روکش سازی، تولید تخته چند الیه، قالب کفش، تولید لوازم مهندسی، پوشش سطوح بزرگ، دیوار ها و رویه میزها، تخته خرده چوب، ساخت مجسمه، مبلمان و خراطی مناسب است.

ویژگی ها:

افرا چوب درون نامشخص است.

این چوب به رنگ سفید مایل به کرم با کمی درخشندگی صدفی می باشد.

چوب افرا سخت، سنگین، راست تار، خوشکار، سبک و شکننده است.

قابلیت تورق دارد.

قابل کنده کاری و ظریف کاری می باشد.

درختان را پس از قطع شدن در جنگل به شکل گرده بینه درمی آورند و پس از آن به اجزا کوچکتری به نام تراورس ،الوار و ... تبدیل می کنند. 

همچینن از چوب می توان انواع روکشهای طبیعی، تخته خرده چوب (نئوپان)، فیبر Mdf و Hdf، کاغذ، مقوا و انواع محصولات هنری مثل معرق کاری و منبت کاری تولید کرد.

قسمت های جدا شده از تنه در برشهای عرضی (با مقطع دایره مانند) را گرده بینه گویند. از گردبینه برای تیر ساختمانی و ستون استفاده می شد . هم اکنون گردبینه کاج از روسیه وارد ایران می شود.

قطعات بریده شده چوب است که به عنوان ماده اولیه در کارهای گوناگون نجاری و ساختمانسازی و غیره به کار می رود. معمولا کنده های درختان پس از بریده شدن و حمل به کارخانجات چوب بری، در قطعات مستطیل شکلی با طول و عرض و قطر مشخص بریده و خشکانده می شوند و پس از آن به بازار مصرف فرستاده می شوند.

این چوبها بدلیل مقاومت بالایی که دارند در گذشته برای زیر ریل راه آهن استفاده میشود چوب تراورس گونه ای از درخت کاج بود که بدلیل مقاوم بودن دربرابر فشار و رطوبت برای تیر و ستون ساختمان استفاده میشدند.

با قرار دادن الیه های نازکی از چوب برروی هم و چسباندن آنها به یکدیگر به نحوی که در هر دو الیه مجاور امتداد فیبر ها عمود بر هم باشد تخته چند الیه ایجاد می شود که به خاطر این وضعیت تخت چند لا از مرغوبیت بیشتری برخوردار است و مطمئن ترین محصولات چوبی است که کمترین واکنش را در برابر رطوبت دارد.

اصطلاحا به آن نئوپان گفته می شود و جهت ساخت آن سر شاخه های درخت را با چوب ضایعاتی خورد کرده و سپس از دانه بندی با چسب آغشته نموده و برروی دستگاه پرس مانند الیه ای می ریزین که پس از انجام عملیات پرس به تخته ای صاف و محکم تبدیل می شود و پس از دور بری روانه بازار می گردد. با این روش مقادیر قابل توجهی از چوب صرفه جویی شده است و از نابود شدن نجات یافته اند. 

چنانچه چوب های ضایعاتی را به پودر تبدیل کرده و از آن خمیر بسازند (خمیر چوب + خمیر کاغذ باطله) و سپس به آن آهار اضافه کنند (منظور اضافه کردن پارافین جهت افزایش مقاومت آن به رطوبت است). خمیری به دست می آید که اگر آن را روی دستگاه پرس ریخته و عملیات پرس انجام شود تخته ای خشک، محکم و استخوانی به نام فیبر به دست می آید.

روکش های چوبی، ورقه ها و الیه های نازک تهیه شده از چوب طبیعی هستند. به دلیل محدودیت مقدار چوبهای با نقوش زیبا و بدون عیب و گران بودن آن معمولا اینگونه چوبها را به روکش تبدیل کرده و روی نئوپان، چند لایی ، فیبر و یا ام دی اف می چسبانند. عمدتا از گونه های درخت پهن برگ که نقوش زیبا و رنگهای متنوعی دارند تهیه می شوند . از سوزنی برگان هم روکش طبیعی تهیه می گردد اما مصرف کمی دارند.

روکش های مصنوعی از الیه ها و ورقهای مرکب از موادی نظیر کاغذهای (تزئینی یا غیر تزئینی) ساخته می شود که می تواند به رزینهای مختلف مانند مالمین فرمالدئید و فنل فرمالدئید آغشته شده باشد. این ورقها ممکن است با الکهای پوششی مقاوم در برابر عوامل مختلف مانند اکریلیک ، PVC و ... پوشش داده شود که برای پوشاندن سطوح ورقهای فشرده چوبی مثل MDF ، نئوپان و ... بکار می روند. 

Mediumd Density Fiber Board بطور مختصر MDF نوعی چوب مصنوعی تولید شده از ذرات چوب خورد شده می باشد که با استفاده از چسب ، واکس یا رزین بصورت ورق تحت فشار و حرارت تولید شده است، این محصول معموال از صنایع بازیافت چوب است بطوری که ضایعات بدست آمده در فرایند بهره برداری از چوب درختان برای مصارف مختلف را تبدیل به خرده چوب می کنند، سپس این خرده چوب ها را رطوبت گیری و به خوبی همگون می کنند و چسب می زنند و تحت پرس حرارتی قرار می دهند . ورق های به دست آمده پس از سرد شدن و سمباده خوردن قابل استفاده اند. 

در کنار تخته فیبر هایی با چگالی کم و متوسط تخته فیبر دیگری بنام اچ دی اف با چگالی باال موجود می باشد. برای ساخت اچ دی اف، نسبت به ام دی اف و نئوپان میزان گرما و پرس بیشتری مورد نیاز است، اما در عوض معمولا نیازی به مواد چسبی وجود ندارد. اچ دی اف ها معموال مقاومت بالایی دارند، اما تولید آن ها میتواند با قیمت بالا تمام شود. 

عوامل بیولوژیکی تخریب چوب:

این عواملی به چهار گروه عمده شامل قارچها - حشرات - موجودات دریایی چوب خوار و باکتری ها تقسیم می شوند که قارچ ها بیشترین آسیب اقتصادی وارد می کنند.

عوامل فیزیکی تخریب چوب:

 که می توان آتش سوزی ها و هوا دیدگی را نام برد.

عوامل شیمیایی تخریب چوب:

از بین رفتن چوب در مقابل اسیدها و قلیایی ها

عوامل مکانیکی تخریب چوب:

تخریب چوب بر اثر استفاده. مانند استفاده از پارکت سالنها، تراورست های راه آهن، ابزارهایی که دسته چوبی دارند.

در دو مدل دستی و برقی در ابزار پرکاربرد نجاری ها استفاده می شود. با گذشت زمان و گسترش تکنولوژی اره های اره روانه بازار شدند که میزان ظرافت و سرعت کارها را بالا برد اما باید گفت که استفاده از اره های دستی خالی از لطف برقی نبوده است، اره های دستی با صدایی کمتر، حمل راحت تر، خطر کمتر نسبت به اره های برقی بوده که سالیان سال از آن ها می توانید استفاده کنید.

سوهان و چوب ساب ابزاری برای تراشیدن سطوح مقعر و محدب و همچنین قطعات فرم دار مورد استفاده قرار می گیرند.

در هنگام سوهان یا چوب ساب کاری احتمال دارد تراشه یا براده های چوب در بین آج ها قرار گیرد و آج هارا پر کنند و در نتیجه سوهان بر روی قطعه چوب سر می خورد و برای رفع این مشکل در هنگام کار یا پایان کار با برس مویی (نه برسی سیمی) سوهان و چوب ساب را تمیز کنید.

رنده ی نجاری برای هموار کردن و از بین بردن پستی و بلندی های سطح چوب از این وسیله استفاده می شود.

ابزارهای اندازه گیری نجاری را از یاد نبرید! متر و گونیا و ... ابزارهایی هستند که برای اندازه گیری و اندازه گذاری مناسب اند. نمیتوانید بدون انجام محاسبات دقیق گونیایی و اندازه ای چوب، اقدام به ساخت لوازم چوبی کنید. در هنگام خرید متر به این نکته توجه داشته باشید که متر موردنظر شما از نوع متر نجاری باشد. در قسمت زبانه متر نجاری یک شیار وجود دارد و باید از دو طرف نوار متر اندازه به سانتی متر در آن درج شده باشد.

مغار یا اسکنه یکی از ابزار نجاری است که برای کنده کاری و تزئین و منبت کاری بر روی چوب در نجاری و درودگری استفاده می شود. این ابزار از جنس فوالدساخته می شود و دارای دسته ای چوبی و تیغه ای فولادی است. مغار ها تماما یک شکل نبوده بلکه کارایی آن ها نیز متفاوت است.

سنباده عبارت است از دانه های سخت ساینده و خورنده ای که با چسبهای مخصوص مخلوط شده و بر روی صفحات کاغذی و پارچهای مخصوص چسبانده می شود. سنباده از مواد طبیعی مانند ماسه، سنگ چخماق (فلینت)، سنگ کوارتز، سنگ لعل (گارانت) و یا مواد مصنوعی مانند کربور سیلیسیم، اکسید آلومینیم، براده فلزات، کاربید سیلیسیم تشکیل می شود. 

گیره ها برای نگه داشتن و محکم کردن اجسام و قطعات مختلف در جای خود، جهت انجام عملیات مختلف برش کاری ماشین کاری و جایگذاری و ..... استفاده می شوند. گیره ها دارای دو فک ثابت و متغیر هستند. 

• اگر از ساختن چیزهای مختلف لذت برده و کار با چوب را دوست دارید، این کار برای شما مناسب است.

• نجاری فن و هنر کار با چوب است. نجار انواع وسایل چوبی را ساخته و نصب می کند. این وسایل می تواند انواع درب و پنجره، مبلمان، کابینت و ... باشد.
• برای نجاری باید بتوانید جزئیات را به خوبی دیده و مهارت خوبی در کار با دست و اندازه گیری داشته باشید.
• برای این شغل داشتن تحصیلات خاصی لازم نیست. از طریق گذراندن دوره های فنی موجود و کار آموزی نزد یک استادکار .می توانید این کار را یاد گرفته و تجربه لازم برای شروع کار را کسب کنید.
• ساعت کاری نجار معمولا به صورت تمام وقت است. البته در صورتی که به صورت مستقل کار کند، تعیین زمان کاری بر عهده خود اوست. در برخی زمان های سال، حجم کاری بیشتر بوده و نیاز است که ساعت های بیشتری حتی در شبها و تعطیلات نیز کار کند.
• معمولا محل کار نجار در کارگاه های نجاری کوچک یا بزرگ و در برخی از پروژه ها در محیط بیرونی و در شرایط آب و هوایی مختلف می باشد. بیشتر نجارها امروزه به صورت گروهی و در کارگاه ها کار می کنند و کمتر می توانید مغازه نجاری تک نفره، به خصوص در شهرهای بزرگ، پیدا کنید.
• نجار با خطرات بالقوه ای مانند مواد و چسب های قابل اشتعال، گرد و غبار، صدای زیاد، آسیب های چشمی و ... در کار خود روبرو است. بنابراین باید در هنگام کار از لباس های محافظ و ماسک استفاده کرده و اصول ایمنی را رعایت کند.