گونه های منابع تاریخی در دوره معاصر

منابع پژوهش دوره معاصر تاریخ ایران نسبت به دوران پیش از آن،کثرت و تنوع فراوانی دارد.

عمده ترین منابع مهم تاریخ معاصر ایران:انواع کتاب ها (تاریخی،ادبی،خاطرات،سفرنامه ها،زندگی نامه ها «تَراجم» و...)؛نشریات (روزنامه ها و مجلات)؛اسناد و منابع آرشیوی،بناها،وسایل و ابزارها.

• انواع کتاب های تاریخی:مورخان ایرانی با دو رویکرد سنتی و جدید کتاب های متعددی در موضوع تاریخ نوشته اند؛همچنین در دوره قاجار چند تن از اروپاییان که اغلب مدتی را در ایران به سر برده بودند،کتاب هایی درباره تاریخ ایران نوشتند.
• کتاب های خاطرات:این آثار حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره اوضاع سیاسی،اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی و شرح حال رجال این دوره اند که به ندرت در سایر منابع یافت می شود.
• سفرنامه ها:در عصر قاجار،سفرنامه نویسی گسترش فراوانی یافت. از ناصر الدین شاه و مظفر الدین شاه سفرنامه های متعددی به جا مانده است.

انواع سفرنامه های عصر قاجار: 

- برخی از مقام ها و رجال سیاسی،فرهنگی و اقتصادی دوره قاجار نیز سفرنامه های جالبی نوشته اند.

- علاوه بر آن ها،عده ای از سفرا،ماموران،بازرگانان و جهان گردان خارجی هم خاطرات سفر خود به ایران را در قالب سفرنامه نوشته اند.

اهمیت سفرنامه های در تاریخ نویسی:سفرنامه ها از نظر مطالعه تاریخ اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی اهمیت فوق العاده ای دارند و حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره موضوع های اقتصادی مانند مالیات،گمرک،راه ها،مسائل اجتماعی از قبیل آداب و رسوم،پوشاک و تغذیه و مباحث فرهنگی،دینی،هنری و معماری هستند.

• نشریه (روزنامه) به عنوان رسانه گروهی،یکی از ابداعات تاثیر گذار تمدن جدید غربی بود که در دوره قاجار به ایران راه یافت. نشریات از طریق آگاهی بخشی عمومی،تاثیرات فکری،فرهنگی،اجتماعی و سیاسی زیادی بر جامعه ایرانی گذاشتند.
• اولین روزنامه ایران را میرزا صالح شیرازی،یکی از دانشجویان اعزامی انگلستان با عنوان کاغذ اخبار تهران منتشر کرد (1253 ق.)
• امیر کبیر برای رشد آگاهی های سیاسی و اجتماعی مردم و توسعه فکری و فرهنگی جامعه،روزنامه وقایع اتفاقیه را منتشر کرد که بعدا به روزنامه دولت علیه ایران تغییر نام داد.
• به دلیل ماهیت استبدادی حکومت قاجار و نبود آزاردی بیان،برخی از روزنامه نگاران در خارج از کشور اقدام به نشر روزنامه هایی به زبان فارسی کردند.
• پس از پیروزی انقلاب مشروطه،نشریات رشد سریعی پیدا کردند.
• بسیاری از احزاب و گروه های سیاسی،اجتماعی و مذهبی نشریات مخصوص به خود را منتشر کرده اند و پژوهش گران با مراجعه به این منابع سودمند می توانند دیدگاه ها و مواضع آنان را بررسی کنند.

• اسناد تاریخی:اسناد تاریخی از مهم ترین منابع پژوهش تاریخی به شمار می آیند و شامل کلیه مکاتبات حکومتی،فرمان ها،معاهدات سیاسی،نامه های شخصی و اداری،اسناد مالی و قضایی،گزارش های اقتصادی،فرهنگی،نظامی و حقوقی می شوند.
• آرشیو ملی:با توجه به اهمیت اسناد در پژوهش های تاریخی،در بسیاری از کشور های جهان محلی برای نگهداری،حفاظت،مرمت،طبقه بندی و آماده سازی آن ها و استفاده محققان ایجاد شده است که به آن آرشیو گفته می شود.
• آرشیو ملی هر کشور محل نگهداری اسناد و مدارک با ارزش و معتبر مربوط به آن کشور است.
• اهمیت اسناد در تاریخ نویسی:اسناد حاوی اطلاعاتی بسیار ارزشمند و منحصر به فرد درباره مسائل و موضوع های سیاسی،اداری،اقتصادی (مالی،ملکی و معاملات) و فرهنگی،دیدگاه و عملکرد افراد،شخصیت ها،احزاب و گروه های سیاسی،اجتماعی و مذهبی است.

آثار معماری شامل بناها،خیابان ها،کوچه ها و میدان ها،اشیا و لوازم جا مانده،سکه ها،جواهرآلات،مهرها،نشان ها و سایر وسایلی که از عصر قاجار و حتی پهلوی به جا مانده است،به پژوهشگران در مطالعه و شناخت آن دوره کمک می کند.