سلول:

شباهت بین همه ی جانداران:

همه ی آن ها از سلول ساخته شده اند. جاندارانی مثل باکتری فقط از یک سلول ساخته شده است ، در حالی که بعضی جانداران بیش از یک سلول دارند.

سلول و انواع آن:

کوچکترین واحد زنده ی بدن جانداران که واحد ساختار و عمل در موجودات زنده می باشد.

سلول های پوششی، ماهیچه ای، عصبی و خونی از جمله سلول های بدن ما هستند.

سلول ها بسیار کوچک هستند؛ به عنوان مثال در هر سانتی مترمربع از پوست ما صد هزار سلول وجود دارد.

هر ساختار زنده ای که در بدن موجودات زنده وجود دارد از سلول تشکیل شده است و هر عملی که توسط بخشی از بدن انجام شود، سلول های آن قسمت، آن عمل را انجام می دهند .

اجزای اصلی سازنده ی سلول ها:

همه ی سلول ها با وجود تفاوت هایی که دارند، دارای سه قسمت اصلی می باشند که عبارتند از:

1) غشای پلاسمایی

2) هسته

3) سیتوپلاسم

غشای پلاسمایی:

اطراف همه می سلول ها را پوششی به نام پوسته سلولی یا غشاء پلاسمایی پوشانده است؛ غشا ضمن محافظت از سلول ، ورود و خروج مواد را نیز کنترل می کند. ویژگی مهم غشا سلول این است که غشا دارای خاصیت نفوذ پذیری انتخابی است؛ یعنی فقط به مواد مورد نیاز سلول اجازه ورود می دهد و مواد زائد و ترشحی را از سلول خارج می کند.

غشا نوعی صافی نیست ؛ زیرا صافی مواد را بر اساس اندازه ی آن ها عبور می دهد ولی غشا با داشتن خاصیت نفوذ پذیری انتخابی تنها به مواد مورد نیاز سلول اجازه ورود می دهد. غشا سلول عمدتا از لیپید (چربی) ساخته شده است. همچنین انواعی از مولکول های پروتئین و کربوهیدرات (قند) نیز در غشا وجود دارد.

سیتوپلاسم:

سیتوپلاسم بخشی از سلول و در واقع فضای درون سلول است که در آن اندامک ها و مواد مورد نیاز بقای سلول مانند نمک ها ، آنزیم ها و مواد دیگر در آن قرار دارند. بیشتر سیتوپلاسم را آب فرا گرفته است. بسیاری از فعالیت های درون سلول مثل تغذیه و تنفس در سیتوپلاسم انجام می شود.

اندامک ها:

اندامک ها ساختارهایی درون سلولی اند که برای انجام فعالیت های مختلف به صورت مجزا به سلول کمک می کنند. اگر چه همه ی سلول ها اندامک دارند، ولی اندامک های همه سلول ها مشابه نیستند.

هسته و وظایف آن:

هسته بخشی از سلول است که فعالیت های سلول و ویژگی هایی مثل شکل و اندازه آن را نیز کنترل می کند. مثلا تقسیم سلول با کنترل هسته انجام می شود. در واقع هسته بزرگترین و مهم ترین اندامک درون سلول است. در داخل هسته مولکول های وراثتی به نام DNA وجود دارد که باعث انتقال صفات ارثی می شود.

انواع گروه های سلولی:

1) پروکاریوت

2) یوکاریوت

سلول های پروکاریوت:

در بعضی از سلول ها هسته غشای پوشاننده ندارد و در واقع مولکول های وراثتی هسته در تماس مستقیم با سایر محتویات داخل هسته می باشند. فقط باکتری ها سلول های پروکاریوت دارند.

سلول های یوکاریوت:

در این نوع سلول ها، هسته همراه با غشای پوشاننده آن کاملا مشخص است و به صورت واضح دیده می شود. گیاهان، جانوران، قارچ ها و آغازیان دارای سلول های یوکاریوت می باشند.

مهم ترین اندامک های داخل سلول وظیفه آن ها:

1- میتوکندری:

اندامک های نسبتا درشتی هستند که با آزاد کردن انرژی شیمیایی باعث تولید انرژی در سلول می شوند.

2- شبکه آندوپلاسمی:

در سرتاسر سیتوپلاسم کشیده شده اند و کار آن ها ایجاد ارتباط و حمل مواد در بخش های مختلف سیتوپلاسم است.

3- واکوئل:

محل ذخیره آب، مواد غذایی و مواد دفعی می باشد و همچنین باعث تنظیم میزان آب در سلول می شود.

4- ریبوزوم:

دانه های کوچکی در داخل سلول که کار اصلی آن ها ساختن پروتئین است:

5- جسم گلژی:

کیسه های کوچکی که کار آن ها بسته بندی و توزیع مواد در سلول و همچنین به خارج از سلول است.

6- لیزوزوم:

مجموعه ای از عوامل تجزیه کننده که تجزیه برخی مواد غذایی و همچنین از بین بردن عوامل بیماری زا و از کار افتاده را بر عهده دارد.

7- کلروپلاست (فقط در سلول های گیاهی):

وظیفه ی آن ها ساختن و ذخیره می مواد غذایی مانند نشاسته، چربی و پروتئین است. (عمل فتوسنتز یا غذاسازی در گیاهان را بر عهده دارند)

شباهت ها و تفاوت های سلول های گیاهی و جانوری:

شباهت های سلول های گیاهی و جانوری:

هر دو دارای غشا، سیتوپلاسم و هسته هستند. همچنین بسیاری از اندامک ها مثل میتوکندری، ریبوزوم، جسم گلژی و ... در هر دو مشابه است.

تفاوت های بین سلول های گیاهی و جانوری:

1) سلول های گیاهی بر خلاف سلول های جانوری دارای کلروپلاست هستند.

2) سلول های گیاهی دیواره سلولی بر روی غشای خود دارند ولی سلول های جانوری این پوشش را ندارند.

3) سلول های گیاهی دارای واکوئل بزرگ مرکزی هستند در حالی که سلول های جانوری واکوئل های کوچک و غیر مرکزی دارند. 

4) سلول های گیاهی عموما شكل منظمی دارند ولی سلول های جانوری شکل منظمی ندارند.

5) سلول های جانوری دارای لیزوزوم می باشند که اکثر سلول های گیاهی فاقد آن هستند؛ به صورت خلاصه می توان گفت:

الف) سلول های گیاهی دیواره سلولی، کلروپلاست و واکوئل مرکزی دارند ولی سلول های جانوری فاقد آن هستند.

ب) سلول های جانوری، لیزوزوم دارند ولی اکثر سلول های گیاهی این اندامک را ندارند.

پ) سلول های گیاهی شکل منظم تری دارند.

دیواره سلولی موجب استحکام غشای پلاسمایی در گیاهان شده و به این سلول ها شکل می دهد. در حالی که سلول های جانوری به خاطر نداشتن دیواره سلولی شکل خاص و ساختار مستحکمی ندارند. قارچ ها و باکتری ها هم مانند سلول های گیاهی دارای دیواره سلولی هستند.

علت رنگ آمیزی سلول ها:

مشاهده همه سلول ها زیر میکروسکوپ بدون رنگ آمیزی امکان پذیر نیست. از این رو برای مشاهده بهتر سلول ها آن ها را رنگ می کنیم. رنگ ها به ترکیبات اصلی سلول می چسبند و آن ها را واضح تر می کنند، مثلاً آبی متیل رنگی است که به پروتئین های غشا می چسبد و آن ها را به خوبی مشخص می کند. آبی متیل و لوگول از جمله رنگ هایی هستند که از آن ها برای رنگ آمیزی سلول ها استفاده می شود.

تقسیم بندی جانداران از نظر تعداد سلول ها:

۱- جانداران تک سلولی:

جانداران تک سلولی فقط از یک سلول تشکیل شده اند و همه ی فعالیت های حیاتی خود را با همان یک سلول انجام می دهند؛ مثل باکتری ها

۲- جانداران پر سلولی:

جانداران پرسلولی تعداد زیادی سلول دارند و شامل گروه های زیر می باشند:

1) در جاندارانی مثل جلبک تعدادی سلول در کنار هم قرار دارند. هر سلول می تواند مستقل از سلول های دیگر به فعالیت حیاتی خود ادامه دهد. به چنین جاندارانی پرسلولی ساده یا کلنی می گویند.

2) در پر سلولی هایی مثل گیاهان و جانوران تقسیم کار صورت گرفته است. در این موجودات سلول های به شکل های مختلفی وجود دارند و هر کدام کارهای به خصوصی را انجام می دهند .

نکته خیلی مهمی که باید به آن اشاره کنیم این است که بین نوع کار و شکل سلول تناسب وجود دارد.

سازمان بندی بدن:

چگونگی قرار گرفتن سلول ها برای ساختن بدن را سازمان بندی بدن می گویند.

مثال هایی از تناسب بین کار و شکل سلول ها:

در بافت پوششی بسته به نوع کار، سلول ها به شکل های مختلفی دیده می شوند. سلول های این نوع بافت، در محل هایی که وظیفه ی محافظت را بر عهده دارند، مثل پوست ، به هم فشرده و ضخیم هستند، اما در محل هایی که تبادل مواد را انجام می دهند، مثلا در مویرگ ها سلول ها یی نازک اند و منافذی بین آن ها وجود دارد. سلول های خونی برای آسانی در حرکت در رگ ها شکل گرد دارند. سلول های عصبی برای انتقال پیام عصبی لازم است دراز و کشیده باشند. در سلول های گیاهی نیز چنین وضعیتی وجود دارد. برای نمونه در گیاهان، آوند ها که دراز و لوله مانند هستند، انتقال مواد را بر عهده دارند.

انواع سلول ها با شکل:

1) سلول های ماهیچه ای

2) سلول های خونی (به ترتیب از چپ: گلبول قرمز - گلبول سفید - پلاکت ها)

3) سلول های عصبی

بافت و اندام:

بافت (نسج):

در جانداران پرسلولی از اجتماع تعدادی از سلول ها همکار و مشابه، بافت تشکیل می شود. سلول های یک بافت مانند آجرهای ساختمان در کنار هم قرار دارند و بین آنها مایع بین سلولی یا آب میان بافتی وجود دارد. آب میان بافتی مانند سیمان بین آجرهاست.

بافت های اصلی بدن انسان:

در بدن ما چهار نوع بافت اصلی به نام های پوششی، پیوندی، عصبی و ماهیچه ای وجود دارند. بعضی از بافت ها انواعی دارند، مثلا بافت پیوندی شامل بافت های خونی، استخوانی، غضروفی، چربی و … است.

اندام (عضو):

به مجموع بافت هایی که با هم در ارتباط بوده و برای انجام کار خاصی مکمل یکدیگر اند اندام گفته می شود؛ مثل معده، کلیه و قلب.

دستگاه (سیستم) های اصلی بدن:

به مجموعه ای از اندام ها که کارشان با یکدیگر هماهنگ و مرتبط است دستگاه می گویند. دستگاه های اصلی بدن همراه با وظیفه شان در زیر آمده است:

1- دستگاه گوارش (تأمین کننده ی غذای سلول)

2- دستگاه تنفس (تأمین کننده اکسیژن برای سلول ها)

3- دستگاه گردش خون (انتقال مواد در بدن)

4- دستگاه دفع ادرار (دفع مواد زاید)

5- دستگاه حرکتی ( حفظ استحکام و حرکت اندام ها)

6- دستگاه ارتباطی (هماهنگی و تنظیم کار بدن)

7- دستگاه تولید مثل (بقای نسل)