درسنامه کامل علوم و فنون ادبی (3) فصل 4 سبک شناسی قرن های دوازدهم و سیزدهم (دورهٔ بازگشت و بیداری)

سبک شعر دوره بیداری:

سطح زبانی:

. سادگی و روانی از بارزترین شاخصه های زبان شعر عصر بیداری است.

. شعر این دوره به دلیل موقعیت اجتماعی و انقلابی برای عامه مردم قابل فهم است.

توجه به مردم و استفاده از شعر برای آگاه سازی آنان در این دوره سبب شده بود که شاعران شعر را متناسب با زبان و فهم مردم عادی محاوره ای بیان کنند.

شعر در این دوره عمومیت یافت و به عنوان زبان برنده نهضت در اختیار روزنامه ها قرار گرفت.

گروهی مانند ملک الشعرا بهار و ادیب الممالک فراهانی با آگاهی از سنتهای ادبی به زبان گذشته وفادار ماندند.

گروهی دیگر مانند سید اشرف الدین گیلانی و عارف قزوینی به زبان ساده و صمیمی کوچه و بازار روی آوردند و از واژه ها و اصطلاحات موسیقی عامیانه و حتی واژههای فرنگی بهره بردند.

عوامل مؤثر در کم توجهی به کاربرد جمله ها و ترکیب های زبانی در شعر دوره بیداری:

۱- اغلب شاعران صرفاً به محتوا گرایش داشتند.

2- برخی شاعران تسلط کافی بر ادبیات کهن نداشتند؛

3- شاعران برای آگاه سازی مردم و انتشار آثار در روزنامه ها ناگزیر بودند به شتاب شعر بسرایند.

ملک الشعرا بهار و ادیب الممالک فراهانی به قالبهای قصیده و مثنوی توجه داشتند.

شاعرانی که به زبان مردم کوچه و بازار شعر میگفتند به قالب هایی مثل مستزاد و چهارپاره و نیز سرودن ترانه و تصنیف رغبت داشتند.

همین گرایش به قالبهای کم کاربرد یا نوین به تدریج زمینه را برای ظهور شعر نو فراهم کرد.

شاعرانی که به زبان مردم عادی شعر میگفتند به آرایه های بیانی و بدیعی و سنت های ادبی کمتر پایبند بودند و شعر را وسیله ای برای بیان مقاصد خود میدانستند.

شاعران دورۀ بیداری تخیلات سرایندگان پیشین را در نظر داشتند و گاه با تأثیرپذیری از اوضاع اجتماع، نوآوری هایی در عرصه تخیل پدید آوردند.

نمونه این تخیلات را در پاره ای از اشعار میرزاده عشقی می توان دید.

در دوره مشروطه، نگرش شاعران و نویسندگان نسبت به جهان بیرون تغییر یافت و از کلینگری و ذهنیت گرایی به جزئی نگری و عینیت گرایی تغییر کرد.

در این دوره مضامین کلی و ذهنی مسائل ،اخلاقی عارفانه برایی و غزل گویی تا حد زیادی کارایی خود را از دست داد و مضامین سیاسی اجتماعی و وطنی رونق یافت.

۱ - آزادی:

مترادف با مفهوم دموکراسی در غرب

2 وطن:

سرزمینی که مردمی با مشترکات ،قومی فرهنگی و زبانی در آن زندگی میکنند.

3 قانون:

بنیادی ترین تفکر و خواست مشروطه خواهان

4 تعلیم و تربیت جدید

۵- توجه به مردم:

از بارزترین ویژگی های ادبیات دوره بیداری - ابوالقاسم لاهوتی و فرخی یزدی از شاخص ترین شاعران این حوزه

6- دانشها و فنون نوین

 درون مایه نثر نیز که در سال های نزدیک به انقلاب مشروطه آزادی و آزادی خواهی سنت شکنی و تجدد خواهی بود. در این دوره با لحنی سطح زبانیآرام تر ادامه یافت.

در نثر این دوره واژه ها و ترکیب های عربی نا آشنا کمتر میشود و به دلایل گوناگون بسیاری از لغات انگلیسی، ترکی، فرانسوی و ... به نشر فارسی وارد می شود.

نثر این دوره ساده و قابل فهم است در ساختار و ترکیب دستوری کلام نیز جمله ها درست تر و با طبیعت زبان هم آهنگ تر میشود.

نثر فارسی در دوره ،بیداری قید و بندهای نثر مصنوع و فنی را کنار میگذارد و گزارشی و ساده میشود.

صنایع ادبی از نثر جدا میشود و نثر در خدمت بیان خواست و آمال مردم ظاهر میگردد.

یکی از ضعف های تکنیکی در اغلب داستانهای دوران مشروطه حضور راوی سوم شخص در بعضی صحنه های داستان و سخن گفتن او با خواننده است که امروزه کاربرد چندانی ندارد.

نویسندگان این دورد داستان را مطابق ذوق عامه مردم مینوشتند و سبک نویسندگی آنان مطابقت کاملی با ادبیات داستانی جدید نداشت.

از شاخه های ارزنده نشر عصر ،بیداری طنز سیاسی - اجتماعی است.

دشمنی با استعمار و استبداد در نشر روزنامه ای مورد توجه قرار گرفت.

بسیاری از نثر های دوره بیداری به ویژه نثر داستانی به موضوع تنفر از خرافات می پردازد.

حقوق مدنی زنان و تعلیم و تربیت نوین و همگانی نیز مورد توجه نویسندگان بوده است.