گام به گام فعالیت 6 صفحه 135 درس 10 تاریخ (3) ایران و جهان معاصر (انقلاب اسلامی)

دو سند از اسناد به دست آمده از سفارت آمریکا درسال 1359 در اختیار شما قرار می گیرد. پس از مطالعه به پرسش ها پاسخ دهید.

متن اول، بخشی از گزارش بازرسان آمریکایی است که از طرف دفتر بازرسی وزارت خارجه آمریکا برای بررسی نحوه روابط با ایران در اکتبر ١٩٧٤ (مهر ١٣٥١) به ایران آمده بودند:

«سفیر (آمریکا در ایران) می تواند شاه را هر وقت که بخواهد فوراً ببیند و از آن گذشته، گاهی اوقات همچنین به وزیر متنفذ دربار، نخست وزیر و سایر مقامات کلیدی نظامی و غیرنظامی دسترسی دارد. وی آشنایی گسترده ای با سایر مقامات ارشد دولتی، مجلس، تجار عمده، دانشگاهیان و دیگر گروه های روشنفکر دارد. قائم مقام میسیون (هیئت)، درصورت لزوم دسترسی به افسران نظامی، مقامات زیرکابینه و وزرا دارد و مستشاران سیاسی و اقتصادی با رده های مناسب دولتی و بخش خصوصی تماس خوبی دارند. به طور کلی تماس های میسیون (هیئت) بسیار خوب بوده و حوزه وسیعی از صحنه ایران را فرامی گیرد … تنها مقام دیگر آمریکایی که گاهگاهی با شاه ملاقات می کند، رئیس سیا ( C.I.A ) است. باز هم سفیر قبل و بعد از این ملاقات ها به طور کامل در جریان قرار می گیرد.»

(مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، چاپ سوم، جلد 1، صفحه ٤٠٤)

ویلیام هیلی سولیوان (William Healy Sullivan) آخرین سفیر آمریکا در ایران در فاصله دی ماه 1355 تا فروردین 1358 بود. متن دوم؛ که در ادامه می خوانید قسمتی از گزارشی با عنوان «نظر اجمالی بر اوضاع و روابط ایران» است که وی در اردیبهشت 1357 برای وزارت خارجه آمریکا نوشته است و بیانگر منافع گسترده ای است که شرکت های آمریکایی در ایران داشتند:

«روی هم رفته روابط ایران و آمریکا عالی است ... با اینکه تجهیزات نظامی و برنامه مشاوره [نظامی] ما جنبه های اصلی روابط مان با ایران می باشد، ولی ما طیف وسیعی از منافع دیگر هم داریم. صادرات غیرنظامی ما به ایران الان به حدود ٢ میلیارد دلار در سال رسیده. بیش از ١٥٥ شرکت و بانک از بزرگترین شرکت ها و بانک های آمریکا درکشور فعال هستند و اکنون ٣٩ هزار آمریکایی در ایران سکونت دارند. کمیسیون مشترکی بین ایران و آمریکا برای پیشبرد همکاری عمومی و خصوصی آمریکا در زمینه های انرژی، نیروی انسانی، کشاورزی، تجارت و امور مالی و علم و تکنولوژی برای چهارمین بار در واشنگتن تحت ریاست وزیر خارجه [سایرس رابرت] وَنس تشکیل شد ... ایران در حال حاضر 9 - 8 درصد واردات نفتی ما را تأمین می کند.»

(مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد 1، صفحه 209)

1. روابط غیررسمی و خارج از عرف (روابط بین الملل) بین ایران و آمریکا را که در متن اسناد بالا ذکر شده، فهرست کنید.

٢. به نظر شما این شکل از روابط و دسترسی نامحدود مأموران و مقامات آمریکایی به ارکان حکومت پهلوی چه اثراتی بر شرایط و آینده ایران داشت؟

1. روابط غیررسمی و خارج از عرف بین ایران و آمریکا شامل موارد زیر است:

1) دسترسی سفیر آمریکا در ایران به شاه و مقامات کلیدی نظامی و غیرنظامی

2) دسترسی قائم مقام میسیون (هیئت) به افسران نظامی، مقامات زیرکابینه و وزرا

3) تماس های مستمر میسیون (هیئت) با سایر مقامات ارشد دولت، مجلس، تجار عمده، دانشگاهیان و گروه های روشنفکر

4) ملاقات های گاه گاهی رئیس سازمان سیا با شاه

5) اعضای کمیسیون مشترک بین ایران و آمریکا در حوزه های انرژی، نیروی انسانی، کشاورزی، تجارت و امور مالی و علم و تکنولوژی

2. این شکل از روابط و دسترسی نامحدود مأموران و مقامات آمریکایی به ارکان حکومت پهلوی توانست تأثیرات مختلفی بر شرایط و آینده ایران داشته باشد. در زمان حاکمیت شاه، این نوع دسترسی به مقامات بالارده و تصمیم‌ گیران کشور، باعث تقویت قدرت و تأثیر آمریکا در سیاست‌های داخلی و خارجی ایران شد. این رابطه نزدیک باعث شده است که آمریکا بتواند به راحتی در جریان تصمیم‌ گیری‌ های کلیدی کشور قرار گیرد و منافع خود را به دست آورد.

بنابراین، این نوع رابطه محدود کننده استقلال سیاسی و استقلال عملکرد دولت ایران بوده است. همچنین، با تأثیرگذاری آمریکا در سطح سیاسی، نظامی و اقتصادی کشور، قدرت و تأثیر ایران در منطقه نیز کاهش یافت.

علاوه بر این، این نوع رابطه ممکن شد باعث بروز ناامنی و عدم ثبات در کشور شود. حضور نامحدود مأموران آمریکایی و شود. همچنین، این دسترسی دسترسی آن‌ ها به ارکان حکومت، توانست منجر به بروز تنش‌ ها و مخالفت ‌های داخلی ممکن شد باعث بروز خشونت و تضاد در جامعه شود و باعث عدم رضایت عمومی گردد.

با توجه به این موارد، این شکل از روابط و دسترسی نامحدود مأموران و مقامات آمریکایی به ارکان حکومت پهلوی، منجر به ضعف سیاست ‌گذاری دولت، کاهش قدرت و تأثیر کشور در صحنه بین الملل شده  و در نهایت باعث بروز تغییرات سیاسی، اجتماعی و فرصت های افزایشی برای شروع انقلاب اسلامی ایران شود.