درسنامه کامل جغرافیا (2) فصل 6 نواحی فرهنگی

در پایه های نهم و دهم با تعریف و مفهوم فرهنگ و ابعاد و عناصر مهم آن (نمادها، هنجارها،ارزش ها و عقاید) آشنا شدید وآموختید که فرهنگ به طورکلی به شیوۀ مشترک زندگییک جامعه گفته می شود.

یک «ناحیه فرهنگی» بخشی از سطح زمین است که در آن فرهنگ ویژه ای(نوع خاص زبان، دین، هنر و معماری، عقاید، نوع بهره برداریاز محیط طبیعی، سبک زندگی روزانه، غذا، لباس و... ) غالباست و به سبب همان فرهنگ ویژه از سایر نواحی جدا می شود.

مطالعه نواحی فرهنگی از مهم ترین موضوعات جغرافیای فرهنگی است، جغرافیای فرهنگی یکی از شاخه های دانش جغرافیاست.

تعریف: زبان نظامی از ارتباطات است که در آن، معنی الفاظ را فقط گروه خاصی که درآن مشترک اند، درک می کنند و می فهمند و برای گروه دیگر،معنایی ندارد.

نقش زبان

1- زبان از مهم ترین شاخصه ای فرهنگی است و برای افرادی که به آن تکلم می کنند، هویت مشترکی به وجود می آورد. مجسم کنید شما و دوستانتان در خیابان با گروهی گردشگر که از کشوری مانند ژاپن یا روسیه به ایران سفر کرده اند، برخوردمی کنید و آنها را مشغول گفت وگو بایکدیگر مشاهده می کنید. شما نمی توانید دریابید آنها به هم چه می گویند و آنها نیز صحبت های شماو دوستانتان را درک نمی کنند.

2- زبان، همچنین، عنصر اصلی گسترش یک فرهنگ است؛ زیرا انسان ها از طریق آن، اطلاعات، تجربه ها، ارز ش ها و آداب و رسوم خودرا به دیگران و به نسل بعدی منتقل می کنند.

امروزه حدود 7000 هزار زبان در سراسر جهان وجود دارد که مردم به آنها تکلم می کنند.برخی از این زبا ن ها در ناحیه های کوچک رایج اند و گاهی کمتر از هزار نفر سخنگو دارند و بعضی از آنها نیز در قاره های مختلف جهان گسترده شدند و میلیون ها نفر با آنها تکلم می کنند. نمایش پراکندگی همه زبان ها بر روی نقشه، کار دشواری است.

خانواده های بزرگ زبانی چیست؟

زبان شناسان زبان های دنیا را به خانواده های بزرگ زبانی تقسیم کرده اند.منظور از یک خانواده زبانی، گروه بزرگی از زبان هاست که یک ریشه اصلی دارند؛ برای مثال، مردم انگلستان، اسپانیا، روسیه، هند و ایران به زبان های مختلف صحبت می کنند اما همگی جزءخانواده زبانی هند واروپایی محسوب می شوند؛ زیرا ریشه مشترک دارند. به نقشه پراکندگی خانواد ه های زبانی مهم جهان توجه کنید.کشورهایی را که از نظر زبانی هم خانواده اند، می توان یک ناحیه زبانی به حساب آورد.

خانواده های زبانی مهم و پرتکلم جهان

1-خانوادۀ هند و اروپایی

2-خانوادۀ چینی تبتی

3- خانوادۀ آفرو آسیایی  (سامیایی حامیایی)

4-خانواده زبانی اورالیک -آلتاییک

5-خانواده زبانی ماالیی-پولینزیایی

6-خانواده زبانی نیجر-کنگویی

1-خانوادۀ هند و اروپایی

بزرگ ترین خانواده زبانی دنیا:

خانواده زبانی هند واروپایی بزرگ ترین و گسترده ترین گروه زبانی دنیاست که در چندین قاره گسترده شده است. بیش از نیمی ازمردم جهان، به یکی از زیرشاخه های این زبان صحبت می کنند. زبان هند و اروپایی خود به شاخه های مختلف تقسیم می شود.یکی ازاین زیرشاخه های زبان هند واروپایی، زبان ایرانی است.

مهم ترین زبان ها و لهجه های ایرانی:

امروزه مهم ترین و پرگویش ترین زبان های ایرانی که ریشه باستانی مشترک دارند عبارت اند از: فارسی، پ شتو، تاجیکی، لُری،کردی، بلوچی، طبری، گیلکی و تالشی. این زبان ها در کشور ایران و خارج از آن، به ویژه در کشورهای همسایه، گسترده شده اند.

2- خانوادۀ چینی تبتی

خانواده زبانی چینی تبتی دومین خانواده بزرگ زبانی از نظر تعداد سخنگو است. و در میان مردم زردپوست ناحیه آسیای شرقی رواج دارد. ماندارین چینی از معرو ف ترین و پرسخنگو ترین شاخه های این زبان محسوب می شود.

3- خانوادۀ آفرو آسیایی (سامیایی – حامیایی)

زبان سامی، زبان مردم عرب و یهود و زبان حامی، زبان بعضی از مردم در شمال افریقاست.

اهمیت زبان عربی ومحدوده جغرافیایی آن:  در بین زبان های خانواده آفروآسیایی،معروف ترین و مهم ترین آنها زبان عربی است که در جنوب غربی آسیا وشمال افریقا بدان تکلم می کنند. زبان عربی زبان رسمی حدود بیش از 20 کشور و یکی از زبان های رسمی سازمان ملل متحد است. به علاوه ، زبان قرآن است و با آن که قرآن به بسیاری از زبان های دنیا ترجمه شده است، میلیون ها نفر از مسلمانان جهان آن را به زبان اصلی (عربی) می خوانند و می آموزندو به همین دلیل، اهمیت ویژه ای دارد

عوامل گسترش برخی اززبان ها:

 پراکندگی زبا ن ها در جهان امروز، همواره به شکل کنونی نبوده است. عواملی چون جنگ و فتح سرزمین ها، تجارت و مهاجرت مردم از یک ناحیه به نواحی دیگر، موجب گسترش برخی زبان ها و تغییر در نواحی زبانی شده است.

 نقش«عصراکتشافات جغرافیایی» درتغییرتاریخی الگوهای زبانی جهان:

 »عصراکتشافات جغرافیایی» یکی از مهم ترین تغییرات تاریخی در الگوهای زبانی جهان در قرن 15 و 16 میالدی معروف به آغاز شد. وقتی اروپاییان با پیشرفت در دریانوردی، سرزمین های نو را کشف کردند، در امریکای شمالی، استرالیا و نیوزیلند، زبان انگلیسی گسترش یافت؛ در مستعمرات آنها در قاره های افریقا، امریکای جنوبی و بخش هایی از آسیا نیز زبان های انگلیسی، اسپانیایی، پرتغالی و فرانسوی رواج پیدا کرد.

 عامل گسترش زبان انگلیسی:

درقرن بیستم و بیست ویکم، با پیشرفت های صنعتی و گسترش ارتباطات، برخی زبان ها مانند انگلیسی در سراسر جهان به کار گرفته شد.

 اهمیت زبان انگلیسی:

امروزه از زبان انگلیسی در اغلب نرم افزارهای رایانه ای، برای پایش رفت وآمد هواپیماها و کشتی ها، و نیز در متون علمی وتحقیقاتی بین المللی استفاده می شود

علل غلبه بیشتر برخی زبان ها درجهان:

 یکی از موضوعات مورد توجه جغرافیدان ها، اهمیت تنوع جغرافیایی زبان هاست. امروزه در اثر رشد ارتباطات و فناوری اطالعات، برخی از زبان ها در جهان غلبه بیش تری پیدا کرده اند.

 چرا اغلب کشورها سعی می کنند زبان ملی و زبان های محلی خود را حفظ کنند؟

همچنین، پیش بینی می شود که در آینده برخی از زبان های بومی و محلی در نواحی مختلف از بین بروند. به همین دلیل، اغلب کشورهای جهان یا نواحی سعی می کنند زبان ملی و زبان های بومی و محلی خود را حفظ کنند تا هویت فرهنگی شان پابرجا بماند.

کانادا کشوری انگلیسی زبان است، با این حال، در ایالِت کِبک در این کشور، بیشتر جمعیت به زبان فرانسوی صحبت می کنند و زبان رسمی این ایالت، فرانسوی است.  

مسئولان ایالت کِبک به موضوع زبان فرانسه و گسترش آن، حساسیت زیادی دارند و برای ترویج آن تلاش می کنند. بیشتر تابلوهای راهنمایی و نام مغازه ها و فروشگاه هابه زبان فرانسه نوشته شده است.یکی از اقدامات مسئولان ایالت کبک برای ترویج این زبان، برگزاری کلاس های زبان رایگان برای مهاجران است.

در کشور انگلستان، مردم ناحیه ولْز به زبان ولزی یاِولْشی صحبت می کنند که با زبان انگلیسی، متفاوت است.

ولزیها که در انگلستان «اقلیت« محسوب می شوند، بااقداماتی از قبیل ایجاد کانال تلویزیونی، نوشتن و نشرکتاب های ادبی و قصه نویسی به زبان ولزی برای ترویج این زبان تالش می کنند.

منظور از  «زبان زنده جهانی » زبانی است که یک یا چند تا از این ویژگی ها را داراست:

الف) تعداد زیادی سخنگودارد،

ب) در بسیاری از کشورها به عنوان زبان دوم آموخته می شود،

پ) ادبیات غنی دارد،

ت) در روابط سیاسی، بازرگانی و اقتصادی و امور علمی مورد استفاده قرار می گیرد.

یکی از گسترده ترین زبانهای زنده دنیای امروز زبان انگلیسی است.

در سازمان ملل متحد، 6زبان شامل انگلیسی (بریتانیایی) ، فرانسوی، چینی، عربی، اسپانیایی و روسی به عنوان زبان های رسمی پذیرفته شده اند که در مالقات ها و جلسه ها و اسناد رسمی مورد استفاده قرار می گیرند.

تاثیرات دین:

دین یکی از شاخص های مهم فرهنگی است. دین ها بر قوانین اجتماعی، عقاید، رفتارها و ارزش های اخالقی، آیین ها و مراسم، و همچنین پدیده های قابل مشاهده مانند بناها و آثار هنری تأثیر زیادی دارند و به همین سبب، آثار دین را می توان در نواحی مختلف مشاهده کرد.

دو گروه اصلی دین ها:

الف) ادیان مبتنی بر یکتاپرستی : اسلام (تشیع و تسنن) ، مسیحیت (کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس) ، یهود ، زرتشت

ب)ادیان مبتنی بر پرستش غیر خدای یگانه : آنیمیسم (مذاهب قبیله ای(  ، هندوئیسم ( برهمایی) ، بودائیسم ( کنفوسیوس ، شینتو و تااویی)

دو مذهب بزرگ اسلام:  امروزه بیش ازیک ونیم میلیارد نفر از مردم جهان، مسلمان اند و علاوه بر آسیا و افریقا در سایر قاره ها نیز پراکنده شده اند. تشیع و تسنن دو مذهب بزرگ اسلام هستند.

 پیروان دین مسیحت درکدام نواحی بیشترهستند؟ دین مسیحیت در آسیا ظهور کرد اما امروزه شمار پیروان آن در قاره های اروپا، امریکا، استرالیا و نیوزیلند و کشورهای مرکزی و جنوبی افریقا بیشتر است.

 سه مذهب عمده دین مسیحیت:  این دین شامل سه مذهب عمده کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس است.

 پیروان دین یهود درکدام نواحی هستند؟ بیشتر پیروان دین یهود به صورت پراکنده در شهرها و نواحی بزرگ بازرگانی جهان زندگی می کنند و سرزمین مشخصی ندارند. یکی ازمراکز تجمع یهودیان، سرزمین فلسطین اشغالی است که بعد از جنگ جهانی دوم با حمایت دولت های استعماری اشغال شده است.

پراکندگی جغرافیـایی مذهب شینتو:

神道ژاپنی: Shintoشینتو یعنی راه خدایان که این مذهب در کشور ژاپن پیروان زیادی دارد. پرستش خدایان ملی و امپراتور، کرنش و قربانی برای مردگان و وطن پرستی از آداب این آئین است.

تعریف: چشم انداز یعنی منظره قابل رؤیت از یک مکان .ساختمان ها و بناها، سبک معماری، نوع سکونتگاه های شهری و روستایی، مزارع، جاده ها، خیابان ها و نظایر آن که دریک چشم انداز مشاهده می شود، شیوه زندگی مردم یک ناحیه را به مشاهده گر نشان می دهد.

انسان ها با تغییراتی که در محیط های طبیعی به وجود می آورند، « چشم اندازهای فرهنگی»خلق می کنند.فرهنگ هر ناحیه، موجب به وجود آمدن چشم اندازهای خاصی در آن ناحیه می شود.

نقش مهم دین درخلق چشم انداز های فرهنگی: در بین عناصر فرهنگی، دین نقش مهمی در خلق چشم اندازهای فرهنگی دارد. پیروان یک دین با توجه به باورها و اعتقادات خود، چشم اندازهای خاصی را در قالب معماری، هنر، نقاشی، مجسمه سازی، ایجاد مکان های مقدس و زیارتگاهی به وجود می آورند.

 معمولاً در اطراف شهرهای مذهبی و مجاورت مکان های مقدس، بازارها، هتل ها، بنگاه های مسافرتی و فروشگاه های مختلف برای مسافران و بازدیدکنندگان پدید می آید.

علت تقسیم زمین به نواحی فرهنگی توسط جغرافی دانان:  جغرافیدان ها برای مطالعه و شناخت تنوع های فرهنگی، سطح زمین را به نواحی فرهنگی تقسیم کرده اند.

 معیارهای اصلی جغرافی دانان درتقسیم زمین به نواحی فرهنگی:  این نواحی فرهنگی، در یک یا چندشاخص فرهنگی، مانند دین، زبان، آداب و رسوم، هنر و معماری و نوع فعالیت اقتصادی شباهت هایی دارند. شباهت در یک یا چند عامل، هر ناحیه را از نواحی دیگر متمایز می کند.

 تاکنون تقسیم بندی های مختلفی از نواحی فرهنگی جهان ارائه شده است. این نقشه، یکی از انواع تقسیم بندی ها را نشان می دهد که در آن جهان به شش ناحیه وسیع فرهنگی (قلمرو فرهنگی) تقسیم شده است.این شش ناحیه را نام ببرید.

تعریف پخش:  پدیده پخش یا انتشار فرایندی است که طی آن یک موضوع یا پدیده مانند زبان، مذهب، افکار و ایده ها، نوآوری، وسایل و ابزار، لباس، شیوه زندگی و حتی بیماری از یک مکان به سایر مکان ها گسترش می یابد.

تاثیرات پخش فرهنگی درزمان های گذشته:

 پخش فرهنگی از زمان های بسیار کهن وجود داشته است. بسیاری از ابداعات بشر که در تمدن های اولیه شکل گرفته اند، مانند شیوه کشاورزی، خط، ذوب فلزات و تولید سلاح های جنگی، کم کم از ناحیه مبدأ خود به نواحی اطراف گسترش یافته اند.

 تاثیرداد و ستدها درپخش فرهنگی: در گذشته، دادوستد میان نواحی نقش مهمی در پدیده پخش فرهنگی داشته است. برای مثال، آمدوشد کاروان ها در مسیر جاده ابریشم موجب گسترش ابداعات ، افکار ،کالاها و... در سرزمین های مختلف می شد.

گسترش دین ها(دین اسلام( : بسیاری از ادیان و زبان ها طی دوره های تاریخی در جهان گسترش یافته اند. دین اسالم فقط در محل ظهور یا کانون خود باقی نماند بلکه در بخش های وسیعی از جهان، انتشار یافت.

عوامل مهم درپخش فرهنگی در دنیای امروز:

در دنیای امروز علاوه بر مهاجرت و دادوستد، گردشگری و جهانگردی، استفاده از انواع رسانه ها (کتاب و مجالت، تلویزیون و اینترنت و...) و انقلاب در فناوری اطلاعات و ارتباطات، نقش مهمی در پخش فرهنگی دارند.

 انواع پخش وانتشار فرهنگی:

1-گاهی دو ناحیه فرهنگی به هم خیلی نزدیک اند و پدیده فرهنگی در اثر تماس مستقیم مردم، از ناحیه ای به ناحیه دیگر منتقل می شود؛ مانندورزش «هاکی» که مبدأ آن کشور کاناداست اما در بین مردم ایالات متحده امریکا و نواحی مرزی آن کشور با کانادا رواج بسیاریافته است.

 2-گاهی پخش و انتشار از یک فرهنگ به فرهنگ های دیگر بدون آن که فرهنگ ها در تماس مستقیم با یکدیگر باشند، اتفاق می افتد.امروزه برخلاف گذشته، با توجه به گسترش رسانه ها ، نوع دوم پخش فرهنگی غالب است و رسانه ها نقش عمده ای در تغییر عالئق، رفتارها، سبک زندگی روزانه (شیوه لباس پوشیدن، نوع غذا ، تفریحات و... ) حتی در نواحی دورافتاده دارند.

 خطربزرگ یکسان سازی فرهنگ هاوتوسعه فرهنگ کشورهای سلطه گر:

 امروزه فرایند یکسان سازی فرهنگ ها و توسعه فرهنگ کشورهای سلطه گر خطری بزرگ برای فرهنگ و هویت ملی و بومی نواحی جهان می باشد.