نقشه راه، طرح مسئله:

محاسبه تورم:

1) با محاسبه تورم مي توانيم، به درک بهتری از نوسان قیمت ها برسیم.

2) با محاسبه تورم مي توانيم، بدانیم چرا میان آنچه از تورم احساس می کنیم و انچه واقعا در اقتصاد روی داده است، تفاوت هایی وجود دارد.

باور رایج میان مردم:

برای اینکه این باور را بیازمایید، کافی است به پولی که در جیبتان دارید فکر کنید؛ مثالً شما با 5000 تومان پولی که در جیب دارید اکنون می توانید دو بسته بیسکویت بخرید. در حالی که با همین 5000 تومان در 10 سال پیش می توانستید یک پیراهن و در بیست سال قبل ،یک کیف تهیه کنید. پس ارزش پول یا به عبارت دیگر، قدرت خرید پول کاهش پیدا کرده است. حالا فرض کنید مدیر عامل یک شرکت تولیدی هستید و تورم باعث شده است تا یکی از نهاده های تولیدی که سال قبل با 500 میلیون تومان می خریدید، اکنون باید بابت همان نهاده 700، میلیون تومان پرداخت کنید و این افزایش قیمت را روی محصول نهایی خود اعمال کنید.پس اینکه ما پول راهمان ثروت بدانیم بستگی به میزان تورم موجود در جامعه و قدرت خرید پول دارد.

دليل آشنايي با تورم:

برای اینکه بدانیم آیا قدرت خرید پول افزایش یافته است یا کاهش، باید با مفهوم تورم آشنا شویم.    

پول چیست:

تاریخچه پول و مبادله به ترتيب:

در یک اقتصاد پویا روزانه میلیون ها مبادله انجام مي شود.    

1- کالا با کالا، پایاپای (تهاتر(

2- کالا با کالای خاص (اولین پول مورد استفاده بشر(

3- استفاده از فلزات گرانبهای طلا و نقره

4- رسید صرافان و تجار (اولین اسکناس مورد استفاده بشر)

5- پول تحریری یا ثبتی توسط دولت و بانک مرکزی

6- پول الکترونیکی و مجازی

نام دیگري براي مبادله كالا با كالا (پاياپاي):

تهاتری - یعنی مثلاً کشاورز گندمش را با کفش صنعتگر مبادله کند و مجدداً کفش خریداری شده را با گوسفند دامدار معاوضه کند. به همین شکل دامدار و صنعتگر نیز با گوسفند و کفش با یکدیگر مبادله کنند.

مشکلات مبادله پایاپای:

1) عدم تمایل همزمان طرفین به مبادله (مثلا فردی که مقداری گندم اضافی داشت و می خواست آن را با برنج معاوضه کندباید فردی را می یافت که برنج اضافی داشته باشد و حاضر باشد آن را با گندم معاوضه نماید.)

2) مشکل سنجش ارزش (دراین شکل مبادله تعیین و محاسبه قیمت ها و تبدیل آن هایه یکدیگرمشکل زا بود و در مبادله افراد نمی دانستندکه چه میزان از کالا ها اضافی خود را بدهند و چه میزان از کالای مورد نیاز را دریافت کنند.)

3) مشکل پس انداز و حفظ ارزش (اگر کالا برای مدتی طولانی پس انداز می شد از بین می رفت و ارزش خودش را از دست می داد.)

مشکلات مبادله پایاپای (تهاتری) باعث شد بشر برای مبادلات خود، از کالایی با دوام و فاسد نشدنی و قابل تقسیم به تکه های کوچک و پرطرف دار استفاده کند.

مزیت های مبادله با کالای خاص:

با دوام، فاسدنشدنی، قابل تقسیم به تکه های کوچک، پر طرف دار و مبادله با سرعت بیشتر و راحت تر

مبادله کالا باکالای خاص:

به دلیل مشکلاتی که مبادله پایاپای داشت، بشر برای مبادلات خود، از کالایی با دوام و فاسد نشدنی و قابل تقسیم به تکه های کوچک و پر طرف دار استفاده کرد. البته در هر منطقه، کالایی خاص پرطرف دار بود. مثلاً در ایران، غلات؛ در هندوستان، صدف؛ در تبت، چای و در روسیه، پوست سمور خواهان بیشتری داشت. ساکنان این مناطق حاضر بودند کالاهای اضافی خود را با این کالاها معاوضه کنند؛ زیرا اطمینان داشتند که با دادن این کالاها می توانند کالاهای مورد نیاز خود را دریافت کنند. به این ترتیب، این نوع کالاها به عنوان اولین پول، مورد استفاده قرار گرفت.

اولین پول مورد استفاده بشر:

کالاهای خاص مناطق مختلف جهان که در منطقه خود پر طرفدار بود. مثلاً در ایران، غلات؛ در هندوستان، صدف؛ در تبت، چای و در روسیه، پوست سمور

مشکلات و معایب مبادله کالا با کالای خاص:

افزایش تولید و زیاد شدن حجم و تعداد مبادلات، مشکلات جدیدی را با خود به همراه آورد.

1) از جمله اینکه کالاهایی که به عنوان وسیلۀ مبادله از آنها استفاده می شد ،در صورتی که مدت زیادی بدون مصرف می ماندند، فاسد و غیرقابل استفاده می شدند.

2) همچنین به دلیل حجم زیاد، فضای زیادی را اشغال می کردند.

3) از سویی دیگر، تأمین جا برای محافظت از این کالاها، هزینه نگهداری آنها را افزایش می داد که به تولیدکنندگان ،ضرر می رساند.

طلا و نقره:

انسان ها از فلزات گرانبها، مانند طلا و نقره، به عنوان پول در مبادلات استفاده کردند

انتخاب فلزات گرانبهای طلا و نقره به عنوان پول، موجب گسترش تجارت در داخل کشورها و بین ملت ها شد و فعالیت هایی از قبیل دریانوردی و حمل و نقل را نیز رونق بخشید.

مزایا و معايب طلا و نقره (پول فلزی):

 مزايا: فسادناپذیر، حجم کمی دارد، حمل و نقل آن در مبادلات آسان تر است.

معايب:

1) میزان طلا و نقره محدود بود و با افزایش تجارت و مبادله، به پول بیشتری نیاز بود.

2) در مبادلات باحجم زیاد، به دلیل سنگینی و وزن زیاد وسیله مناسبی برای پرداخت نبود.

بازرگانان و عدم حمل پول فلزي:

عده ای از بازرگانان در معاملات خود به جای پرداخت سکه های فلزی، رسیدی صادر می کردند که بیانگر بدهی آنان بود. طرف مقابل هم بر اساس اعتمادی که داشت، این رسید را می پذیرفت. به تدریج، بازرگانانی که به یکدیگر اعتماد داشتند، این رسیدها را بین خود مبادله می کردند.

تجار يا صرافان:

مردم برای در امان ماندن از خطرهای احتمالی و همچنین رهایی یافتن از حمل مسکوکات در معامله ها، پول های خود را به تجار یا صرافان معتبر می سپردند و در مقابل، رسید معتبر از آنان دریافت می کردند و در معاملات خود این رسیدها را به کار می گرفتند تا جایی که در دوران تمدن اسلامی ،کارگری در بلخ رسید صرافی اسلامبل (استانبول) را می گرفت.

نخستين بانك ها و اسكناس هاي بشر:

رسیدهایی که صرافان و تجار در مبادلات خود صادر می کردند در واقع نخستین اسکناس ها بود که پشتوانۀ آنها طلا و نقره ای بود که نزد صرافان و بازرگانان نگهداری می شد.

رونق روز افزون کار صرافي ها، آنها را به نهادی مهم در اقتصاد تبدیل کرد که نام آن، بانك شد.

معایب رسید صرافان و تجار:

1) بی مبالاتی یا سوء استفادۀ برخی صرافان از اعتماد مردم

2) تعداد زیاد انواع رسیدها و صرافی ها، که آشنایی و اعتبار سنجی آنها را برای مردم سخت کرده بود.

چاپ و انتشار اسكناس ها:

بی مبالاتی یا سوء استفادۀ برخی صرافان از اعتماد مردم یا تعداد زیاد انواع رسیدها و صرافی ها، که آشنایی و اعتبارسنجی آنها را برای مردم سخت کرده بود، موجب شد تا دولت ها برای جلوگیری از بروز این گونه مشکلات به ناچار چاپ و انتشار اسکناس را بر عهده گیرند. فکر سپردن نشر پول به یک بانک تجاری از اینجا شکل گرفت.

خدمات بانك ها براي جلوگيري از نقل و انتقال اسكناس ها در مبادلات:

1) با گسترش ارتباطات، بانک ها فعالیت خود را گسترش دادند و نقل و انتقال اسکناس هم کم کم دشوار شد .در این میان یکی از خدماتی که بانک ها ارائه دادند، چک بود.

2) اقدام دیگر بانک هابرای جلوگیری از نقل و انتقال اسکناس ها، پول الکترونیکی قابل ثبت در کارت های بانکی و قابل انتقال در شبکه های ارتباطی بود.

معامله با چك:

در معاملاتی که با چک انجام می شود، پول نقد بین افراد رد و بدل نمی شود، بلکه بانک موجودی حسابی را کاهش و موجودی حساب دیگری را افزایش می دهد.

به چک پول تحریری یا ثبتي گفته مي شود چون افراد خودشان مبلغ چک را روی آن می نویسند، به آن  «پول تحریری» یا «ثبتی» گفته می شود.

روش هاي سريع و راحت تر در مبادله:

افزایش حجم و سرعت مبادلات و همراه شدن آن با انقلاب دیجیتال و الکترونیک، موجب شد تا بشر به دنبال روش های سریع تر و راحت تری باشد. در نتیجه امروز شاهدیم که پول الکترونیکی قابل ثبت در کارت های بانکی و قابل انتقال در شبکه های ارتباطی، خرید و فروش و انتقال دارایی را بسیار آسان کرده است.

بیت کوین یکي از پول های نو ظهور است. پول های کاغذی، تحریری یا الکترونیکي، خصوصیتي اعتباري دارند.؛ يعني پولی که شما در دست دارید و روی آن نوشته شده است 10 هزار تومان، به این معنی نیست که این ورقۀ کاغذ به خودی خود، 10 هزار تومان می ارزد؛ بلکه به معنی سند یا رسیدی است که به شما امکان می دهد، با آن معادل 10هزار تومان کالا یا خدمات دریافت کنید.

پشتوانه پول:

اطمینانی که مردم به ارزش پول در مبادلات دارند، پشتوانۀ پول به شمار می رود.

پشتوانه پول فلزی:

زمانی که پول طلا و نقره رایج بود، پشتوانۀ پول همان طلا و نقرۀ موجود در خود پول بود.

پشتوانه پول کاغذی:

پشتوانه پول کاغذی پول های فلزی و شمش های طلا و جواهراتی بود که نزد صراف یا بانک بود.

پشتوانه پول امروز:

امروزه پول های فلزی و کاغذی و تحریری و الکترونیکی که در دست افراد یا در حساب آنهاست ،پشتوانه ای جز قدرت اقتصادی کشورندارد.

وظایف پول:

وظایف پول:

وسیله پرداخت در مبادلات

وسیله سنجش ارزش

وسیلۀ پس انداز و حفظ ارزش

وسیلۀ پرداخت های آینده

دليل پذيرش پول در مبادلات:

افراد در مبادلات خود، پول را می پذیرید؛ زیرا می دانندکه دیگران نیز هنگام فروش کالاها یا خدمات خود، آن را خواهند پذیرفت. نقش اصلی پول در مبادلات، آسان سازی مبادله است. نقش اصلی پول در مبادلات، آسان سازی مبادله است.

پول به عنوان وسیله سنجش ارزش:

با پول می توان ارزش کالاها را مشخص کرد و سپس ارزش نسبی آنها را باهم سنجید. عملاً پول ،کار خرید و فروش کالاهای مختلف و تبدیل قیمت ها را به یکدیگر آسان می کند. هریک از کشورها دارای واحد ارزش خاص خود هستند؛ مثلاً واحد ارزش در اتحادیۀ اروپا یورو، در آمریکا دلار و در ایران ریال (تومان) است.

اینکه در کشورها و مناطق مختلف جهان واحد ارزش متفاوت است به وظيفه پول به عنوان وسیله سنجش ارزش اشاره مي كند.

پول به عنوان وسیلۀ پس انداز:

شما نیازهای گوناگونی دارید که با پرداخت پول، آنها را برطرف می کنید. بعضی نیازها هر روزه و بعضی در طول زمان پیش می آید و فرد همواره باید مقداری پول را برای رفع نیازهای آیندۀ خود نگهداری کند. علاوه بر هزینه های روزمره، برخی هزینه های غیرقابل پیش بینی نیز هست که در موقعیت های خاص پیش می آید.

پول به عنوان وسیلۀ پرداخت های آینده:

در صورتی که پول بتواند حفظ ارزش کند، می تواند وسیلۀ مناسبی برای پرداخت آینده نیز باشد. این وظیفۀ پول در روزگار ما کاملاً محسوس است؛ زیرا بیشتر معاملات تجاری در مقابل پرداخت های آینده صورت می گیرد. خرید اقساطی و رد و بدل کردن حواله های بانکی نیز از همین نوع است.

در صورتي پول مي تواند وسیله مناسبي برای پرداخت های آینده باشد، كه بتواند حفظ ارزش کند. پول به عنوان وسيله پرداخت آينده در روزگار ما كاملا محسوس است.

نقدینگی:

منظور از نقدينگي:

کل حجم پول موجود در کشور، نقدینگی آن کشور به شمار می رود.کل پولی را که به شکل اسکناس در دست مردم و یا به شکل سپرده در حساب های بانکی نگهداری می شود.

افزایش نقدینگي معمولا ناشي از عملكرد بانك ها است.

حجم نقدينگي:

یک استخر بزرگ با مقدار مشخصی آب را درنظر بگیرید. می توانیم کل پولی را که به شکل اسکناس در دست مردم و یا به شکل سپرده در حساب های بانکی نگهداری می شود، به حجم آب یک استخر تشبیه کنیم .کل حجم پول موجود در کشور، نقدینگی آن کشور به شمار می رود. همان طور که آب استخر قابل زیاد یا کم شدن است، حجم نقدینگی نیز کم یا زیاد می شود. البته در بیشتر موارد حجم نقدینگی در کشورها با افزایش رو به روست. افزایش نقدینگی معمولاً ناشی از عملکرد بانک هاست.

تورم:

زماني كه متوجه تورم مي شويم:

معمولاً هنگامی با تورم رو به رو می شویم و آن را احساس می کنیم که بخواهیم کالایی را خریداری کنیم. در چنین حالتی اگر ببینیم برای کالای مورد نظر باید پول بیشتری پرداخت کنیم، متوجه حضور تورم در اقتصاد می شویم.

افزايش تورم يا قيمت:

هر گونه افزایشی در قیمت را نمی توان تورم دانست؛ مثلاً ممکن است فروشنده ای بی انصاف کالای مورد نظر شما را گران تر از آنچه هست، به شما بفروشد.در این صورت این افزایش قیمت، ناشی از تورم نیست.

تورم:

اقتصاددانان افزایش در سطح عمومی قیمت ها را تورم می گویند.

نرخ تورم:

نرخ تورم، درصد افزایش سالانۀ سطح عمومی قیمت هاست. اگر قیمت کالاها در امسال نسبت به سال قبل 20 درصد افزایش یافته باشد؛ یعنی ما نسبت به سال قبل تورم 20 درصدی داریم و این به معنای آن است که قدرت خرید پول ما 20 درصد کاهش یافته؛ یعنی با یک مقدار مشخص پول (مثلاً 5 هزار تومان) امسال 20 درصد کمتر از سال قبل می توان کالا خریداری کرد ،پس تورم نشان می دهد که قدرت خرید پول چقدر کاهش یافته است. تورم نشان مي دهد که قدرت خرید پول چقدر کاهش یافته است.

چگونه نرخ تورم را محاسبه می کنند:

شاخصي براي اندازه گيري نرخ تورم:

معمولاً برای اندازه گیری تورم از شاخص قیمت مصرف کننده (cpi) بهره می برند.

برای تشکیل شاخص قیمت مصرف کننده، دولت ها معمولاً یک سبد بازار یعنی بسته ای از کالاهای گوناگون را که عموم مصرف کنندگان احتمالاً خریداری می کنند در نظر می گیرند، سپس دولت هزینۀ این سبد بازار را در طول زمان رصد می کند. اگر قیمت این سبد در طی یک دورۀ مشخص، 10 درصد افزایش داشت ، cpi  نیز 10 درصد افزایش دارد. سبد بازار طیف وسیعی از کالاها را شامل انواع مواد غذایی، ماشین، لباس، خدمات تفریحی و ... پوشش می دهد.

بعد از گردآوري اطلاعات قيمت از سبد كالاها، دولت از طريق رابطۀ زير شاخص قيمت مصرف كننده (cpi) را محاسبه مي كند:

سبد بازار دولت:

سبد بازار طیف وسیعی از کالاها را شامل انواع مواد غذایی، ماشین، لباس، خدمات تفریحی و ... پوشش می دهد.

پیامدهای تورم:

تورم زيان بار:

تورم از نظر علم اقتصاد، افزایش سطح عمومی قیمت ها است.

وقتی افزایش در سطح قیمت ها، بی رویه، پرنوسان و مداوم باشد، با تورم زیان بار رو به رو هستیم.

پيامد هاي تورم در جامعه:

1) تورم بر رفاه مردم و امنیت اقتصادی آنها اثر منفی دارد.

2) تورم موجب می شود فضای کسب و کار بی ثبات شود و تولیدکنندگان و بازرگانان نتوانند پیش بینی درستی از آیندۀ قیمت ها در بازار داشته باشند.

3) تولید و خرید و فروش کالاها با مشکلات زیادی رو به رو خواهد شد.

4) مصرف کنندگان کالاها و خدمات نیز، با کاهش قدرت خرید پولشان مواجه می شوند و این بر رفاه آنها اثر منفی خواهد گذاشت.

علل تورم و نقش دولت:

علت ايجاد تورم:

1) گاهی علت تورم، نابرابری عرضه و تقاضای کل در اقتصاد است. این فزونی تقاضا بر عرضه، به صورت افزایش قیمت ها بروز می کند. ((تصور کنید که برای خرید خودرو وارد بازار شده اید، اما خودرو به اندازۀ تقاضاکنندگان وجود ندارد و بازار با مازاد تقاضا مواجه است. در این صورت تنها عده محدودی از تقاضاکنندگان که حاضر باشند قیمت بالاتری برای خودرو بپردازند صاحب خودرو خواهند شد و این امر منجر به افزایش قیمت خودرو خواهدشد.))

2) تورم می تواند علت دیگری هم داشته باشد.اگر افزایش نقدینگی در کشور با افزایش تولید هماهنگ نباشد، می تواند سبب تورم شود. ((در کشور ما، افزایش درآمدهای نفتی هرچندگاهی به افزایش ظرفیت های تولیدی کمک می کند؛ اما باعث رشد درآمدهای اقتصادی و رشد حجم نقدینگی در کشور می شود که تورم زا است.))

3) نوسانات نرخ ارز نیز بر ارزش پول ملی ما اثر منفی می گذارد و منجر به کاهش قدرت خرید پول ملی و در پی آن منجر به تورم می شود

خلاصه علل ايجاد تورم و راه حل:

1) نابرابری عرضه و تقاضای کل (فزونی تقاضا بر عرضه (

راه حل--> افزایش عرضه کالاها: 1) افزایش ظرفیت های تولیدی 2) افزایش واردات 3) کاهش نقدینگی درگردش (تورم(

2) عدم هماهنگی افزایش نقدینگی با تولید در جامعه )فزونی نقدینگی برتولید(

راه حل --> کنترل میزان نقدینگی: 1) کاهش نقدینگی در گردش (تورم) 2) افزایش نقدینگی در گردش (رکود(

3) نوسانات نرخ ارز و تاثیر آن بر ارزش پول ملی 

افزايش درآمدهاي نفتي و تورم:

در کشور ما، افزایش درآمدهای نفتی هر چند گاهی به افزایش ظرفیت های تولیدی کمک می کند؛ اما باعث رشد درآمدهای اقتصادی و رشد حجم نقدینگی در کشور می شود که تورم زا است.

سياست هاي پولي:

سیاست هایی که دولت از طریق بانک مرکزی برای مدیریت حجم نقدینگی و حفظ ارزش پول اعمال می کند ،سیاست های پولی است.

انواع سياست هاي پولي:

1) کاهش نقدینگی در گردش

2) افزایش نقدینگی در گردش

سياست پولي انقباضي:

سیاست پولی کاهش نقدینگی در گردش به سیاست پولی انقباضی مشهور است.

زمانی که اقتصاد کشور دچار تورم می شود، برای پیشگیری از افزایش قیمت ها یا کاهش سرعت آن، بانک مرکزی سیاست کاهش نقدینگی یا همان کاهش حجم پول در گردش را به کارمی گیرد.

سياست پولي انبساطي:

به سیاست پولی افزایش نقدینگی درگردش سیاست پولی انبساطی می گویند. 

در حالت رکود اقتصادی که سطح تولید کاهش و بیکاری افزایش می یابد، معمولاً سیاست های انبساطی اعمال می شود.

سياست بازار باز:

 یکي از روش هایي که بانک مرکزی کشورها برای کنترل تورم و تنظیم نقدینگي در گردش به کار مي گیرد،سياست بازار باز(فروش اوراق مشاركت) است. در این روش بانک مرکزی می تواند با فروش اوراق مشارکت به طور مستقیم از مقدار نقدینگی در دست مردم بکاهد. بانک مرکزی با خرید اوراق مشارکت، می تواند نقدینگی بیشتری به جامعه تزریق کند.

خلاصه سياست هاي پولي:

1) کاهش نقدینگی در گردش (انقباضی( --> در مواقع تورم --> بازار باز (فروش اوراق مشارکت(

2) افزایش نقدینگی در گردش (انبساطی( --> درمواقع رکود --> خرید اوراق مشارکت