هرگاه در ناحيه ای از محيط كشسان ارتعاشی به وجود آيد، موجب پديد آمدن ارتعاش های پی در پی ديگری می شود كه از محل شروع ارتعاش دور و دور ترند و به اين ترتيب موج حاصل می شود.
امواجی كه برای انتشار خود نياز به محيط مادی كشسان دارند موج مكانيكی هستند. ( مانند امواج روی سطح آب و امواج صوتی)
امواجی كه برای انتشار خود نياز به محيط مادی ندارند موج الكترومغناطيسی هستند. (مانند نور مرئی، موج های راديويی و تلويزيونی، ميكروموج ها و پرتوهای X)
تغيير يا آشفتگی ايجاد شده در يک محيط كشسان را تپ موج می گوييم.
موجی است كه از نقطه ای به نقطه ی ديگر حركت كرده و انرژی را با خود منتقل می كنند. (در اين امواج ماده منتقل نمی شود)
موجی است كه راستای جابه جايی هر جزء نوسان كننده (راستای ارتعاش) عمود بر راستای حركت موج (راستای انتشار) است. تصوير زير موج عرضی روی فنر را نشان می دهد.
موجی است كه راستای جابه جايی هر جزء نوسان كننده (راستای ارتعاش) منطبق بر راستای حركت موج( راستای انتشار) است. تصوير زير موج طولی روی فنر را نشان می دهد.
چشمه موج معمولاً يک نوسانگر است كه حركت هماهنگ ساده انجام می دهد و بسامد يک موج همان بسامد چشمه ی موج است.
برآمدگی ها يا فرورفتگی های ايجاد شده روی سطح آب، يی جبهه موج ناميده می شود. (به برآمدگی ها قله يا ستيغ و به فرو رفتگی ها دره يا پاستيغ گفته می شود)
بيشينه ی فاصله ی يک ذره از مكان تعادل، دامنه ی موج ناميده می شود. (همان فاصله ی قله يا دره نسبت به سطح آرام يا ساكن است)
مدت زمانی كه هر ذره ی محيط يک نوسان كامل انجام می دهد دوره تناوب موج ناميده می شود.
تعداد نوسان های انجام شده توسط هر ذره از محيط در يک ثانيه بسامد موج ناميده می شود.
مسافت طی شده توسط موج در واحد زمان تندی انتشار ناميده می شود:
\(V = \frac{L}{{\Delta t}}\)
1 بسامد و دوره تناوب موج همان بسامد ودوره ی چشمه ی موج است و به ويژگی های فيزيكی چشمه ی موج بستگی دارند و به ويژگی های محيط انتشار وابسته نيستند.
2 تندی انتشار موج به جنس و ويژگی های محيط انتشار بستگی دارد و به ويژگی های چشمه ی موج وابسته نيست.
3 با افزايش عمق آب، تندی انتشار امواج روی سطح آب نيز بيش تر می شود.
4 اختلاف زمانی دو موج با تندی متفاوت به صورت زير قابل محاسبه است:
\(\Delta {t_T} = \Delta {t_2} - \Delta {t_1} \to \Delta {t_T} = \frac{L}{{{V_2}}} - \frac{L}{{{V_1}}}\)
مسافتی است كه موج در مدت دوره تناوب نوسان چشمه طی می كند.
\(\begin{array}{l}\lambda = \frac{V}{f}\\\lambda = VT\end{array}\)
با توجه به مفهوم طول موج می توان گفت در مدت زمان) Tدوره) مسافتی كه موج می پيمايد برابر \(\lambda \) است، همچنين برای مسافتی كه موج می پيمايد و زمان، می توان تناسب هايی به صورت زير نوشت:
فاصله ی دو قله ی متوالی يا دو دره ی متوالی در امواج عرضی برابر طول موج است، همچنين بيشينه ی فاصله ی هر نقطه از مركز نوسان دامنه است:
برای تعيين جهت حركت هر ذره روی موج عرضی به وضعيت نقاط قبل تر از آن توجه كنيد. جهت حركت هر نقطه به سمت نقاط قبل تر از خودش است.
فاصله دو انبساط (بازشدگی) متوالی يا دو تراكم (جمع شدگی) متوالی در امواج طوليی برابر طول موج است، همچنين بيشينه ی فاصله ی هر نقطه از مركز نوسان، دامنه است:
برای امواج مكانيكی، تندی انتشار امواج طولی در يک محيط جامد بيش تر از تندی انتشار امواج عرضی در همان محيط است.
امواج لرزه ای، موج های مكانيكی هستند كه از لايه های زمين عبور می كنند. يكی از منشأ های مهم امواج لرزه ای، زمين لرزه ها هستند. انواع امواج لرزه ای عبارتند از:
هر موجی حامل انرژی است. می توان ثابت كرد كه متوسط آهنگ انتقال انرژی (توان متوسط) در يک موج عرضی برای همه ی امواج مكانيكی با دو عامل زير متناسب است:
1) مربع دامنه (\({A^2}\) )
2) مربع بسامد (\({f^2}\) )
محاسبه تندی انتشار موج عرضی در تار (سيم) يا فنر:
\(V = \sqrt {\frac{F}{\mu }} = \sqrt {\frac{{FL}}{m}} = \sqrt {\frac{F}{{\rho A}}} = \frac{1}{r}\sqrt {\frac{F}{{\rho \pi }}} = \frac{2}{D}\sqrt {\frac{F}{{\rho \pi }}} \)
\(\mu \) چگالی خطی (\(Kg.{m^{ - 1}}\) )
M جرم تار
L طول تار
A سطح مقطع تار
R شعاع مقطع تار
D قطر مقطع تار
\(\rho \) چگالی
V تندی انتشار در تار
\(\begin{array}{l}\mu = \frac{m}{L}\\\rho = \frac{m}{V} \to m = \rho V\\V = AL = \pi {r^2}L\end{array}\)
1شکل مقابل نشان دهنده انتشار کدام موج در طول فنر است؟ چرا؟
موج عرضی زیرا، جابجایی هر جزء نوسان کننده از فنر، در راستای عمود بر حرکت موج است.
2یک موج مکانیکی از محیط 1 وارد محیط 2 می شود و تندی انتشار آن افزایش می یابد. طول موج و بسامد موج چگونه تغییر می کنند؟
طول موج افزایش می یابد و بسامد ثابت می ماند.
بسامد از ویژگی های چشمه موج است لذا از محیطی به محیط دیگر، ثابت می ماند ولی طبق رابطه \(V = f\lambda \) ، سرعت و طول موج رابطه مستقیم دارند؛ لذا اگر سرعت افزایش یابد طول موج نیز افزایش می یابد.