درسنامه کامل علوم و فنون ادبی (3) فصل 7 تاریخ ادبیات قرن چهاردهم (دوره معاصر و انقلاب اسلامی)

رضاخان پس از به قدرت رسیدن مدرن کردن همه ابعاد جامعه را سرلوحه برنامه هایش قرار داد؛ اما وی این تحولات را با استبداد و ارعاب آزادی خواهان همراه کرد.

محمدرضا پهلوی در آغاز کوشید تا با آزادی های نسبی سیاسی و اجتماعی نظر روشنفکران را به خود جلب کند که این آزادی موقت تا حدودی موجب گسترش و تثبیت ادبیات شد.

شعر دوره معاصر را بیشتر با عنوان (شعر نو) میشناسیم.

در این دوره ابتدا تقی رفعت و افرادی مانند شمس کسمایی ابوالقاسم لاهوتی جعفر خامنه ای و در نهایت نیما یوشیج تلاش هایی در تغییر شعر فارسی از نظر قالب و محتوا داشتند که آنها را پیشگامان شعر نو خوانده اند.

نیما زبان تخیل ،احساس معنی فرم و ساختار شعر را متحول کرد. ادبیات دوره معاصر را از زمان مشروطه تا زمان ما دانسته اند.

شعر فارسی در دوره معاصر تا سال ۱۳۵۷ به چهار دوره تقسیم میشود:

دوره اول: دوره سلطنت رضاخان

این دوره را دوره درخشش نیما و جدال بر سر شعر کهنه و تو می دانند.

دوره دوم :از آغاز حکومت محمدرضا تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲

در این دوره قضای سیاسی آزادتری نسبت به دوره قبل بر ایران حاکم بود.

اشعار نیما و دیگر نوگرایان در برخی نشریات مانند روزگار نو و سخن منتشر می شد.

دوره سوم : از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تا قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲

در این دوره (شعر نو تغزلی) که از دوره قبل شروع شده بود به تدریج راه خود را ادامه داد به ویژه که از طرف حکومت نیز تقویت شد و در دهه ۱۳۲۰ و اوایل ۱۳۳۰ از گسترده ترین جریان های زمان خود شد.

 پس از وقایع کودتای ۲۸ مرداد نوعی سرخوردگی و پاس در میان روشنفکران و شعرا پیدا شد و جریان سمبولیسم اجتماعی یا شعر حماسی نیز رواج یافت.

دوره چهارم : از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۷

در این دوره مسیر عمده شعر همچنان اجتماعی و حماسی است.

این دوره را باید دوره کمال جریانهای ادبی دوره های پیشین به حساب آورد.

شاعران بهتر و هنری تر از گذشته به جوهر شعر دست یافتند و مضمون شعر آنها بیشتر نقد اجتماعی است.

پروین در قصیده به سبک ناصر خسرو به روانی و لطافت شعر سعدی می سراید.

 آنچه شعر پروین را از دیگران متمایز میکند، شکل تصرف وی در مضامین و کیفیت ارائه آن هاست.

منظومة حیدر بابایه سلام از شاهکارهای ترکی آذری است شهریار در این منظومه با شیفتگی تمام از اصالت فرهنگی و زیبایی های روستای زادگاهش یاد میکند.

او به بزرگان دین به ویژه حضرت علی (ع) ارادت خاصی داشت و چند شعر ارزنده با این مضمون از او به جا مانده است.

در غزل طبعی لطیف و احساسی رقیق دارد و از غزل سرایان نامی ایران به ویژه حافظ تأثیر فراوان پذیرفته است.

بیت زیر ابتدای یکی از غزل های اوست :

باز امشب ای ستاره تابان نیامدی          بازای سپیده شب هجران نیامدی

نیما، بنیان گذار شعر نو کوشید تا شعر را به هنجار نثر و سادگی نزدیک کند و در قالب زبان و مضمون آن تغییراتی ایجاد کند.

نیما در این مسیر از واژگان روز مرد عامیانه و تو بهره برد و از نوآوری و به کار گرفتن ترکیبهای تازه نهراسید.

او در سال ۱۳۰۱ منظومه افسانه را منتشر کرد که به عنوان بیانیه شعر نو است و چنین آغاز میشود:

در شب تیره دیوانه ای کاو دل به رنگی گریزان سپرده ...

جریان نوگرایی شعری نیما با سرایش ققنوس در سال ۱۳۱۶ تثبیت شد.

تیما در این سال ها (۱۳۰۱ تا ۱۳۱۶ چارچوب و طرح کار خود را به بهترین شکل ممکن تدوین کرد.