- مراحل روش تحقیق علمی:

1- مشاهده:

جمع آوری اطلاعات از محیط به کمک حواس پنجگانه؛ ۸۰درصد مشاهده به بینایی مربوط است. بوکردن گل، لمس کردن پارچه، چشیدن مزه ی غذا، گوش دادن به صدای پرنده ها همه نوعی مشاهده محسوب می شود.

افراد نابینا فقط قادر به دیدن نیستند و برای مشاهده از حواس دیگر استفاده می کنند.

یک تحقیق علمی با مشاهده آغاز می شود.

2- طرح پرسش:

طرح سوال در مورد علت اتفاقی است که رخ داده و دلیلش را نمی دانیم.

3- فرضیه سازی :

یعنی پاسخ احتمالی به پرسشی که مطرح شده است. فرضیه با کلماتی مانند «به نظر من، شاید، احتمالا، فکر می کنم و ...» شروع می شود.

 یک فرضیه خوب باید:

۱) قابل آزمایش باشد تا درستی یا نادرستی آن مشخص شود.

۲) باید در پاسخ به پرسش مطرح شده باشد.

۳) باید عاقلانه و علمی باشد.

4- آزمایش کردن :

انجام آزمایش مقایسه ای (کنترل شده) برای اثبات درستی فرضیه است. در آزمایش مقایسه ای:

الف) پژوهشگر باید بسیار دقیق باشد و از لوازم دقیق و درجه بندی شده برای آزمایش استفاده کند.

ب) باید تمام موارد یکسان باشد و فقط یک مورد فرضیه فرق کند که به آن متغیر می گویند.

پ) اگر آزمایش، فرضیه ی پژوهشگر را تأیید کند، بازهم پژوهشگر آن را تکرار می کند تا مطمئن شود که نتایج بدست آمده، اتفاقی نبوده اند.

ت) اگر فرضیه ای با آزمایش های مختلف تأیید نشود، پژوهشگر، فرضیه ی خود را بازبینی و اصلاح می کند، یعنی فرضیه ی جدیدی مطرح می کند. و دوباره آن را می آزماید.

ث) نتایج را یادداشت برداری نموده و به صورت نمودار و جدول ثبت می کنیم. تا نتیجه گیری سریع تر و دقیق تر باشد.

هر چه زمان را دقیق تر اندازه گیری کنید، مشاهده ی شما دقیق تر خواهد بود.

5- نظریه سازی:

نظریه یعنی، فرضیه ای که درستی آن با آزمایش های مختلف اثبات شده است.

- مقاومت هوا (نتایج آزمایش فرفره ها):

در آزمایش فرفره ها، نتیجه گرفتیم که:

هر چه طول بال فرفره بیشتر باشد، فرفره زمان بیشتری در هوا می چرخد و دیرتر پایین می آید؛ یعنی سرعت سقوطش کم است.

هر چه پهنای بال فرفره بیشتر باشد، فرفره زمان بیشتری در هوا می چرخد و دیرتر پایین می آید؛ یعنی سرعت سقوطش کم است.

هر چه طول دم فرفره بیشتر باشد، فرفره زمان بیشتری در هوا می چرخد و دیرتر پایین می آید؛ یعنی سرعت سقوطش کم است.

هر چه وزن فرفره کم تر باشد، فرفره زمان بیشتری در هوا می چرخد و دیرتر پایین می آید؛ یعنی سرعت سقوطش کم است.

هر چه تعداد گیره های متصل به دم کمتر باشد، فرفره زمان بیشتری در هوا می چرخد و دیرتر پایین می آید؛ یعنی سرعت سقوطش کم است.

هر چه کاغذ فرفره نازک تر باشد، فرفره زمان بیشتری در هوا می چرخد و دیرتر پایین می آید؛ یعنی سرعت سقوطش کم است.

علت این پدیده ها همان مقاومت هوا است که از پایین به فرفره فشار وارد کرده و جلوی سقوط فرفره را می گیرد. مثل چتر نجات که هر چه بزرگتر باشد، چترباز آهسته تر به زمین می رسد. در طبیعت هم هر چه بال پرنده بزرگتر و پهن تر باشد، پرنده کمتر بال می زند و زمان بیشتری در آسمان پرواز می کند. همچنین در طبیعت ، دانه هایی که دارای بال هستند مثل افرا، کاج و ... هر چه بال این دانه ها پهن تر باشد، زمان بیشتری پرواز می کنند و دیرتر به زمین می رسند، در نتیجه دانه ها در نقاط بیشتری پراکنده می شوند.

تغییر ماده:

مواد مختلف یعنی عنصرها، ترکیب ها و مخلوط ها همیشه به یک صورت باقی نمی مانند و ممکن است تغییر کنند و می دانیم که همه مواد از نظر رنگ، حجم، بو، سختی و نرمی با هم متفاوتند و علی رغم این تفاوت ها پاره ای از مواد به هم شبیه اند.

شباهت های مواد عبارتند از:

1- همه مواد حجم دارند.

2- همه مواد وزن دارند.

3- ماده ی تشکیل دهنده همه مواد جرم آنها را تشکیل می دهد.

4- همه مواد از مولکول تشکیل شده اند.

5- مولکول همه مواد از ذرات کوچک تری به نام اتم تشکیل شده است.

انواع تغییرات فیزیکی:

1- فرازش (تصعید):

«فرازش» یا «تصعید» به گذار حالتِ ماده ای از جامد به گاز گفته  می شود، مانند نفتالین. فرازش وارون چگالش است که در آن ماده از گاز به جامد می گذرد.  تشكیل برفك یخچال و تشكیل برف در آسمان نمونه هایی از عمل چگالش هستند .

2- میعان:

اگر بخار یا گاز به اندازه كافی سرد شود مولكول ها تا حدی به هم نزدیك می شوند كه بخار به مایع تبدیل می شود. این تغییر حالت «میعان» نام دارد؛ به بیان دیگر میعان یعنی مایع شدن و یا تبدیل بخار یا گاز به مایع.

3- تبخیر:

تبدیل مایع به بخار یا گاز را تبخیر می گویند.

4- انجماد:

اگر مایعی به اندازه كافی سرد شود جنبش و فاصله مولكول ها كم و ربایش مولكول ها افزایش می یابد تا جایی كه مولكول ها دیگر نمی توانند آزادانه حركت كنند در این صورت مایع به جامد تبدیل می شود به این تغییر حالت «انجماد» می گویند. انجماد یعنی تبدیل مایع به جامد. انجماد وارون ذوب است که در آن ماده از جامد به مایع تبدیل می شود.

5- نقطه ذوب:

به دمایی گفته می شود كه درآن دما جامد به مایع تبدیل می شود؛ مثلاً یخ در دمای صفر درجه به مایع تبدیل می شود پس نقطه ذوب آن صفر درجه سانتی گراد است.

تغییرات فیزیکی و شیمیایی:

در بعضی تغییرات، جنس ماده عوض نمی شود، یعنی ماده به ماده دیگری تبدیل نمی گردد. به این گونه تغییرات، «تغییرات فیزیکی» گفته می شود. مانند تبخیر آب و ذوب شدن یخ.

در گروهی دیگری از تغییرات، خاصیت های ماده به کلی تغییر می کند. یعنی یک ماده به ماده دیگری تبدیل می شود. به چنین تغییراتی «تغییرات شیمیایی» گفته می شود. مانند پختن غذا، زرد شدن برگ درختان.

تغییر فیزیکی:

وقتی آب بخار می شود، مولکول آن تغییر نمی کنند، بلکه فاصله آنها از هم زیاد می شود و مولکول ها در هوا پراکنده می شوند تبخیر، یک تغییر فیزیکی است. اما اگر نان را روی حرارت بگیریم تا سیاه شود، دیگر نان نیست بلکه تغییر شیمیایی کرده و ماده دیگری به وجود آمده و مولکول های نان تغییر نکرده اند.

آهن یک عنصر است. اگر یک وسیله آهنی را در هوای مرطوب بگذارید، دچار تغییر شیمیایی می شود زیرا در هوا، اکسیژن وجود دارد. این ماده که در اثر این تغییر شیمیایی به وجود آمده زنگ آهن نامیده می شود که به آن «اکسید آهن» می گویند. اکسید آهن یک ترکیب است. برای اینکه ماده ای تغییر کند مدتی زمان لازم است که گاه می توان مدت آن را پیش بینی کرد. آهن در دمای بسیار بالا حدود 1200 درجه گداخته  )سرخ(  می شود اگر در این حالت به آن اکسیژن خالص دمیده شود با سرعت زیاد اکسید می شود. و گرمای حاصل از اکسید شدن سریع، باعث ذوب شدن آهن می شود و از این ویژگی برای بریدن قطعات آهنی استفاده می شود. اکسید شدن آهن تغییر شیمیایی کند است.

تغییر شیمیایی:

طلا در هیچ شرایطی اکسید نمی شود.

انفجار نوعی سوختن سریع است.

ترش شدن دوغ تغییر شیمیایی کند است.

نور و رنگ:

نور یکی از شکل های انرژی است. نور به زمین و ما روشنایی می بخشد و همچنین موجب گرمای زمین و ما می شود. جایی که نور نباشد تاریک است و ما بدون نور نمی توانیم چیزی را ببینیم. برای اینکه جسمی دیده شود باید به آن نور بتابد، نوری که به جسم می تابد، از سطح آن بازتابش پیدا می کند. اگر نور بازتابش شده به چشم ما برسد، آن جسم را می بینیم. چشمه های نور به دو صورت طبیعی و مصنوعی هستند. خورشید یک چشمه نور طبیعی است و شمع و چراغ های روغنی و نفتی قدیمی چشمه های نور مصنوعی هستند و انسان آنها را به وجود آورده است.

رنگ های نور:

نوری که از خورشید به زمین می رسد، از رنگ های گوناگونی تشکیل شده است. در آزمایشگاه نور را به کمک وسیله ای به نام منشور می توان تجزیه کرد. یعنی رنگ های مختلف را می توان از هم جدا کرد. منشور یک قطعه ی شیشه ای است.

منشور:

وسیله ای که نور را تجزیه می کند. این قطعه شفاف از جنس پلاستیک یا شیشه که باعث شکسته شدن باریکه نور و گاهی در تجزیه و پاشندگی نور تابیده شده نقش دارد. قاعده منشورها معمولا به شکل مثلث هستند.

عدسی:

قطعه ای شیشه ای یا پلاستیکی شفاف با شکل خاصی (شبیه عدس) است که به کمک آن می توان متن های ریز یا اشیای کوچک را مشاهده کرد و جزئیات بیشتری از آن ها را دید .

ذره بین (نوعی عدسی):

وسیله ای است که می تواند نور خورشید را در یک جا جمع کند و همچنین اجسام را به صورت بزرگتری نشان دهد (شکل ظاهری و برآمدگی آن مانند عدس است).

کانون عدسی:

وقتی نور از یک عدسی عبور می کند و در یک نقطه جمع می شود به آن کانون عدسی می گویند.

فاصله کانونی :

فاصله بین عدسی و کانون عدسی.

نکته :

در عدسی ضخیم تر اندازه تصویر بزرگتر است.

تصاویر اجسام در عدسی هایی که روی دیوار می افتد وارونه است.

کاربرد عدسی ها:

1- بزرگنمایی اجسام ریز ( میکروسکوپ - عینک )

2- بزرگنمایی تصاویر دور ( تلسکوپ )

3- انداختن تصویر روی فیلم ( دوربین )

4- دیدن اجسام دور یا نزدیک ( عینک )

5- کاربرد عدسی همگرا در دوربین عکاسی، میکروسکوپ، تلسکوپ، ساعت سازی و استفاده در عینک افراد دوربین.

6- استفاده از عدسی واگرا همانند عینک افراد نزدیک بین، چشمی درو.

شغل هایی که در آن از انواع عدسی ها استفاده می شود :

عینک سازی ، آزمایشگاه ها ، طلا و جواهر سازی ، عکاسی ، ستاره شناسی و … .

رنگین کمان:

اگر پس از باران بلافاصله خورشید در آسمان ظاهر شود، پرتوهای نورانی به ذرات ریز آب که هنوز در هوا وجود دارد برخورد کرده و پس از شکستن نور درون ذرات آب تجزیه شده و به رنگ های مختلف تبدیل می شوند ، درنتیجه رنگین کمان در آسمان ظاهر می شود.

تجزیه:

جداسازی رنگ های مختلف نور.

رنگ های تشکیل دهنده نور سفید:

نور سفید پس از تجزیه به رنگ های زیر تجزیه می شود به ترتیب: قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نیلی، بنفش.

شرایط دیدن رنگین کمان :

1- پس از باران بلافاصله خورشید در آسمان ظاهر شود.

2- قطرات زیر باران در هوا معلق باشند.

3- پشت به خورشید قرار بگیریم.

گاهی نور در طبیعت هنگام عبور از قطره ی آب به رنگ های مختلف تجزیه نمی شود بلکه تصویری از جسم درون قطره ای آب دیده می شود.

چگونه می توانیم اجسام ریز را درشت کنیم:

1- استفاده از لیوان آب:

تصاویر از پشت لیوان آب یا درون تنگ ماهی بزرگتر از اندازه واقعی دیده می شوند

اگر تصاویر را کمی از لیوان آب دور تر کنیم ، تصاویر وارونه و بزرگتر خواهد بود

استفاده از کف لیوان؛ هنگامی که کف لیوان خالی را روی نوشته ها قرار می دهیم، اندازه همه تصاویر با نوشته ها برابر است.

2- استفاده از ذره بین ( عدسی):

عدسی ها را معمولا از جنس شیشه و پلاستیک می سازند . شکل شبیه عدس است یعنی لبه ها نازک و وسط آن ضخیم است.

این ابزار نوری، پرتوهای نور را می شکند و در یک نقطه به نام کانون جمع می کند. کانون عدسی گرمای زیادی دارد. وقتی نور خورشید به ذره بین می تابد، ذره بین نور خورشید را در یک نقطه جمع می کند. به همین دلیل در این نقطه گرمای زیادی بوجود می آید. اگر این نقطه نورانی را برای مدتی روی کاغذ ثابت نگه دارید کاغذ می سوزد. این نقطه کانون عدسی است.

علت تجزیه ی نور در منشور:

وقتی نور از یک محیط شفاف وارد محیط شفاف دیگر می شود، دچار تغییر سرعت می شود و این تغییر سرعت باعث انحراف نور از مسیر قبلی اش می شود و در واقع شکست نور اتفاق می افتد. اگر نور سفید که ترکیبی از همه ی نورها است به منشور تابیده شود ،هر نور انحراف و شکستگی خاصی پیدا می کند. به همین دلیل نور تجزیه می شود. که رنگ قرمز کمترین و رنگ بنفش بیشترین انحراف را دارند.

گذر نورهای تجزیه شده نور سفید از منشور دوم:

اگر بعد از تجزیه ی نور سفید توسط منشور، یک منشور به صورت وارونه جلوی منشور اول قرار دهید، تمام نور تجزیه شده (طیف رنگی) به صورت نور سفید از منشور دوم خارج می شود.

علت اصلی ایجاد انحراف نور و شکست نور تغییرات سرعت امواج نورانی است. به طور کلی می توان گفت امواج نورانی بعد از عبور از یک محیط شفاف و هنگام ورود به محیط شفاف دیگر، تغییر سرعت می دهند.

هرگاه نور از یک محیط شفاف رقیق مانند هوا وارد یک محیط شفاف غلیظ مانند آب شود ، سرعتش کم شده و از مسیر خود منحرف می شود. به طور کلی سرعت نور در محیط های مختلف به صورت زیر است :

جامد < مایع < گاز < خلاء (فضا)

پدیده هایی که علت آن ها شکست نور است:

1- شکسته دیده شدن یک مداد یا قاشق مایل در لیوان آب.

2- آبی دیده شدن آسمان.

3- اشتباه تشخیص دادن عمق صحیح آب در استخر.

4- انحراف نور در منشور و عدسی ها

5- تشکیل رنگین کمان .

6- دیدن سراب در بیابان یا انتهای جاده ها

تشکیل رنگین کمان به غیر از منشور:

تجزیه ی نور به وسیله ی بعضی از اجسام شفاف مانند قطعه شیشه های تراش خورده ی لوستر، لوله ی خودکار شفاف، یک آینه که به طور مورب در آب فرو رفته یا مجسمه های شیشه ای و یا یک آب فشان و قطره های آب برای تولید رنگین کمان .

تقسیم بندی مواد با توجه به نور:

مواد یا اجسام با توجه به نور به دو قسمت تقسیم می شوند:

1- اجسام منير (از خود نور تولید می کنند):

اجسام منیر به دو دسته ی چشمه ی طبیعی نور ،چشمه ی مصنوعی نور تقسیم می شوند.

الف) چشمه ی طبیعی نور مانند خورشید ستارگان، آذرخش، کرم شب تاب، عروس دریایی.

ب) چشمه ی مصنوعی نور مانند شمع، لامپ چراغ نفتی، فانوس دریایی، تلویزیون.

2- اجسام غير منير (از خود نور تولید نمی کنند):

غير منیر هم به دو دسته ی طبیعی و مصنوعی تقسیم می شوند:

الف) طبیعی مانند ماه، سیاره ها، چشم گربه و روباه، یخ و برف.

ب) مصنوعی مانند آینه، شیشه، کاغذ، لامپ خاموش، بدنه ی سماور.

انواع تابش پرتوهای نور:

1- پرتوهای نور موازی:

پرتوهای نوری که به صورت موازی و در یک جهت منتشر می شوند. اگر پرتوهای موازی نور به جسم کدر بتابند ، اندازه ی سایه ی جسم که بر روی پرده تشکیل می شود، با اندازه ی جسم، برابر می شود.

2- پرتوهای نور همگرا:

پرتوهای نوری که در جهت انتشار به یکدیگر نزدیک می شوند؛ مانند پرتوهای نوری که از عدسی یک ذره بین ، عبور می کنند. در این پرتوها، اندازه ی جسم از سایه اش بزرگتر است. اگر پرتوهای همگرای نور به جسم کدر بتابند، اندازه ی سایه ی جسم که بر روی پرده تشکیل می شود، از اندازه ی جسم، کوچک تر می شود.

3- پرتوهای نور واگرا:

پرتوهای نوری که در جهت انتشار، از یکدیگر دور می شوند؛ مانند پرتوهای نوری که از یک عدسی واگرا عبور می کنند. اگر پرتوهای واگرای نور به جسم کدر بتابند، اندازه ی سایه جسم که بر روی پرده تشکیل می شود از اندازه ی جسم، بزرگ تر می شود.

بازتابش:

اجسام همیشه بخشی از نوری که به آن ها می تابد را باز می گردانند که به این پدیده «بازتابش نور»  گفته می شود.

تاریخچه ی زمین:

زمین شناسان با استفاده از آثاری که از گذشته به دست آورده اند، به اطلاعات زیادی پی برده اند.

آن ها با مطالعه ی سنگ های رسوبی درباره ی آب و هوا، محل دریاها، خشکی ها و نوع گیاهان و جانورانی که از بین رفته اند، اطلاعاتی به دست آورده اند.

تغییر خشکی ها و دریاها:

زمین شناسان معتقدند ابتدا در روی کره ی زمین، فقط یک خشکی و یک اقیانوس بزرگ وجود داشت.

در حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش، این خشکی ابتدا از وسط شکاف برداشت و به کم کم به دو نیم تقسیم شد و بین دو خشکی، دریایی به وجود آمد. چندین میلیون سال بعد، دو خشکی شمالی و جنوبی هر یک کوچک تر و بیشتر شده و خشکی های امروزی را به وجود آوردند.

تاریخچه ی جانداران:

وقتی زندگی در دریا شروع شد، ابتدا موجوداتی که بدن آنها فقط یک سلول داشت در دریاها فراوان شدند و بعد نوبت به جانوران بی مهره رسید و پس از میلیون ها سال اولین مهره داران یعنی ماهی ها به وجود آمدند.

با پیدا شدن گیاهان، زندگی بر روی خشکی ها آغاز شد. کم کم جانوران هم در روی خشکی ها ظاهر شدند.

بعد آب و هوا تغییر کرد، به طوری که محیط مناسبی برای رشد خزندگان به وجود آمد. تعداد خزندگان فراوان شد و طول بعضی از آنها به ۳۰ متر می رسید. به این خزندگان دایناسور می گویند.

دایناسور ها حدود ۶۵ میلیون سال پیش مرده اند و پس از نابودی آنها، زمان فراوانی گیاهان و جانوران فرا رسید.

اولین موجودات زنده زمین: 

باکتری ها

اولین جانوران زمین:

بی مهره ها

اولین مهره داران:

ماهی ها

اولین موجودات خشکی:

گیاهان

اولین جانوران خشکی:

خزندگان

متکامل ترین جانداران:

پستانداران

زندگی روی کره زمین ابتدا در آب ها و با پیدایش باکتری ها آغاز شد.

زندگی روی خشکی ها با ظهور گیاهان روی خشکی آغاز شد.

انواع سنگ های روی زمین:

1- سنگ های آذرین

2- سنگ های دگرگون

3- سنگ های رسوبی

سنگ های رسوبی:

نوعی سنگ است که از روی هم انباشته شدن رسوبات و چسبیدن آن ها به هم و در نهایت خروج آب و سخت شدن آن ها به وجود می آید.

طرز تشکیل سنگ های رسوبی:

• خرد شدن سنگ ها تحت تأثیر عوامل طبیعی (مانند آب، باد و ...) به ذرات ریز و درشت
• حمل رسوبات توسط سیلاب به نقاط پست (فرورفته) مانند دریاها
• ته نشین شدن رسوبات بصورت لایه لایه و موازی 
• فشرده شدن رسوبات در اثر فشار زیاد وزن خود و آب دریا و خروج آب از بین ذرات و تبدیل آنها به سنگ

ویژگی ها:

١- لایه لایه اند.

۲- لایه ها موازی اند.

۳- لایه های زیرین قدیمی ترند.

۴- رنگ و جنس لایه ها با توجه به نوع رسوبات متفاوت است.

۵- ضخامت لایه ها بسته به زمان و شدت رسوب گذاری متفاوت است یعنی هر چه زمان و شدت رسوب گذاری بیشتر باشد، ضخامت لایه ها بیشتر است.

اطلاعاتی که از آن ها بدست می آید:

1- آب و هوای گذشته منطقه:

چون رسوبات مناطق گرمسیر با مناطق سردسیر متفاوت است.

۲- جغرافیای گذشته منطقه:

چون رسوبات مناطق دریایی با سایر مناطق فرق می کند.

همچنین رسوبات مناطق کم عمق دریا با رسوبات مناطق عمیق و رسوبات آب های متلاطم با رسوبات آب های ساکن و آرام تفاوت دارد.

رسوبات آب های شور با رسوبات آب های شیرین متفاوت است.

٣- نحوه تکامل گیاهان و جانوران:

چون در سنگ های رسوبی لایه های زیرین قدیمی ترند، فسیل حیوانات ساده تر و ابتدایی تری دارند و در لایه های بالایی فسیل حیوانات پیشرفته و کامل تر دیده می شود.

فسيل:

به آثاری از جانداران بسیار قدیمی که در سنگ ها باقی مانده اند، فسیل (سنگواره) می گویند.

فسیل ها یا مانند استخوان و دندان قسمت هایی از بدن جانداران بسیار قدیمی اند یا مانند پا اثری از بدن جانداران هستند.

برای تشکیل بعضی فسیل ها میلیون ها سال زمان لازم است.

شرایط تشکیل فسیل:

برای تشکیل فسیل یک جاندار باید شرایط زیر برقرار باشد:

1- جاندار دارای بخش های سخت باشد.

2- جسد جاندار در زیر لایه های رسوبی قرار گیرد. مخصوصا لایه های رسوبی دانه ریز، مانند رس و آهک.

پس احتمال تشکیل فسیل از جانداران در آبزی بیشتر از خشکی زی است.

3- از هوا و جانداران ذره بینی (شرایط تجزیه شدن) به دور باشد.

توجه کنید از بخش های نرم جاندار فسیل به وجود نمی آید؛ زیرا بخش های نرم استحکام ندارند و تجزیه شده و از بین می روند.

به عنوان مثال: با آن که حشرات فراوان ترین جانداران هستند ولی چون تنها قسمت خارجی بدن آن ها سخت است و در داخل بدن آن ها قسمت سخت وجود ندارد، تعداد فسیل باقی مانده از آن ها بسیار کم است.

طرز تشکیل فسیل:

وقتی جانور در دریا می میرد، به کف دریا می افتد.

قسمت های نرم بدنش توسط جانوران دیگر خورده می شود و یا توسط باکتری ها تجزیه می شود. ولی قسمت های سخت بدن مثل اسکلت، صدف و دندان باقی می ماند.

روی بخش های باقی مانده بدن جانور توسط گل و لای و رسوبات پوشیده می شود.

چون رسوب گذاری در دریا به طور مداوم صورت می گیرد، لایه های رویی سنگین شده و روی این بخش های باقی مانده جانور فشار آورده و رد این اسکلت درون این لایه ی رسوبی به وجود می آید.

كم كم املاح اسکلت جانور درون این لایه ها حل شده و قالب اسکلت توسط املاح معدنی آب دریا که مثل سیمان می ماند، پر می شود و رد و آثار اسکلت جانور، لای سنگ های رسوبی تشکیل می شود.

فسیل گیاهان نیز مانند جانوران در دریا به وجود می آید.

مکان های مناسب برای فسیل شدن:

برای تشکیل فسیل محیط های رسوبی مثل دریاها و دریاچه های گرم و کم عمق مناسب تر از سایر مناطق است.

چون میزان رسوب گذاری در آن جا زیاد است و باقی مانده ی بدن جاندار به وسیله ی رسوبات دفن شده و پوشیده می شود و کم کم به فسیل تبدیل می شود و به همین خاطر بیشتر فسیل هایی که پیدا می شود مربوط به موجودات آبزی و دریازی هستند.

احتمال تشکیل فسیل از بین جانداران خشکی بسیار کم است؛

زیرا رسوب گذاری در خشکی بسیار کم است و جسد جاندار پس از مرگ، در مجاورت هوا زود از بین رفته یا به وسیله ی سایر جانداران خورده می شود.

در خشکی ها نیز فسیل به وجود می آید؛ مثلا فسیل های سنگی استخوان، دندان یا ردپای جانداران، فسیل به جامانده در لابه لای صمغ درختان یا در نمک زارها و خاکسترهای آتش فشانی.

تنوع فسیل ها:

بیشتر فسیل ها از جانوران مهره دار یا صدف دار دریازی می باشند. چون شرایط بهتری برای فسیل دارند.

برای موجوداتی که اسکلت ندارند، فسیل زیادی از آن ها نداریم مثل هیدر، عروس دریایی و کرم ها.

فسیل موجودات خشکی کمتر از موجودات آبزی و دریازی است چون در خشکی شرایط فسیل شدن مناسب نیست، یعنی عوامل تجزیه کننده زیاد و رسوب گذاری کم است.

در خشکی ها هم حشرات با اینکه بزرگ ترین گروه جانوران اند، ولی چون اسکلت بدنشان سخت نیست و لاشه ی آن ها به راحتی در شرایط محیطی تجزیه می شود، فسیل زیادی از آن ها به دست نمی آید، مگر اینکه درون صمغ درخت یا یخ گیر کرده باشد.

قدیمی ترین فسیل یافت شده مربوط به باکتری ها(تک سلولی) است.

استفاده از فسیل:

دانشمندان با مطالعه فسیل ها درباره گذشته زمین و تغییرات آن اطلاعات زیادی به دست می آورند.

کسی که فسیل ها را مطالعه می کند، باید درباره جانوران و گیاهان امروزی و محل زندگی و نوع رفتار آنها اطلاعات کاملی داشته باشد.

مثلا اگر در بالای کوهی فسیل ماهی یافت شود، معلوم می شود در آن نقطه قبلا دریا بوده است.

اطلاعاتی که از فسیل ها به دست می آید:

 1- تشخیص نوع جانداران:

                پرنده ای قدیمی                                                 دایناسور گوشتخوار                                   دایناسور

2- نوع تغذیه ی جانوران گذشته ی زمین:

از شکل و فرم و اندازه آرواره ها و دندان های فسیل های جانوران می توانیم به این مورد پی ببریم.

3- نحوه ی حرکت، سرعت حرکت و جثه ی حیوان:

از شکل اسکلت بندی بدن، فرم دست و پا و یا رد دست و پای جانوران می توانیم به این مورد پی ببریم.

4- شکل و نحوه ی تکامل جانوران و گیاهان

5- نوع آب و هوای گذشته ی منطقه:

وجود معدن زغال سنگ به معنی وجود جنگل و آب و هوای مرطوب در گذشته آن منطقه است.

                    آب و هوای سرد                                                 آب و هوای گرم و مرطوب

6- وضعیت جغرافیایی گذشته منطقه:

منطقه قبلا دریا بوده یا خشکی، منطقه عمیق دریا بوده یا کم عمق، گرم و خشک بوده یا سرد. م

ثلا وقتی در تبریز فسیل ماهی و یا در دامغان فسیل صدف دریایی پیدا شد نشان می دهد که منطقه ی کوهستانی تبریز قبلا زیر دریا بوده و منطقه ی بیابانی دامغان قبلا جز محیط های کم عمق دریا بوده است که هر دو منطقه با زلزله و حرکات پوسته ی زمین به صورت رشته کوه یا دشت از دریا خارج شده اند.

                 خشکی                                  دریاهای گرم و کم عمق                                    دریا

جابه جایی و حرکت قاره ها و خشکی های زمین:

مثل کشف ماموت ها درون غارهای قطب شمال

از رد پای جانوران چه می فهمیم؟

1- با اندازه گیری ابعاد رد دست و پای حیوان می توانیم به جثه و کوچکی و بزرگی هیکل حیوان پی ببریم.

2- از روی عمق فسیل رد و پای حیوان می فهمیم که حیوان سبک بوده یا سنگین.

چون هر چه وزن حیوان بیشتر باشد، رد دست و پایش عمیق تر می شود.

3- اگر رد دست و پا شبیه سم بود، احتمالا جانور پستاندار و گیاهخوار بوده است. پس نشان دهنده ی جنگل یا سبزه زار بودن محل زندگی جانور در گذشته است.

4- اگر شکل رد دست و پا مثل پنجه بود، احتمالا حیوان گوشتخوار بوده است.

5- از فرم شکل دست و پا، به سرعت حرکت حیوان هم می توانیم پی ببریم. در شکل روبرو ردپای چند جاندار دیده می شود:

دو رد پای بالا مربوط به پرندگان و دو ردپای پایین مربوط به پستانداران است.

دو پرنده ای که ردپای آنها در شکل دیده می شود، یکی در آب (چپ) و دیگری در خشکی (راست) زندگی می کرده است.

زیرا پای یکی از آن ها در بین انگشتان دارای پرده ای است که برای شنا در آب مناسب است.

از دو پستاندار یکی بر روی پنجه (چپ) و دیگری بر روی سم (راست) حرکت می کرده است.

ردپای دایناسورها در یک پیاپان نشانه ی چیست؟

این خزندگان غول پیکر حدود ۶۵ میلیون سال پیش از بین رفتند.

دایناسورها حیوانات عظیم جثه بودند که گروهی از آن ها گیاهخوار و گروهی گوشتخوار بودند.

وجود فسیل آن ها در بیابان نشان می دهد که این بیابان میلیون ها سال پیش منطقه ی خوش آب و هوایی بوده که گیاه فراوان و جانوران گیاه خوار می زیسته اند و دایناسورها از آن ها تغذیه می کردند.

از لایه های رسوبی چه می فهمیم؟

اگر لایه ها را از پایین به بالا به ترتیب شماره گذاری کنید. با کمی دقت به اطلاعات زیر دست می یابیم:

1-فسیل جانداران مربوط به قسمت های عمیق دریا ←  قبلا اینجا دریا عمیق بوده است.

2- فسیل جانداران مربوط به قسمت های کم عمق دريا ← قبلا اینجا دریا کم عمق بوده است.

3- این لایه فاقد فسیل است.

4- فسیل جانداران مربوط به نواحی نزدیک به دريا- قبلا اینجا ساحل دریا بوده است.

5- این لایه فاقد فسیل است.

6- فسیل جانداران مربوط به خشکی ← قبلا اینجا خشکی بوده است.

7- فسیل جانداران مربوط به خشکی ← قبلا اینجا خشکی بوده است.

این لایه های رسوبی، نشانه ی عقب نشینی دریا می باشد. یعنی این منطقه ابتدا دریا بوده و سپس به دلایل متفاوت به خشکی تبدیل شده است.

ماهیچه:

آن چه به عنوان گوشت در بدن جانوران وجود دارد، ماهیچه است.

ماهیچه ها اندام های حرکتی بدن هستند و با حرکت خود موجب حرکت چیزی در بدن می شوند.

ساعد:

به فاصله بین مچ دست تا آرنج هر شخص ساعد گفته می شود.

ساعد دارای دو استخوان است.

بازو:

به فاصله بین کتف تا آرنج افراد بازو گفته می شود.

بازو دارای یک استخوان است.

ستون مهره:

به مجموع ۲۶ استخوان بسیار سخت و مقاوم که در پشت مهره داران قرار دارد و از نخاع نگهداری می کنند، ستون مهره می گویند.

مفصل:

به جایی که دو استخوان به هم وصل می شود، مفصل می گویند.

غضروف:

غضروف ها، استخوان های نرمی هستند که گاه در انتهای استخوان ها قرار دارند.

هر جا مفصلی باشد در انتهای استخوان به جای استخوان غضروف قرار دارد که این امر موجب حرکت آسان تر استخوان می شود.

نوک بینی و لاله گوش نیز از جنس غضروف هستند.

مغز (مخ):

مغز، فرمانده ی بدن ما است مغز درون جمجمه قرار دارد همه فعالیت های ما را کنترل می کند.

نخاع:

رشته بلند و مهم عصبی که در ستون مهره ها قرار دارد و پیام ها را از قسمت تنه و پایین بدن گرفته به مغز انتقال می دهد.

جمجمه:

به استخوان های سخت و محکم و پهن سر و صورت که از مغز مراقبت می کند، جمجمه می گویند.

ماهیچه ها:

وزن زیادی از بدن ما را ماهیچه تشکیل می دهد که در زیر پوست ما قرار گرفته اند.

انواع ماهیچه :

الف) ماهیچه های استخوانی:

این ماهیچه ها با اراده و اختیار ما کار می کنند.

ماهیچه های استخوانی با کمک و اتصال به استخوان ها موجب حرکت در بدن ما می شوند.

حرکت دست :

حرکت دست ما در نتیجه جمع شدن ماهیچه های ما است.

برای حرکت دست ابتدا ماهیچه ی روی بازو جمع شده و ساعد را به سمت بالا می آورد. در این حالت ماهیچه های پشت بازو آزاد و راست است. سپس ماهیچه های پشت بازو جمع شده و دست را به حالت راست نگه می دارد.

حرکت پا:

ابتدا ماهیچه ی پشت پا جمع شده و ساق را به عقب می راند و سپس ماهیچه ی روی پا جمع شده و ساق را آزاد و راست نگه می دارد.

حرکت ماهیچه های لب، دست و پا، پلک زدن و صورت در اختیار ما بوده و ارادی است.

نکته:

سر ماهیچه به یکدیگر یا به استخوان ها متصل است.

با کوتاه شدن ماهیچه ها، استخوانی که به آن وصل است را می کشد و اندام را به حرکت در می آورد.

ب) ماهیچه ها غیر ارادی (حرکت آنها در اختیار ما نیست):

این ماهیچه ها به صورت خودکار عمل می کنند و در اختیار ما قرار ندارند.

ماهیچه های معده:

به هضم و جذب غذا کمک می کند.

ماهیچه های قلب:

خون را در رگ ها به حرکت در می آورند.

نکته:

با خوردن شیر، گوشت و تخم مرغ و انجام مرتب ورزش می توان به نیرومند شدن ماهیچه ها کمک کرد.

استخوان ها :

هنگامی که به اندام ها و اعضای بدن خود دست می زنید، به بخش های سختی برخورد می کنید که به استخوان معروفند.

مجموعه ی استخوان های بدن ما را اسکلت بدن می نامند که بیش از ۲۰۰ عدد می باشد.

اسکلت بدن ما شامل سر، گردن، تنه، دست و پا می باشد.

استخوان های بدن ما به شکل های گوناگون است

استخوان های بدن ما توسط نوار سفت و محکمی به یکدیگر وصل هستند.

کار اسکلت در بدن :

• به بدن شکل و فرم می دهد.
• با کمک ماهیچه ها موجب حرکت می شود.
• از بخش های داخلی بدن (قلب، شش، مغز و ...) محافظت می کند.
• تکیه گاه بدن است.

نکته : به محل وصل شدن استخوان ها به یکدیگر «مفصل» می گویند.

ستون مهره:

این بخش از بدن ما دارای مهره هایی است که روی هم چیده شده اند.

این ستون به خم و راست شدن ما کمک می کند و با فضای لوله ای شکل داخل خود، از نخاع محافظت می کند.

غضروف:

بین مهره های بدن و سر استخوان ها در محل مفصل، ماده ای نرم به نام غضروف قرار گرفته است.

کار غضروف ها :

1- راحتی حرکت در بدن ما.

2- جلوگیری از ساییده شدن استخوان ها با وارد شدن ضربه به استخوان؛ ضربه به استخوان های دیگر را جذب و مانع آسیب دیدگی آن می شوند.

دستگاه حرکتی:

ما برای انجام کارهای روزمره و ورزش های گوناگون از اندام های مختلف استفاده می کنیم.

بهتر است بگوییم که اندام های مختلف بدن برای انجام کارهای متفاوت در بدن کمک می کنند.

انجام حرکات مختلف ورزشی به کمک دستگاه های حرکتی ما صورت می گیرد .

دستگاه های حرکتی شامل استخوان و ماهیچه است.

پرهیز از رفتارهای نادرست:

• درست بلند کردن اجسام سنگین 
• درست نشستن بر روی صندلی هنگام کار و رانندگی
• از رفتارهای نامناسب که به بدن آسیب می رساند پرهیز کنیم تا به ستون مهره ها آسیب نرسد.

نکاتی درباره دستگاه حرکتی بدن:

1- هنگام بازی و انجام ورزش های مختلف، ممکن است به ماهیچه ها و استخوان های ما آسیب برسد.

هنگام شکستن استخوان یا ترک برداشتن آن باید به پزشک مراجعه کنیم.

پزشک نیز با عکس برداری از بخش آسیب دیده، آن بخش را به وسیله گچ یا آتل بدون حرکت می کند تا ترمیم شود.

2- استخوان های ما زنده اند و از ماده محکمی درست شده اند.

اگر استخوان ها آسیب ببیند می توانند ترمیم شوند.

3- خوردن شیر کافی، لبنیات، در معرض آفتاب قرار گرفتن و جذب ویتامین D در سنین مختلف، موجب رشد و استحکام استخوان ها می شود.

دستگاه عصبی:

کنترل و فرماندهی اعمال ما (چه ارادی و چه غیر ارادی) را بر عهده دارد. دستگاه عصبی ما سه بخش است:

1- مغز:

مغز، مسئول کارهای ارادی ما است.

این کارها عبارت است فکر کردن، یادگیری، حافظه، تصمیم گرفتن، خواب، خاطرات، اعمال ارادی عضلات بدن، تشخیص و فرمان به پیام های حسی و احساس درد و ... .  

مغز توسط جمجمه محافظت می شود.

نخاع:

نخاع در کنترل فعالیت های بدن به مغز کمک می کند.

نخاع مسئول برخی کارهای غیر ارادی بدن مانند عطسه، کشیدن پا و دست در هنگام برخورد با اجسام داغ و تیز و ... است.

نخاع توسط ستون مهره ها محافظت می شود.

رشته های عصبی:

این رشته ها در سراسر بدن ما پخش هستند.

کار آن ها گرفتن پیام از اندام ها و رساندن به مغز و گرفتن فرمان از مغز و نخاع و رساندن به سایر اندام ها است.

ویژگی های رشته های عصبی:

1- عکس العمل سریع دارند.

2- طولانی و درازند.

3- شاخه شاخه هستند.

4- اغلب آنها پیام رسانی یک طرفه می کنند. یعنی پیام ها را از اندام ها به مغز و نخاع می رساند یا دستور را از مغز و نخاع به اندام ها می رسانند.

حواس:

ما اطلاعات اطراف خود را توسط حواس کسب می کنیم.

اعصاب حسی که در اندام های حسی ما قرار دارند با تحریک عصبی پیام را گرفته و به مغز منتقل می کند. مغز نیز این تحریک را به عنوان حس های مختلف تشخیص و درک می کند.

حس های پنجگانه:

تمامی حس ها را با پنج عضو بدن یعنی چشم، گوش، زبان، بینی و پوست دریافت می کنیم.

چشم:

برای دیدن اجسام شرایطی لازم است که:

1- نور کافی در محیط وجود داشته باشد.

2- نور به جسم برخورد کند.

3- بازتابش نور از جسم به چشم ما برسد.

نکته:

در صورتی که موارد گفته شده فراهم نباشد، دیدن اجسام امکان پذیر نیست.

بیشترین اطلاعات از محیط اطراف خود را از طریق چشم دریافت می کنیم.

هنگامی که با دست به توپ ضربه می زنیم بدن ما به این صورت عمل می کند:

1-نور به جسم برخورد کرده و بازتاب به چشم ما می رسد.

2-اعصاب بینایی توسط جسم پیام را دریافت کرده و به مغز می رساند.

3-مغز نیز در مقابل پیام به ماهیچه های دست فرمان می دهد.

ساختمان چشم:

چشم، اندام حس بینایی است که شکل کروی دارد و داخل حفره های جمجمه قرار دارد.

چشم ما دارای بخش ها و لایه های متفاوت است.

قرنیه:

به برآمدگی جلوی کره چشم که شفاف است، قرنیه می گویند.

اولین لایه روی چشم قرنیه نام دارد.

این لایه ی شفاف برای عبور نور و نفوذ آن به داخل چشم است.

- عنبیه:

قسمتی از لایه های درونی و میانی کره چشم است که دارای یک سوراخ می باشد. این قسمت در افراد مختلف دارای رنگ های (همان رنگ چشم افراد) ختلف است.

در واقع دایره رنگی چشم، عنبیه نام دارد.

عنبیه دارای تعداد زیادی ماهیچه است که با وسیع و جمع کردن خود موجب تنگ و گشاد شدن سوراخ وسط چشم می شود.

مردمک:

همان سوراخ درون چشم است که ورودی نور را به داخل کره چشم کنترل می کند.

هر چه نور زیادتر باشد، سوراخ مردمک کوچکتر و هرچه نور کمتر باشد، سوراخ مردمک گشادتر می شود.

شبکیه:

داخلی ترین لایه ی کره چشم است که دارای سلول های حساس گیرنده نور و رنگ هستند.

نکاتی درباره ساختمان چشم:

1- تفاوت ظاهری چشم ها در رنگ عنبیه است.

2- به سوراخ سیاه رنگ وسط چشم مردمک می گویند.

3- نور از این قسمت مردمک وارد چشم می شود.

4- چون درون کره چشم تاریک است. در روشنایی زیاد ماهیچه های عنبیه وسیع شده و مردمک چشم تنگ می شود.

5- در تاریکی ماهیچه های عنبیه جمع شده و مردم چشم گشادتر می شود تا نور بیشتری به آن برسد.

تشکیل تصویر:

نور پس از عبور از قرنیه و مردمک به عدسی چشم برخورد می کند.

عدسی چشم ما مانند ذره بین است و تصویر اجسام را به روی پرده حساس شبکیه می اندازد.

تصویر اجسام بر روی شبکیه به شکل وارونه است و مغز انسان این تصویر را به ما درست و مستقیم نشان می دهد.

بر روی شبکیه چشم، گیرنده های عصبی قرار دارند که پیام ها را گرفته و به مغز می رساند و مغز نیز این پیام ها را تشخیص داده و فرمان های لازم را صادر می کند.

خوب دیدن و عیب های چشم:

هنگامی که تصویر اجسام به خوبی بر روی پرده شبکیه بیفتد. پیام های عصبی به درستی به مغز می رسند اما به علت عیب در عدسی و اندازه کره چشم دچار بیماری های چشم می شویم که بیشتر جنبه ارثی دارد. ( آنچه از والدین خود دریافت می کنیم صفت ارثی است.)

دوربینی:

یکی دیگر از بیماریهای چشمی است که در آن افراد اشیای دور را خوب می بیند ولی اشیای نزدیک را نمی تواند به وضوح ببیند.

دوربین ها:

این افراد اجسام دور را به خوبی می بینند اما در دیدن اجسام نزدیک دچار مشکل هستند.

با استفاده از عینک با عدسی برآمده می توان این عیب را برطرف کرد.

نزدیک بینی:

یکی از بیماری های چشم است که در آن افراد اشیای نزدیک را به خوبی می بینند ولی اشیای دور را تار می بیند.

نزدیک بین ها:

این افراد اجسام نزدیک را به خوبی می بینند اما در دیدن اجسام دور دچار مشکل هستند.

با استفاده از عینک با عدسی فرورفته می توان این عیب را برطرف کرد.

با استفاده از عینک های مخصوص می توان عدسی چشم را تقویت و عیب ها را برطرف کرد.

مراقبت از چشم:

چشم به طور طبیعی مراقبت می شود.

پلک ها به همراه مژه ها، روی چشم را می پوشاند و از ورود گرد و غبار و ضربه جلوگیری به عمل می آورد.

اشک ها:

چشم را مرطوب و ضد عفونی می کنند و نمی گذارند سطح آن خشک شود.

حفره ی استخوانی جمجمه که کره چشم درون آن قرار دارد، از چشم ها مراقبت می کند.

ما نیز می توانیم از چشم های خود مراقبت کنیم:

1- درست نشستن و رعایت فاصله تا کتاب هنگام مطالعه

2- در روزهای برفی و آفتابی از عینک مخصوص آفتابی استفاده کنیم.

3- استفاده از عینک مخصوص در هنگام کار

4- شستشوی چشم هنگام ورود جسم خارجی به چشم

گوش:

گوش اندام حس شنوایی است که در دو طرف سر قرار گرفته است.

صدا (صوت):

صدا، صورتی از انرژی است که به وسیله لرزش اجسام به وجود می آید و در هوای معمولی سیر می کند.

از لرزش اجسام صدا یا صوت تولید شده که در هوا و اجسام پخش می شود.

چگونه صدا ها را می شنویم؟

صدا ابتدا به بخش خارجی گوش برخورد می کند:

1) لاله گوش :

خارجی ترین بخش گوش و از جنس غضروف است که به ما در تشخیص جهت صدا کمک می کند.

این بخش در جمع آوری صداها و جهت صدا ما را یاری می دهد.

نکته:

اگر دست را پشت گوش قرار دهیم، امواج بیشتری جمع آوری می کنیم و شنیدن صدا راحت تر می شود.

2) مجرای شنوایی:

سوراخ ابتدای گوش است که انتقال صدا به بخش درونی گوش را به عهده دارد.

در این بخش موهای ریز و ماده ی چرب و موم مانندی قرار دارد که پوست و پرده ی گوش را چرب می کند.

این ماده از ورود گرد و غبار و جانوران ریز به داخل گوش نیز جلوگیری به عمل می آورد

3) پرده ی گوش:

این بخش، قسمت بیرونی را از قسمت درونی گوش جدا می کند.

پرده ی گوش با گرفتن امواج صوتی می لرزد و این لرزه ها را به گوش درونی منتقل می کند.

4) استخوان های کوچک:

با لرزش پرده ی گوش، سه تکه استخوان های کوچک که به آن وصل اند نیز می لرزد.

5) بخش حلزونی:

لرزش استخوان ها به بخش حلزونی رسیده و عصب های گوش که در این قسمت قرار دارند، پیام را گرفته و برای تشخیص به مغز می فرستند. به این ترتیب ما صدا ها را می شنویم.

چگونه از گوش خود مراقبت کنیم :

1- جمع شدن چربی و چسبیدن آن به پرده ی گوش مانع لرزش درست آن می شود، پس باید دایما گوش خود را تمیز کنیم.

2- از شنیدن صداهای بسیار بلند پرهیز کنیم.

3- با مراجعه های مرتب به گوش پزشک، سلامت شنوایی خود را چک کنیم.

4- هرگز در گوش کسی فریاد نزنیم.

5- هرگز با دست و کتاب یا وسایل دیگر به گوش کسی ضربه نزنیم.

نکته:

در صورت آسیب رسیدن به عصب شنوایی شنیدن امکان پذیر نخواهد بود اما در صورت آسیب رسیدن به بخش های دیگر می توان از سمعک استفاده کرد.

بزاق:

همان آب دهان است که کارهای گوناگونی از جمله حل نمودن مولکول های مواد غذایی در خود و رساندن آن ها به جوانه های چشایی، مرطوب نگهداشتن دهان و مقداری خاصیت میکروب کشی دارد.

حس چشایی:

زبان اندام حس چشایی است.

این اندام ماهیچه ای است که به جویدن غذا در دهان و مخلوط شدن آن با براق کمک می کند.

انواع مزه ها :

• ترش
• شور
• تلخ
• شیرین

چگونه مزه غذاها را می گیریم؟

در روی زبان برجستگی های زیادی وجود دارد.

سلول های چشایی درون این برجستگی ها قرار گرفته اند.

هنگامی ک غذایی در دهان قرار می گیرد، در آب دهان حل شده و می تواند وارد پرزهای چشایی شود.

در نتیجه عصب های درون آن تحریک شده و پیام را به مغز (برای تشخیص مزه) می فرستند.

ما توسط زبان چهار مزه اصلی (تلخی، شیرینی، شوری و ترشی) را دریافت می کنیم.

نکاتی درباره دستگاه چشایی:

1- برای هر مزه، یک گیرنده مشخص در زبان وجود دارد.

2- خوردن غذا و نوشیدنی های داغ و دود سیگار، به گیرنده های حس مزه آسیب می رساند.

3- مغز ما برای آن که غذاهای مختلف را تشخیص دهد، باید از گیرنده های بویایی در بینی نیز کمک بگیرد.

حس بویایی:

بینی اندام حس بویایی است.

هنگامی که ذرات بودار همراه هوا وارد سوراخ های بینی می شوند، توسط گیرنده های بویایی در قسمت بالای بینی گرفته شده و به مغز پیام می فرستند و ما می توانیم این گونه بوهای مختلف را تشخیص دهیم.

نکاتی درباره دستگاه بویایی:

1- بوهای خوش برای ما دلپذیر و گاهی ما را به یاد کسی می اندازد.

2- عمل بوییدن می تواند ما را از خطرات آگاه کند؛ مانند بوی گاز رها شده در فضا، آتش سوزی، سوختگی غذا و بوی غذای فاسد

3- اندام های بینی و زبان همکاری نزدیکی با هم دارند.

حس لامسه:

پوست اندام حس لامسه است که از ماهیچه ها، رگ های خونی و رشته های عصب تشکیل شده است.

این اندام سراسر بدن را پوشانده است.

وظایف پوست :

1- حفاظت از بدن در برابر ورود میکروب ها و حفاظت در برابر سرما و گرما

2- دریافت احساس گرمی، زبری، لمس، تماس، نرمی، سردی، فشار و درد

3- دفع برخی از مواد اضافی بدن

بخش های مختلف پوست:

1- لایه های روی پوست:

این بخش دارای سلول های مرده است و کم کم جدا شده و می ریزند.

2- لایه های زیر پوست:

این بخش شامل غدد عرق، غدد چربی، رگ های خونی، پیازهای مو و گیرنده های حسی است.

نکاتی درباره دستگاه لامسه:

1- تعداد گیرنده های لمسی در برخی از بخش های بدن بیشتر از جاهای دیگر است.

هرجا این گیرنده ها بیشتر باشد آن قسمت به لمس و تماس حساس تر است.

2- افرادی که از حس بینایی محروم هستند (عزیزان روشندل)، برای ارتباط با دنیای اطراف خود از حس لامسه و شنوایی بیشتر کمک می گیرند.

3- آن ها با استفاده از حس لامسه خود، توانایی خواندن خط بریل را دارند.

سلامتی پوست:

1- شست و شوی مداوم داشته باشیم.

2- با کرم ها، سطح پوست را چرب و مرطوب نگه داریم.

3- از سطح آن در برابر اشعه های زیان آور خورشید محافظت کنیم

4- حفظ پوست از آلودگی، سرما و گرما

5- خواب کافی

6- نوشیدن آب کافی

مفاهیم :

اهرم:

میله یا وسیله بسیار ساده برای انتقال نیرو، افزایش نیرو و یا تغییر جهت نیرو به کار می رود.

تکیه گاه:

اهرم به نقطه یا چیزی تکیه داده می شود که به آنجا «تکیه گاه» گفته می شود.

نیروی مقاوم (جسم):

به هر چیزی که اثر اهرم و نیروی ما بر روی آن باشد «نیروی مقاوم» گفته می شود.

بازوی محرک:

به فاصله بین تکیه گاه و نیروی محرک، «بازوی محرک» گفته می شود.

بازوی مقاوم:

به فاصله بین تکیه گاه و نیروی مقاوم، «بازوی مقاوم» گفته می شود.

ما در زندگی روزمره برای انجام کارها از ابزار و وسایل مختلفی استفاده می کنیم.

این وسایل آسان تر و سریع تر، کار را انجام می دهد.

برخی از وسایل نظير الاكلنگ، ترازو، قیچی، انبردست و ... مانند اهرم عمل می کنند.

اهرم:

میله ای است دارای تکیه گاه که با آن می توان اجسام را جا به جا کرد.

مقدار نیرویی که به اهرم وارد می شود تا جسمی را بلند کند، بستگی به محل وارد کردن آن و مکان جسم دارد.

در صورت ثابت بودن مکان نیرو، هرچه جسم به تکیه گاه نزدیک شود، به نیروی کمتری برای جابجایی جسم نیاز است.

هر چه جسم از تکیه گاه دور شود، به نیروی بیشتری برای جابجایی جسم نیاز است.

هر چه نیرو به تکیه گاه نزدیک تر و جسم از آن دور شود، به نیروی بیشتری برای جابجایی نیاز است

هر اهرم سه قسمت دارد :

1- محل وارد کردن نیرو

2- محل قرار گرفتن جسم

3- محل تکیه گاه

تعادل در اهرم:

اگر دو جسمی که در دو طرف اهرم قرار می گیرند، یکسان باشند، باید فاصله ی آن ها از تکیه گاه برابر باشد تا اهرم در حالت تعادل قرار گیرد.

هر گاه در دو طرف اهرم دو جسم با جرم های نا مساوی قرار گیرند، برای ایجاد تعادل باید جسم سنگین تر به تکیه گاه نزدیک تر شود؛

مثلا در بازی الاکلنگ برای ایجاد تعادل بین دو نفر سنگین و سبک، باید فرد سنگین تر به تکیه گاه نزدیک شود تا تعادل حفظ شده و بتوانند با هم بازی کنند.

انواع اهرم ها:

1- اهرم نوع اول:

تکیه گاه بین نیروی محرک و نیروی مقاوم قرار دارد و سبب تغییر جهت نیرو می گردد.

در این نوع اهرم هرچه نیروی محرک از تکیه گاه دورتر باشد و به اصطلاح بازوی محرک بلند تر باشد، حرکت جسم ساده تر خواهد بود.

مانند: الاكلنگ، ترازوی دو کفه، میخ کش، انبردست، دم باریک، موچین (موچینی که مثل قیچی جای انگشت دارد)، قیچی آهن بری، قیچی کاغذ بری ، سیم چین و … .

2- اهرم نوع دوم:

در این نوع اهرم نیروی مقاوم بین تکیه گاه و نیروی محرک قرار می گیرد.

در این اهرم، طول بازوی محرک بزرگتر از طول بازوی مقاوم است و به همین دلیل سبب افزایش نیرو می گردد، بدون آن که جهت نیرو را تغییر دهد. مانند: فرغون، دربازکن نوشابه، فندق شکن، قایق پارویی و … .

3- اهرم نوع سوم:

در این نوع اهرم، نیروی محرک بین تکیه گاه و نیروی مقاوم قرار دارد.

در این نوع اهرم، طول بازوی مقاوم از طول بازوی محرک بیشتر و بزرگتر است و به همین دلیل سبب افزایش سرعت و مسافت اثر نیرو می گردد، بدون آن که جهت نیرو را تغییر دهد.

مانند: جارو فراشی، انبر (يخ گیر)، قاشق و چنگال،راکت تنیس، پتک و چکش، پا در هنگام شوت کردن توپ، موچین (همان موچینی که شبیه انبر است)، چوب مخصوص بازی چوگان و گلف و ... .

در این نوع اهرم که برعکس نوع دوم است. میله از یکی از دو انتهای خود از بالا به تکیه گاه تکیه کرده است و نیروی محرک بر وسط میله اثر می کند، در راستای قائم و به سمت بالا و نیروی مقاوم بر انتهای دیگر میله و در راستای قائم به سمت بالا وارد می شود.

در این نوع اهرم نیروی محرک بین تکیه گاه و نیروی مقاوم قرار دارد.

دقت کنید! در جارو فراشی اگر دستی که وسط باشد نقش تکیه گاه بگیرد اهرم نوع اول حساب می شود.

سطح شیب دار:

نوعی ماشین ساده است که در کاهش مقدار نیرو با افزایش مسافت حرکت جسم به ما کمک می کند.

گُوِه:
گوه ها نوعی ماشین ساده از خانواده سطح شیب دار هستند که از یک طرف شیب تندی دارند.

پیچ:

پیچ ها معمولا میله هایی هستند که در بدنه ی آن ها شیارهایی وجود دارد که برای اتصال دو جسم به یکدیگر استفاده می شوند.

قرقره:

نوعی ماشین ساده است که مانند اهرم نوع اول کار می کند و از آن برای بالا بردن اجسام استفاده می شود.

ماشین ساده:

به وسایل ساده ای که کار را برای انسان راحت و آسان می کند. مانند چاقو و تبر

نکته:

انسان برای آسان تر شدن کارها از ابزارهای مختلف کمک می گیرد که به آن ها ماشین می گویند.

اهرم ها، قرقره ها، چرخ و محور، پیچ، گوه و سطح شیب دار، ماشین ساده به حساب می آیند و در انجام کارها به ما کمک می کنند.

سطح شیب دار:

معمولا برای جابجایی اجسام از پایین به بالا و برعکس از بالا به پایین از سطح شیب دار استفاده می کنیم.

در هنگام بالا رفتن از دیوار به نیروی بیشتری نسبت به زمانی که از نردبان استفاده می کنیم نیاز داریم.

با استفاده از سطح شیب دار در انجام کارها به نیروی کمتری نیاز داریم.

سطح شیب دار، انواع مختلف دارد.

در سطح شیب دار هرچه ارتفاع سطح کمتر و طول آن بیشتر باشد به نیروی کمتری برای بالا بردن اجسام نیاز است.

گوه:

وسایلی که مانند کارد یک لبه تیز دارند و انجام کارها را برای ما آسان تر می کنند.

گوه شبیه به سطح شیب دار عمل می کند و با استفاده از آن می توان با نیروی کمتری کارها را انجام داد.

طرز کار گوه با سطح شیب دار متفاوت است.

از گوه برای بریدن، دو نیم کردن و قطعه قطعه کردن استفاده می شود.

پیچ:

پیچ میله ای است که در روی آن شیارهایی به صورت مارپیچ وجود قرار دارد.

از پیچ ها برای وصل کردن قطعات چوبی، پلاستیکی، فلزی یا وصل کردن جسمی بر روی دیوار استفاده می شود.

پیچ شبیه سطح شیب دار است ولی کاربرد آن متفاوت است.

با استفاده از پیچ ها، کارها آسان شده و به نیروی کمتری برای انجام کار نیاز است.

قرقره:

گاهی مواقع برای جا به جایی اجسام از سطح زمین به بالا، استفاده از سطح شیب دار مناسب نیست و در این مواقع کارگران از قرقره استفاده می کنند. قرقره کارهای ما را آسان می کند و می تواند جهت نیروی ما را تغییر دهد.

چرخ و محور:

چرخ و محور از یک میله و چرخی که به دور آن می چرخد، درست شده است.

چرخ و محور، انجام کارها را برای ما آسان می کند.

با استفاده از چرخ و محور می توانیم از نیروی کمتری برای انجام کارها استفاده کنیم.

نفوذ پذیری:

به میزان نفوذ آب در خاک ها، نفوذ پذیری آب در خاک می گویند.

گیاه خاک:

خاک تیره رنگی است که از بقایای تجزیه شده جسد حیوانات و گیاهان تشکیل شده است.

فرسایش خاک:

وقتی خاکی ضعیف شود و قدرت بسیار کمی برای رشد گیاهان داشته باشد، به اصطلاح می گویند خاک فرسایش یافته است.

نکته:

1- بیشتر غذای موجودات زنده از خاک به دست می آید.

2-خاک مواد معدنی لازم را به گیاه می دهد پس برای کشاورزی لازم است.

3- از خاک در مواردی چون تهیه ظروف، مصالح ساختمانی و ... استفاده می شود.

4-از خرد شدن سنگ ها در طول سالیان دراز، خاک تهیه می شود.

عوامل موثر در تشکیل خاک:

1- سختی و سستی سنگ ها:

هرچه سنگ ها سخت تر باشند، مقدار خاک تشکیل شده کم تر است.

2- ریشه گیاهان منطقه:

با نفوذ ریشه در لابه لای اجزای سنگ ها، به مرور زمان سنگ ها شکاف برداشته و خرد می شوند.

3- جانوران حفار منطقه:

جانورانی چون کرم خاکی، مورچه، گورکن، موش و ... با لانه سازی و کندن زمین، خرد شدن سنگ ها را سرعت می بخشند.

4- ترک خوردن سنگ ها در شبانه روز، در اثر گرم و سرد شدن ( مناطق گرم و خشک ) توسط خورشید:

در مناطق سرد (کوهستانی)، آب در شکاف سنگ ها نفوذ کرده و یخ می بندد (آب در اثر یخ زدگی حجمش افزایش می یابد)

در نتیجه سنگ ها می شکنند و خرد می شود.

سنگ های خرد شونده در اثر ترکیب با آب و اکسیژن مواد، دچار تغییر شیمیایی می شوند.

نکات درباره خاک و نفوذ پذیری خاک:

1- برای تشکیل لایه ای از خاک به قطر ۱ سانتی متر در سطح زمین تقریبا بیش از ۲۰۰ سال زمان نیاز است.

2- برای جداسازی ترکیبات خاک باید مقداری از آن را در لیوان آب بریزیم.

پس از مدتی ذرات سنگین تر ته نشین شده و بقایای گیاهان و جانوران به علت سبکی به روی آب می آیند.

3- ترکیبات خاک های مختلف با هم یکسان نیست.

4- خاک ها در رنگ، بو، جنس، اندازه ذرات، نرمی و زبری ذرات با هم فرق دارند.

5- سرعت نفوذ آب در خاک های مختلف متفاوت است.

6- آب در شن و ماسه سریع تر نفوذ می کند.

زیرا این نوع خاک دارای ذرات درشت تری است و فضای بین ذرات آن زیاد است.

7- خاک رس آب بیشتری را در خود نگه می دارد و سرعت نفوذ آب در آن بسیار کم است.

زیرا ذرات آن نرم و ریز است و به علت فشردگی ذرات فضای بین ذرات آن بسیار کم است.

8- بهترین خاک برای کشاورزی مخلوطی از خاک رس، ماسه و گیاه خاک است. زیرا :

• سرعت نفوذ آب در آن مناسب است .
• دارای مواد معدنی لازم است.
• آب را به مقدار مناسب در خود ذخیره می کند.

9-  اگر مقداری برگ و بقایای گیاهی را زیر خاک دفن کنیم، پس از مدتی برگ ها در اثر دما ، رطوبت و جانداران ذره بینی خاک می پوسند و مواد معدنی خاک را تهیه می کنند.

10- گیاه خاک بقایای بدن جانداران مرده است که به خاک اضافه شده و رنگ آن تیره است.

این مواد در روی خاک قرار گرفته و مواد معدنی آن را تهیه می کنند.

11- با گذشت زمان و در اثر عوامل مختلف خاک منطقه جابه جا شده که این عمل حاصلخیزی آن را کاهش می دهد (فرسایش خاک).

عوامل موثر در فرسایش خاک:

1- از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه:

گیاهان با ریشه های خود، خاک را نگه داشته و مانع فرسایش خاک می شوند.

همچنین آب را در خاک نفوذ داده و از شدت آب جاری می کاهند.

2- چرای بی رویه دام ها:

دام ها با چرای بی رویه در مناطقی که پوشش گیاهی مناسبی ندارند، موجب فرسایش خاک می شوند.

3- شیب منطقه:

هرچه منطقه ای دارای شیب بیشتری باشد، فرسایش خاک در آن منطقه بیشتر است.

4- عوامل انسانی:

آبیاری نامناسب، شخم نامناسب، استخراج معادن، ساختمان سازی.

5- عوامل طبیعی:

آب، باد، آتشفشان، زلزله و سیل

راه های جلوگیری از فرسایش خاک در یک منطقه:

1- زمین های بایر (بدون علف) را با پوشش گیاهی پر کنیم.

2- پلکانی کردن مناطق شیب دار

3- دور مزارع و باغ ها را دیوار کشی کنیم.

4- آبیاری مناسب با استفاده از آبیاری قطره ای، از سرعت فرسایش خاک می کاهیم.

5- شخم مناسب: باید شخم زمین در جهت عمود بر شیب آن باشد.

6- بازسازی مراتع و علفزار ها

7- برنامه ریزی مناسب برای چرای دام ها از سوی سازمان محیط زیست.

8- مراقبت از جنگل ها و جلوگیری از قطع درختان.

آب مقطر:

به آب خالصی که در آن هیچ نوع املاحی وجود نداشته باشد، آب مقطر می گویند. مثلا : آب باران

شخم زدن:

به زیر و رو کردن خاک های کشاورزی شخم زدن می گویند.

نکته :

در سال های قبل خواندیم که گیاهان برای رشد و ادامه زندگی به خاک، آب، هوا، نور مناسب نیاز دارند.

هر نوع گیاه به خاک و آب و هوای مخصوص خود نیاز دارد تا رشد بهتری کند.

تأثیرات آب در رشد گیاهان:

مقدار آب، نوع آب و آبیاری منظم و به موقع موجب رشد بهتر گیاه می شود.

نوع آب نیز در رشد گیاه موثر است.

آب زیاد موجب پوسیده شدن ریشه و آب کم رشد گیاه را کند می کند.

برخی از گیاهان در آب شور بهتر رشد می کنند. مانند درختچه ی حرا، جلبک دریایی، اسفنج باغی، شمشاد وحشی، اکالیپتوس، گل یخ، گل کاغذی

بیشتر گیاهان در آب شیرین رشد مناسبی دارند.

آب مقطر (آب خالص) برای رشد گیاهان مناسب نیست. چون مواد معدنی لازم را ندارد.

برخی از گیاهان برای رشد به آب بیشتری نیاز دارند. مانند: برنج

برخی از گیاهان در مناطق کم آب به خوبی رشد می کنند. مانند: کاکتوس

زمان آبیاری و آبیاری منظم نیز در رشد گیاهان تاثیر گذار است.

برخی از گیاهان چند روز یکبار و برخی هفته ای یک بار آبیاری می شوند.

برخی از کشاورزان زمان آبیاری را هنگام غروب انتخاب می کنند تا از تبخیر آن جلوگیری شود.

تأثیرات خاک در رشد گیاهان:

نوع خاک، ضخامت خاک، میزان مواد معدنی و گیاه خاک موجود در آن نیز در رشد گیاهان تاثیر گذار است.

خاک های رسی، آب را در خود ذخیره می کنند.

خاک های شنی، آب را سریع تر از خود عبور می دهند و توانایی ذخیره سازی آب را ندارند.

برخی از خاک ها، گیاه خاک نداشته ولی دارای مواد معدنی زیادی هستند. مااند خاک نواحی بیابانی

برخی از خاک ها، دارای گیاه خاک زیادی هستند. مانند خاک مناطق باتلاقی و خاک های آبرفتی

برخی از خاک ها دارای ذرات درشت ترند. مانند خاک نواحی کوهستانی

تأثیرات هوا در رشد گیاهان:

گیاهان هم مانند موجودات زنده ی دیگر برای تنفس و رشد به هوا نیاز دارند.

هوا مخلوطی از گازهای مختلف است (اکسیژن، کربن دی اکسید، نیتروژن و ...).

گیاهان برای تنفس به هوا نیاز دارند.

در بهار و پاییز، کشاورزان زمین را شخم می زنند تا هوا بهتر به بخش های زیرین خاک برسد.

تأثیرات نور در رشد گیاهان:

گیاهان، انرژی نورانی خود را از خورشید دریافت می کنند.

شدت نور و رنگ نور در رشد گیاهان موثر است.

هر چه شدت نور بیشتر باشد، رشد گیاه نیز افزایش می یابد.

گیاهان در نورهای رنگی آبی، قرمز و سفید به خوبی رشد می کنند.

گیاهانی که در زیر درختان رشد می کنند، رشد مناسبی ندارند. زیرا نور کافی به آن ها نمی رسد.

برخی از گیاهان در نور کم (سایه) به خوبی رشد می کنند. مانند گیاهان آپارتمانی

کود:

موادی هستند که برای تقویت خاک به آن اضافه می شود.

تارهای کشنده:

به تارهای بسیار ریز و ظریفی که روی ریشه گیاهان وجود دارد و آب و مواد معدنی را از خاک می گیرد، تارهای کشنده می گویند.

آوند:

به لوله های بسیار باریکی که آب را از ریشه به برگ ها می رسانند آوند می گویند مانند آوند چوبی

دمبرگ:

قسمتی از برگ است که آن را به ساقه متصل کرده است. 

رگبرگ:

به آوندهای بسیار ریزی که در سطح برگ پخش شده اند، رگبرگ می گویند.

نکته:

1- زندگی همه جانداران وابسته به گیاهان است.

2- گیاهان، برای رشد و ادامه زندگی به آب و نور خورشید و هوا و خاک نیاز دارند.

3- گیاهان، آب و مواد موجود در خاک را توسط ریشه، نور، هوا را با برگ ها دریافت می کنند.

دانه:

دانه، گیاهان یک قسمتی یا دو قسمتی هستند که دارای بخش های زیر می باشند:

1- گیاهک

2- پوسته

3- اندوخته غذایی

ریشه:

دانه ها، در اثر رطوبت و هوا جوانه می زنند.

اولین قسمتی که پس از جوانه زدن دانه ها از آن خارج می شود، ریشه است.

روی ریشه ها، تارهای ظریفی وجود دارد که به آن تارهای کشنده می گویند.

این تارها، آب و مواد محلول در آب را می گیرند و در اختیار گیاه قرار می دهند.

با آسیب دیدن تارهای کشنده، رشد گیاه متوقف می شود.

معمولا هنگام تعویض گلدان ها گیاه را با خاک اطراف ریشه جابجا می کنند تا آسیبی به تارهای کشنده گیاه وارد نشود.

وظایف ریشه:

1- نگهداری گیاه در خاک

2- جذب آب و مواد محلول موجود در خاک

3- برخی از ریشه ها، مواد غذایی گیاه را در خود نگهداری می کنند. مانند هویج و ترب و چغندر

ساقه ها:

ریشه پس از جذب آب و مواد محلول در خاک، آن را به ساقه می فرستد تا ساقه این مواد را به برگ ها برساند.

در ساقه، لوله های بسیار باریکی وجود دارد که آب را به قسمت های بالای گیاه می رساند، به این لوله ها آوند می گویند.

آوند ها علاوه بر رساندن آب و مواد محلول به برگ ها، مواد غذایی ساخته شده در برگ ها را به بخش های مختلف گیاه می رسانند.

به امتداد آوندها در برگ ها رگبرگ می گویند.

هنگامی که شاخه گل گلایل سفید را درون ظرف دارای جوهر رنگی می گذاریم، پس از مدتی گلبرگ ها رنگی می شوند که چگونگی فعالیت ساقه و آوندها را به ما نشان می دهد.

وظایف ساقه:

1- حمل مواد محلول از ریشه تا برگ

2- حمل مواد غذایی ساخته شده در برگ به اندام های گیاه

3- نگهداری دانه، میوه، برگ و گل

4- برخی از ساقه ها، مواد غذایی ساخته شده در برگ را در خود ذخیره می کنند. مانند کرفس، کاکتوس

برگ:

برگ ها، اندام تنفسی و غذاسازی گیاهان هستند.

پشت و روی برگ ها، سوراخ های ریزی وجود دارد که هوا از این طریق وارد گیاه می شود. به این سوراخ ها روزنه می گویند.

برای دیدن روزنه های برگ می توان از گیاه تره کمک گرفت.

برگ گیاه تره را به صورت مایل از پشت بشکنید و لایه ای نازک از آن را به دست آورید. لایه را زیر میکروسکوپ مشاهده کنید. روزنه ها کاملا مشخص است.

گیاهان، اکسیژن مورد نیاز خود را از طریق روزنه ها دریافت و کربن دی اکسید پس می دهند.

اگر پشت و روی برگ های گیاهی را با وازلین و مواد چرب بپوشانیم، برگ ها زرد شده و از بین می روند. زیرا روزنه های تنفسی گیاه بسته می شوند.

هنگامی که درختی تنومند را می برند، حلقه هایی را در تنه آن مشاهده می کنید (حلقه های تیره و روشن).

این حلقه ها، آوندها هستند که هر درخت، هر سال صاحب دو آوند تیره و روشن خواهد بود.

با محاسبه مجموعه حلقه ها و تقسیم آن بر ۲ می توان سن درخت را تخمین زد.