درسنامه کامل جغرافیا (2) فصل 5 نواحی زيستی

تعریف: یکی از چهار محیط کره زمین که موجودات زنده (گیاهان، جانواران و انسانها) را شامل می شود

مطابق حدس دانشمندان، آفرینش حیات روی سیاره زمین، میلیون ها سال پیش آغاز شده و زیست کره به تدریج روی آن گسترده شده و در دوره های زمین شناسی تغییر یافته است

انسان ها رکن مهم زیست کره هستند.

تعریف :  مجموعه ای از موجودات زنده که با یکدیگر و با محیطی که در آن زندگی میکنند، در ارتباط و تعامل هستند؛ مانند یک جنگل، یک چمنزار، یک دریاچه آب شیرین و ...

حیات دیگر موجودات زنده در یک بوم سازگان، به گیاهان وابسته است؛ چون گیاهان می توانند با عمل نور ساخت (فتوسنتز) غذا بسازند (تولیدکننده هستند)

مطالعه زیست بوم ها: یکی از موضوعات رشته جغرافیای زیستی 

از تعدادی بوم سازگان تشکیل شده و وسعت آن زیاد است.

تعریف نواحی وسیع جغرافیایی هستند که انواع خاص و مشابهی از گیاهان و جانوران در آن زندگی میکنند به همین دلیل یک ناحیه را ایجاد می کنند که با نواحی دیگر متفاوت است؛ مثلا توندرا، تایگا و...

نوع و ویژگی های هر زیست بوم به عوامل زیادی بستگی دارد؛ مانند 

1 -  موقعیت جغرافیایی          2  -  شرایط آب و هوایی (دما، تبخیر و بارش)         3 - شکل ناهمواریها

۴- ارتفاع از سطح زمین            ۵ -جنس خاکها

این عوامل در سطح زمین یکنواخت نیستند در نتیجه و زیست بوم های متنوعی روی زمین ایجاد شده است.

تقسیم بندی زیست بوم ها کار پیچیده ای است و سابقه ای طولانی دارد. 

 برای تعداد زیست بوم ها و تقسیم بندی آنها، توافقی بین متخصصان جغرافیای زیستی وجود ندارد )برخی زیست بوم ها را به دو دسته خشکی و دریایی تقسیم کردند و برخی در طبقه بندی خود 16 بیوم خشکی و ۵ بيوم دریایی ارائه کرده اند(. 

طبقه بندی وایتگر

وایتگر (جغرافیدان زیستی) در تقسیم بندی خود، به دو عامل بارش و دما توجه کرده است و نمودار زیر توزیع انواع پوشش گیاهی براساس میانگین سالانه دما و بارش را نشان می دهد.

طبقه بندی گودی 

نقشه زیر براساس طبقه بندی گودی (جغرافیدان طبیعی) از زیست بوم ها ترسیم شده است.

او در این طبقه بندی، زیست بوم ها را به هشت دسته محدود کرده است. 

در این طبقه بندی علاوه بر شرایط آب و هوایی و خاک از روش های جدید نیز استفاده شده است.

در روش های جدید، جهت تمایز زیست بوم ها از هم، از معیار میزان تولید ماده آلی و سرعت رشد گیاهان بهره برده میشود.

گیاهان موجودات زنده تولیدکننده ای هستند که با عمل فتوسنتز، ترکیبات آلی تولید و اکسیژن آزاد می کنند.

جذب بیشتر انرژی خورشید = سرعت رشد گیاهان = تولید ماده آلی بیشتر

انتشار و انرژی خورشید در سطح زمین یکنواخت نیست.

در روش های جدید، جهت تمایز زیست بوم ها از هم، از معیار میزان تولید ماده آلی و سرعت رشد گیاهان بهره برده میشود.

گیاهان موجودات زنده تولیدکننده ای هستند که با عمل فتوسنتز، ترکیبات آلی تولید و اکسیژن آزاد می کنند.

جذب بیشتر انرژی خورشید = سرعت رشد گیاهان = تولید ماده آلی بیشتر

انتشار و انرژی خورشید در سطح زمین یکنواخت نیست.

انرژی دریافتی روزانه در مناطق :

نزدیک معتدله: 400 کالری در سانتی متر مربع قطبی: 100 کالری در سانتیمتر مربع استوایی: 800 کالری در سانتی متر مربع

زیست بوم ها از نظر میزان تولید ترکیبات آلی و توده  زیستی که از آنها حاصل می شود، متفاوتند.

نمودار رو به رو میزان تولید خالص اوليه(NPP) را  در زیست بوم های مختلف نشان میدهد. گیاهان  در نتیجه فتوسنتز، موادی تولید می کنند؟ به این  تولید، تولید ناخالص میگویند. گیاه مقداری از این  مواد را برای رفع نیازهای خود، مثل تنفس، مصرف می کند. آنچه باقی می ماند، تولید خالص اولیه است.

رابطه پراکندگی پوشش گیاهی با ارتفاع

عوامل مؤثر در پراکندگی پوشش گیاهی و زندگی جانوری :

1 -  آب و هوا                   2 – خاک                        3 -نوع ناهمواری ها و ارتفاعات

گیاهان و جانوران در ارتفاع معینی قادر به حیات هستند.

با افزایش ارتفاع، 1-تعداد گونه ها 2 - قد یا بلندی گیاهان 3 - انبوهی و درجه رشد ۴ - فصل رویش آنها، کم تر و کوتاه تر می شود.

شیب دامنه ها بر عمق خاک و زهکشی آن تأثیر می گذارد به ضخامت خاک در دامنه های پرشیب، کم تر است و این دامنه ها کمتر می توانند آب را در خود ذخیره کننده بنابراین پوشش گیاهی ضعیف است.

 انسان به واسطه امتیازاتی که خداوند متعال به وی عطا کرده، رکن مهم زیست کره( بیوسفر )است

33 درصد از سطح زمین (صحرای بزرگ افريقا ۹ میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد.)

بیابان ها معمولا خالی از جمعیت یا کم جمعیت هستند.

محدودیت های نواحی بیابانی

1.کمبود آب و خاک برای کشاورزی

2.شرایط نامناسب برای سکونت و فعالیت انسان مو به دلیل سرما یا گرمای شدید هوا، خشکی هوا، کمبود آب، دشواری آمد و شد و راهسازی (به علت پوشش وسيع ماسه ای)   

3.حرکت ماسه های روان و فرسایش خاک

بیابانی شدن (بیابان زایی) یعنی گسترش بیابان ها و تبديل مناطق بیشتری به بیابان

مهم ترین عوامل بیابان زایی

خشکسالی و گرم شدن هوا و کاهش بارندگی، حفر چاههای عمیق و نیمه عمیق در مناطق خشک و استفاده بی رویه از آبهای زیرزمینی ، از بین رفتن پوشش گیاهی

محل تلاقی زیست بوم خشکی و دریایی  هستند.

کمتر از 1۵ درصد سطح زمین را شامل میشوند.

دارای زندگی گیاهی و جانوری متنوع و خاص (گیاهان خشکی و آبزی، انواع ماهیان، مرجان ها و نرم تنان، پرندگان، حشرات و سخت پوستان) در جزایر، آبها و سواحل  هستند.

در برگیرنده 40 درصد جمعیت جهان میباشند. (پیش بینی می شود تمرکز جمعیت در آینده در سواحل بیشتر شود (

اغلب شهرهای بزرگ و بندری جهان در این نواحی قرار دارند.

قابلیتهای نواحی ساحلی

1-ماهیگیری و فعالیتها و مشاغل وابسته به صید آبزیان

2-گردشگری و استراحت، تفریح و ورزش های آبی 

3-فعالیت های بازرگانی و بنادر و مشاغل وابسته به آن 

4-انرژی حاصل از امواج و جزر و مد

حفاظت از نواحی ساحلی

تعریف:

1)حفاظت از سواحل در مقابل بالا آمدن آب و کاهش انرژی امواج از طریق و نصب و احداث انواع حفاظ های عمودی، موج شکن، دیواره های دریایی 

2)حفاظت از تپه های ماسه ای 

3)تثبیت تپه های ماسه ای از طریق کشت گیاهان سازگار با محیط روی آنها (مانند آموفیلا با علف ساحلی) 

4)انتقال ماسه از نواحی دیگر به ساحل و ایجاد تپه های ماسه ای مصنوعی

5)پاکسازی سواحل از آلودگی ها، تدوین مقررات و قوانین و نظارت بر فعالیتهای گردشگری و سایر فعالیتها

6)زهکشی اراضی ساحلی (خارج کردن آب از آنها)

در برگیرنده 10 درصد جمعیت جهان  می باشند.

دامنه های کوههای آلپ: دارای بیشترین تراکم جمعیتی نواحی کوهستانی هستند.

قابلیت های نواحی کوهستانی

دامنه های مناسب برای پرورش دام و رمه گردانی هستند.

تأمین منابع آب شیرین (رودها و چشمه ها) برای دشتها و نواحی پایکوهی را بر عهده دارند.

تنوع زیستی و تنوع فرهنگ های بومی را شامل میشوند.

دارای جاذبه های گردشگری و چشم اندازهای زیبا، هوای تمیز و معتدل، امکان کوهنوردی و ورزش های زمستانی، چشمه های آب گرم  هستند.

معادن نیز یکی دیگر از قابلیت های نواحی کوهستانی به شمار می آیند.

مشکلات مشاهده شده در اغلب کوهستانها

الف)تغییرات آب و هوایی و ذوب شدن یخچال 

ب)از بین رفتن پوشش گیاهی دامنه ها ( به دلیل ساخت و سازهای غیر اصولی مسکونی و تأسیسات گردشگری و تفریحی(

ج)چرای بی رویه دامها و حفر تونل ها و جاده های خاکی (برای یافتن معادن(

د)آلودگی های ناشی از فعالیت های گردشگری (مانند زباله و فاضلاب ها)