جواب پیشنهاد صفحه 88 درس 9 دین و زندگی دهم انسانی (اعتماد بر او)

قصهٔ نخجیران (حیوانات دشت) و شیر

روزی، حیوانات دشتی (نخجیران) که از شکار شدن توسط یک شیر قدرتمند خسته شده بودند، دور هم جمع شدند. آن‌ها پیش شیر رفتند و یک پیشنهاد دادند. گفتند: «تو برای پیدا کردن ما زحمت زیادی می‌کشی و ما هم در ترس و وحشت دائمی زندگی می‌کنیم. بیا یک قرارداد ببندیم: ما هر روز خودمان یک حیوان را به عنوان سهمیهٔ غذای تو می‌فرستیم تا تو دیگر به شکار نیایی.» شیر قبول کرد.

مدتی این قرار برقرار بود تا اینکه نوبت به یک خرگوش باهوش رسید. حیوانات دیگر او را سرزنش کردند که چرا دیر کرده و شیر را عصبانی خواهد کرد. اما خرگوش گفت: «صبر کنید، من نقشه‌ای دارم.»

خرگوش عمداً با تأخیر زیاد و لنگ‌لنگان پیش شیر رفت. شیر که از گرسنگی خشمگین بود، غرید: «چرا دیر کردی؟»

خرگوش با زیرکی پاسخ داد: «قربان! من در راه بودم که یک شیر دیگر راه مرا بست و می‌خواست مرا بخورد. من گفتم که سهمیهٔ غذای شما هستم، اما او به شما توهین کرد و گفت که حاکم واقعی این دشت اوست و شما در برابرش هیچ نیستید.»

شیر به شدت عصبانی شد و گفت: «آن شیر کجاست؟ مرا پیش او ببر.»

خرگوش، شیر را به سمت یک چاه عمیق و پرآب برد. وقتی به لبهٔ چاه رسیدند، خرگوش گفت: «آن شیر در این چاه پنهان شده است.»

شیر به درون چاه نگاه کرد و عکس (انعکاس) خود را در آب دید. فکر کرد که آن شیر رقیب اوست. از شدت خشم، به درون چاه پرید تا با او بجنگد و در آب غرق شد.

به این ترتیب، خرگوش باهوش با استفاده از عقل، تدبیر و تلاش (جهد)، نه تنها خود، بلکه تمام حیوانات دشت را از دست شیر نجات داد.

نکتهٔ کلیدی داستان (ارتباط با توکل)

مولوی در این داستان، بحث بین «جبر» (تنها به سرنوشت تکیه کردن) و «اختیار» (تلاش و تدبیر) را نشان می‌دهد. حیوانات دیگر تسلیم سرنوشت بودند، اما خرگوش نشان داد که باید از عقلی که خدا به ما داده استفاده کنیم.

این داستان دقیقاً معنای همان حدیث مشهور پیامبر (ص) را نشان می‌دهد که مولوی به آن اشاره کرده:

گفت پیغمبر به آواز بلند

با توکل زانوی اشتر ببند

یعنی توکل واقعی این نیست که شترت را رها کنی و بگویی «خدا خودش حفظش می‌کند»، بلکه توکل واقعی این است که تو تلاش عقلانی خودت را انجام دهی (زانوی شتر را ببندی تا فرار نکند) و سپس نتیجهٔ کاری را که از دست تو خارج است، به خدا بسپاری.

بله، بر اساس آیه ۹۹ سوره مبارکه نحل، شیطان بر دو گروه تسلطی ندارد:

1 کسانی که ایمان آورده‌اند.

2 کسانی که بر پروردگارشان توکل می‌کنند.

متن آیه (إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ) به صراحت بیان می‌کند که سلطه و نفوذ شیطان شامل حال مؤمنانی که به خدا تکیه می‌کنند، نمی‌شود.