دستگاه گوارش:

اهمیت دستگاه گوارش در بدن انسان:

بسیاری از غذاها به همان صورت که مصرف شده اند قابل استفاده سلول ها نیستند و باید تغییراتی در آن ها صورت بگیرد. بنابراین بدن ما باید دستگاهی داشته باشد تا بتواند با تبدیل آن ها به مواد ضروری نیازهای خود را تامین کند. این دستگاه را دستگاه گوارش می گویند.

کارهای دستگاه گوارش:

1- گوارش:

تغییراتی (شیمیایی و فیزیکی) که روی غذا صورت می گیرد و باعث می شود مواد مغذی آن ها وارد خون شوند یعنی غذا را به مولکول های قابل جذب تبدیل می کنند.

2- بلع:

فرو بردن غذا از دهان به معده.

3- جذب:

عبور مولکول های ریز مواد از غشای سلول ها و وارد شدن به آن ها.

4- دفع مدفوع:

خروج مواد گوارش نیافته از بدن

انواع گوارش:

1- گوارش فیزیکی:

تغییرات فیزیکی به منظور خرد کردن غذا برای افزایش تماس آن با شیره های گوارشی صورت می گیرد. این کار را نخست دندان ها و سپس ماهیچه های دیواره ی لوله گوارش انجام می دهند.

2- گوارش شیمیایی:

ایجاد تغییرات شیمیایی بر روی غذا های خرد شده و تبدیل آن ها به مواد قابل جذب؛ ایجاد تغییرات شیمیایی بر عهده ی موادی است که آنزیم نام داشته و در شیره های گوارشی وجود دارند.

نکته ای که بایستی در نظر بگیریم این است که آب، مواد معدنی و ویتامین ها نیاز به گوارش نداشته و مستقیماً جذب می شوند ولی لیپید ها، پروتئین ها و قندها باید ابتدا هضم ( گوارش) شوند تا قابل جذب گردند.

اجزای دستگاه گوارش:

1- لوله گوارش:

بخشی از دستگاه گوارش ما لوله ای پر پیچ و خم است که از دهان شروع و به مخرج ختم می شود. این لوله شامل دهان، حلق، مری، معده، روده باریک، روده بزرگ و مخرج می باشد. هر یک از این بخش ها کار مشخصی دارند.

2- غده های گوارشی:

بخش دیگر دستگاه گوارش اندام هایی اند که در اطراف لوله گوارش هستند و با آن ارتباط دارند و شامل غده های بزاقی، پانکراس (لوزالمعده)، کبد (جگر) و کیسه صفرا می باشند.

دیواره لوله ی گوارش از سه نوع بافت پیوندی ، ماهیچه ای و پوششی ساخته شده است.

قسمت های تشکیل دهنده ی دهان و وظیفه ی آن ها در دستگاه گوارش:

دندان ها و زبان تشکیل دهنده ی دهان هستند. وقتی غذا را می جوید، در واقع آن را با دندان هایتان ریز می کنید. حرکت زبان نیز سبب می شود تا غذا با بزاق دهان ترکیب شود و به صورت توده های خمیری شکل در آید.

انواع دندان ها، تعداد و وظایف آن ها:

1- پیش: بریدن و تکه تکه کردن غذا (۴ عدد)

2- نیش : بریدن و تکه تکه کردن غذا (۴ عدد)

3- آسیای کوچک : خرد و له کردن غذا (۸ عدد)

4- آسیای بزرگ: خرد و له کردن غذا (۱۲عدد)

بزاق دهان:

بزاق دهان دارای آب و آنزیم است و از غده های بزاقی ترشح می شود.

آنزیم:

آنزیم ها مولکول هایی اند که سرعت واکنش های شیمیایی را زیاد می کنند. بعضی از آنزیم ها تجزیه ی مواد غذایی را سرعت می بخشند. مثلاً نوعی آنزیم بزاقی در تجزیه نشاسته به قند ساده (گلوکز) نقش دارد.

وظیفه غده های بزاقی:

این غده ها با ترشح بزاق باعث لغزنده شدن غذا و تغییر شیمیایی در آن می شوند. ترشح بزاق با نگاه کردن به خوراکی هایی که به خوردن آن ها علاقه مندیم یا حتی زمانی که اسم مواد خوراکی مورد علاقه مان را می شنویم، افزایش می یابد.

نکته:

امروزه از آنزیم ها در صنعت استفاده می برند . یک مثال افزودن آنزیم به پودر های ماشین لباسشویی است. با این کار قدرت تمیز کنندگی پودرهای لباس شویی افزایش می یابد.

قسمت های تشکیل دهنده دندان:

1- تاج:

ا) مینا: سطح دندان و از سخن ترین مواد

2) عاج: زیر مینا که شامل مغز دندان و رگ های خونی است.

2- ریشه:

سطح پوشیده از ساروج و درون لثه قرار دارد.

خوردن خوراکی هایی مثل شیرینی و شکلات از عوامل پوسیدگی دندان می باشد؛ زیرا مواد قندی، غذای باکتری هایی است که در دهان وجود دارند. این باکتری ها اسید تولید می کنند. اسید مینای دندان را از بین می برد و در نتیجه سبب پوسیدگی دندان می شود.

وظیفه حلق در دستگاه گوارش:

حلق غذا را به سمت مری هدایت می کند و از ورود آن به نای و بینی جلوگیری می نماید. غذا در حلق به سمت مری حرکت می کند و به بینی یا نای نمی رود؛ بینی، نای و مری به حلق باز می شوند که با احتسابِ دهان، گفته می شود لقمه غذا بر سر یک چهار راه قرار دارد. غذا با بالا آمدن زبان و چسبیدن به سقف دهان (کام) به سمت حلق رانده می شود. در این هنگام زبان کوچک (کام نرم) به سمت بالا می رود و راه بینی را می بندد. راه نای نیز با بالا رفتن حنجره و پایین آمدن عضو ماهیچه ای به نام اپیگلوت بسته می شود. بنابراین غذا وارد مری می شود.

نکته:

هنگامی که صحبت می کنیم، مسیر نای باز است. در صورتی که در هنگام غذا خوردن صحبت کنیم، غذا در زمان بلع یا فرورفتن ممکن است وارد نای شده و باعث ایجاد سرفه و یا حتی خفگی گردد.

تأثیر لقمه های کوچک بر سلامت ما:

اگر لقمه های کوچک از غذا برداریم، می توانیم آن را بیشتر بجویم. در این حالت غذا به خوبی با بزاق دهان آغشته شده و گوارش آن آسانتر می شود.

نقش مری در دستگاه گوارش:

وقتی غذا وارد مری می شود، ماهیچه های دیواره ی مری منقبض و منبسط می شوند. (حرکات موجی شکل) در نتیجه غذا به پایین و به سمت معده رانده می شود.

غذا در معده:

غذا در مدت زمانی که در معده باقی می ماند، به خوبی با شیره های گوارشی معده ترکیب شود. این شیره را سلول های پوششی معده ترشح می کنند. شیره گوارشی معده، آنزیم و اسيد دارد. این دو ماده به گوارش مواد غذایی کمک می کنند. وقتی ماهیچه های دیواره معده منقبض می شوند، غذا نرم تر و با شیره گوارشی مخلوط می شود. غذای گوارش شده، معده را ترک می کند و وارد روده باریک می شود. شیره گوارشی معده را سلول های پوششی معده ترشح می کنند. شیره گوارشی معده، آنزیم و اسيد دارد. مدت توقف غذا در معده بستگی به غذایی دارد که می خوریم. غذاهای چرب مدت زمان بیشتری در معده می مانند.

روده باریک:

روده باریک دراز ترین بخش لوله ی گوارش است که طول آن تقریبا ۸ متر است و به ۲۵ سانتی متر ابتدای آن اثنی عشر یا دوازدهه می گویند. محل گوارش نهایی غذاها روده باریک است. بیشترین مقدار گوارش در آنجا صورت می گیرد؛ این کار با کمک آنزیم های متفاوتی انجام می شود که در روده باریک وجود دارند. این آنزیم ها بیشتر مواد مغذی را گوارش و در نتیجه تجزیه می کنند. این آنزیم های تجزیه کننده در پانکراس (لوزالمعده)، کبد (جگر) و غده های داخل روده باریک ساخته می شوند. بیشتر آنزیم های روده باریک در پانکراس ساخته می شوند و از طریق لوله ای وارد ابتدای روده باریک می شوند.

جذب مواد مغذی بوسیله بدن:

مولکول های مواد مغذی در روده باریک آنقدر کوچک شده اند که می توانند از غشای سلول ها عبور کنند. روده باریک تنها بخشی از لوله گوارش است که همه ی مواد مغذی از آن جذب و وارد خون می شوند.

پرز و ریز پرز: 

سطح داخلی روده را برجستگی هایی فراوان که کوچک و انگشت مانند هستند فرا گرفته است. این برجستگی ها را پرز می نامند. سلول های دیوارهای پرز ها نیز برجستگی های کوچکتری به نام ریز پرز دارند. اگر همه ی چین خوردگی های روده باریک باز شوند، سطحی در حدود ۲۰ فرش ۴×۳ را می پوشانند. این چین خوردگی ها (پرز و ریز پرزها) باعث می شوند سطح تماس غذا با روده باریک تا ۶۰۰ برابر افزایش یابد که این امر باعث افزایش جذب مواد در روده باریک (ورود مواد مغذی به رگ های پرزها) می گردد.

بیشترین مقدار جذب در روده باریک صورت می گیرد؛ زیرا در داخل پرز تعدادی رگ وجود دارد که غذاهای جذب شده وارد این رگ ها می شوند.

نکته:

1) عمل جذب [به مقدار بسیار اندکی] در دهان ، معده و روده بزرگ نیز انجام می شود.

2) موادی که در روده باریک گوارش نشده اند، وارد روده بزرگ می شوند.

3) بخشی از سبزی ها در روده باریک گوارش نمی شوند؛زیرا اکثر سبزی ها از کربوهیدرات سلولز ساخته شده اند. سلولز در دستگاه گوارش انسان، هضم (گوارش) نمی شود زیرا آنزیمی برای گوارش آن وجود ندارد.

وظایف روده بزرگ:

1) جذب بخشی از آب و مواد معدنی ای که از روده باریک خارج شده اند.

2) تولید ویتامین های B و K توسط باکتری های مفید روده باریک.

3) حرکت دادن مدفوع به سمت مخرج؛ در اینجا، روده بزرگ با انقباض ماهیچه های خود، مدفوع را به سمت مخرج هدایت و احساس دفع ایجاد می کند.

نقش روده بزرگ در جلوگیری از کمبود آب و مواد معدنی در بدن :

موادی که از روده باریک خارج می شوند، هنوز مقدار زیادی آب و مواد معدنی دارند. بخشی از آنها در روده بزرگ جذب می شوند. اگر روده بزرگ این کار را انجام ندهد، بدن با مشکل کم آبی و کمبود مواد معدنی مواجه می شود.

خوردن روزانه ی سبزی و میوه در سلامت دستگاه گوارش منجر به این می شود که سلولز این خوراکی ها سبب افزایش حرکات روده بزرگ و در نتیجه دفع آسان مواد می شود.

آپاندیس، کبد و صفرا:

آپاندیس:

به زائده توخالی و کرمی شکل چسبیده به روده بزرگ آپاندیس می گویند. در صورتی که مجرای آپاندیس بسته شود، باکتری های درون آن با تکثیر خود آن را عفونی می کنند که باعث تورم و دردناک شدن این قسمت می شود.

کبد:

کبد بزرگترین اندام بدن است. خون موجود در اطراف روده باریک سرشار از مواد مغذی است. این خون ابتدا وارد کبد می شود. مهمترین وظیفه کبد این است که بسیاری از مواد مغذی در این اندام ذخیره و با توجه به نیاز سلول به تدریج وارد خون می شوند.

اهمیت کبد:

1) ذخیره کردن برخی مواد مغذی خون و وارد کردن آن ها به سلول ها با توجه به نیاز آن ها.

2) ساختن صفرا برای گوارش چربی ها.

صفرا:

صفرا در کبد ساخته می شود و وظیفه آن گوارش چربی هاست. این ماده در کیسه صفرا ذخیره می شود.

خطرات ناشی از وزن نامناسب:

1) خطر فشار خون زیاد و بیماری های قلبی در افرادی که اضافه وزن دارند، بیشتر است.

2) احتمال پوکی استخوان در افرادی که کمبود وزن دارند بیشتر است.

عوامل تأثیر گذار در وزن افراد:

وزن هر فردی به عواملی مثل وراثت، مقدار غذای روزانه، نوع خوراکی های مصرفی، تحرک، استخوان بندی و ماهیچه ها، قد، ورزش، میزان بافت چربی و ... بستگی دارد.

نکته:

1) بعضی ها با خوردن شیر، ناراحتی گوارشی پیدا می کنند؛ نوعی قند به نام لاکتوز در شیر وجود دارد. بعضی افراد نسبت به این قند حساسیت دارند. چنین افرادی می توانند شیر بدون لاکتوز مصرف کنند.

2) در خوردن کربوهیدرات ها نباید زیاده روی کنیم؛ اگر مقدار زیادی کربوهیدرات بخوریم ، کبد از آن ها برای ساختن چربی استفاده می کند. بنابراین اگر در خوردن خوراکی های پر از کربوهیدرات زیاده روی کنیم، با مشکل اضافه وزن مواجه می شویم. حداقل نیم ساعت فعالیت ورزشی در روز به داشتن وزن مناسب و همچنین سلامت دستگاه گوارش کمک می کند.

3) وزن مناسب در سلامت افراد مؤثر است.