آب قابل دسترس، ویژگی رودهای ایران:

مهم ترین منابع آب قابل دسترس در کشور ما در فصول گرم و سرد سال:

در فصول سرد سال، ریزش برف و باران به صورت جریان آب رودها، منابع آب کشور را تغذیه می کند و در فصول گرم، آب های فرورفته در زمین به صورت چشمه، چاه و قنات، آب مورد نیاز ساکنان بخش های مختلف را تأمین می نمایند. پدران ما در قرن های گذشته با توجه به کم آبی و خشک بودن سرزمین ایران برای دستیابی به آب، حفر قنات را ابداع کرده اند تا در تمام سال، آب مورد نیاز را در اختیار داشته باشند.

ویژگی های رودهای ایران :

- در ایران بیشتر بارش ها در اواخر فصل پاییز تا اوایل فصل بهار رخ می دهد، به این دلیل هر چه به پایان این دوره نزدیک تر می شویم، آب دهی رودها بیشتر می شود.

- رودهایی که از کوهستان های بلند و برف گیر تغذیه می شوند، دائمی هستند. اگر این رودها در نواحی مرطوب، جریان یابند مقداربا توجه به ناهمواری ها و جهت آن ها، هر چه از غرب به سمت شرق کشور برویم، مقدار آب رودها کم تر می شود. آب آن ها بیش تر خواهد بود.

- رودهای مناطق نسبتاً خشک بیشتر طغیانی، تصادفی و اتفاقی، و مقدار آب آن ها در سال های مختلف متفاوت است. کانون آبگیر را تعریف کنید.

آبگیرها و حوضه های آبریز:

کانون های آبگیر:

در مناطق کوهستانی، مکان هایی وجود دارد که آب بخش هایی از رودها را تأمین می کنند. به این مکان ها کانون های آبگیر می گویند.

انواع کانون های آبگیر:

1)  کانون های آبگیری که بیش از  500 میلیمتر بارش داشته باشند و حداقل در هشت ماه از سال، این بارش ها اتفاق بیفتد، به آنها کانون های دائمی می گویند.

2) اگر کانون های آبگیر در فصول سرد سال، ذخیره برف خود را تا ابتدای ماه های گرم سال حفظ کنند، بدون توجه به میزانِ بارش و زمان آن جزء کانون های فصلی به شمار می رود.

3) در کوهستان های نزدیک به مناطق گرم و خشک، که گاهی بارش های کوتاه و اتفاقی رخ می دهد، نوعی کانون آبگیر موقت شکل می گیرد که آنها را کانون های اتفاقی می نامند.

حوضه آبریز:

به محدوده ای که با توجه به شکل زمین و شیب ناهمواری ها، آب های جاری را به سوی پایین ترین نقطه آن هدایت کند، حوضه آبریز می گویند.

انواع حوضه آبریز:

1) حوضه آبریز خارجی: سرزمینی که رودهای آن به دریاهای اطراف کشور می ریزد؛ اما در طول مسیر، مورد استفاده قرار می گیرند.

2) حوضه آبریز داخلی: یعنی رودهایی که تمام آب آن ها در کشور جریان دارد و وارد دریاچه های داخلی می شود.

دریاها و آلودگی آن ها:

مهم ترین دریاهای ایران:

در شمال و جنوب کشورمان دریاهای مهمی قرار دارد. در شمال، دریای خزر و در جنوب، خلیج فارس و دریای عمان.

اهمیت دریاهای ایران:

دریاها از این نظر، که ما را به سایر نقاط جهان متصل می کنند، بسیار اهمیت دارند، به گونه ای که ما در جنوب کشور از طریق دریای عمان با اقیانوس هند ارتباط داریم و در شمال، دریای خزر از طریق کانال راه ولگا -دن به دریای سیاه ارتباط پیدا کرده است.

دریای خزر:

- دریای خزر، پهنه آبی بزرگی است که در امتداد شمال به جنوب کشیده شده است.

- این دریا ازبقایای دریای عظیم تتیس است که زمانی بخش اعظم نیمکره شمالی را پوشانیده بود. از حدود 60میلیون سال پیش این دریا از بقیه آب های قدیمی جدا ماند و به شکل بزرگ ترین دریاچه جهان درآمد.

- به دلیل وسعت زیاد، نام دریا رابر آن نهادند.

- این دریا را به نام های مختلفی می نامند؛ از جمله دریای مازندران، کاسپین، قزوین، گرگان، طبرستان، هیرکانی و دریای دیلم .درحال حاضر نام آن، دریای خزر است ودر نقشه های خارجی کاسپین نامیده میشود.

- طول  1200کیلومتر و عرض آن 300کیلومتر است. مساحت آن با توجه به تغییرات سطح آب، متفاوت است.

- سطح آب این دریا از سطح آب های آزاد حدود 28 متر پایین تر است.

- ایران در جنوب دریای خزر. جمهوری اذربایجان در غرب دریای خزر. روسیه در شمال دریای خزر. ترکمنستان در شرق دریای خزر.  قزاقستان در شرق و شمال شرق دریای خزر

- رود ولگا و اورال از شمال، سفید رود و هراز از جنوب، رود اترک و گرگان از جنوب شرق و رود کورا و ارس از سمت جنوب غرب، به این دریا می ریزند.

اهمیت دریای خزر:

از جمله دلایل اهمیت این دریا می توان به تجارت دریایی، بهره برداری از منابع نفتی، ویژگی های خاص محیط زیست، گردشگری و صید ماهی اشاره کرد. انواع ماهیان خاویاری جهان فقط در این دریا زندگی می کنند. بعضی از تالاب های حاشیه این دریا، محل توقف پرندگان مهاجر است. در بستر این دریا منابع وسیعی از نفت و گاز ذخیره شده است.

خلیج فارس:

- پیشروی آب اقیانوس هند از طریق دریای عمان و تنگه هرمز به دره های زاگرس جنوب شرقی، خلیجی هلالی شکل در جهت شرقی-غربی به وجود آورده که صدها سال است به آن «خلیج فارس» یا «دریای پارس» می گویند.

- طول آن حدود 900 کیلومتر و عرض متوسط آن 250 کیلومتر است.

- کارون، کرخه و دالکیُ و مند رود های مهمی هستند که به این دریا می ریزند.

- کارون پرآب ترین و تنها رودخانه قابل کشتیرانی ایران است.

- به خلیج های کوچک سواحل آن «خور» میگویند؛ مثل خور موسی.

- جزایر قشم(بزرگترین)، خارک، الوان، کیش، فرور، تنب بزرگ، تنب کوچک، ابوموسی، هنگام، الرک، هرمز.

- از جمله دلایل اهمیت این خلیج، تجارت دریایی و وجود منابع عظیم نفت و گاز در بستر آن و انواع ماهی و میگو است. خلیج فارس از مهم ترین مراکز صید و پرورش مروارید است.

- تنگه هرمز، که محل اتصال این خلیج به دریای عمان است یکی از مهم ترین مکان های نظامی جهان است.

دریای عمان:

- تنها دریای آزاد ایران، که از طریق آن می توان به آب های همه دریاهای جهان دسترسی داشت، دریای عمان(مُکران یا مَکران) است .بین ایران، عمان و پاکستان مشترک است.

- تنها بندر اقیانوسی ایران چابهار است.

- دریای عمان بخشی از آب های اقیانوس هند است که با تنگه مهم هرمز از خلیج فارس جدا می شود.

- جنس ساحل، عمق مناسب دریا و عدم نیاز به استفاده از آبراه و کانال های دریانوردی در سواحل مکران، امکان ساخت و توسعه بدون محدودیت بنادر، به ویژه جهت پهلوگیری کشتی ها، ویژگی ها و قابلیت های منحصر به فرد این منطقه است. همچنین این دریا بر زندگی مردم ساحل نشین تأثیر بسیاری دارد و مشاغل گوناگونی ازجمله صیادی و پرورش ماهی و میگو را به وجود آورده است.

- عمق این دریا گاهی تا 2000 متر هم می رسد، از این نظر برای عبور کشتی های تجاری و نفتکش های غول پیکر بسیار مناسب است.

تعریف آلودگی دریاها و پیامدهای آن :

ورود مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه ماده یا انرژی به محیط زیست دریایی که به کاهش تولید و رشد و نمو جانداران منجر شود و تأثیرات سوء، بر سالمت و بهداشت آبزیان و انسان داشته باشد.

آلاینده هایی که دریاهای ایران را تهدید می کنند :

- زباله های جامد مثل پلاستیک  - فاضلاب های شهری، صنعتی و کشاورزی

- استخراج و حمل و نقل نفت  - آلاینده های شیمیایی شامل مواد آلی، معدنی و رادیواکتیو

- ورود کودها و سموم شیمیایی مصرف شده در اراضی کشاورزی توسط رودها

دریاچه های ایران:

انواع دریاچه های ایران از نظرزمانی :

دائمی - فصلی

مهم ترین دریاچه های دائمی ایران :

مهمترین دریاچه های دائمی ایران عبارت اند از دریاچه ارومیه، زریبار(زریوار) غرب مریوان است در کردستان، پریشان(فامور) و مهارلو(استان فارس،) ... البته در قله بعضی از کوه های آتشفشانی مانند سبلان هم دریاچه های کوچکی وجود دارند که آب آن ها از ذوب برف ها تأمین می شود اما به دلیل سرمای ناشی از ارتفاع اغلب مواقع سال یخ بسته است.

مهم ترین دریاچه های فصلی ایران :

این دریاچه ها در فصول پر بارش وسعت بیشتری پیدا می کنند ولی در ماه های گرم و یا در سال های کم بارش به دلیل تبخیر آب آنها خشک شده یا به شکل باتالق و شوره زار در می آیند. مهمترین دریاچه های فصلی ایران دریاچه مسیله در شرق قم، نیریز در شرق فارس، هامون در سیستان و بلوچستان و جازموریان بین دو استان کرمان و سیستان و بلوچستان.

دریاچه ارومیه:

- بزرگ ترین دریاچه ایران، دریاچه ارومیه است.

- نام های دیگر دریاچه ارومیه، چیچست و کبودان است.

- آب این دریاچه علاوه برچشمه های کف و حاشیه آن، از طریق رودهای متعددی تأمین می شود مانند تلخه رود و زرینه رود و سیمینه رود.

- عمیق ترین نقطه این دریاچه در شمال غربی آن است.

- جزیره کبودان (قویون داغی،) اشک داغی، آرزو و اسپیر، مهم ترین جزایر دریاچه ارومیه هستند.

علل شوری زیاد دریاچه ارومیه :

به علت عبور برخی از این رودها از لایه های نمکی، آب این دریاچه بسیار شور است، به حدی که هیچ موجود زنده ای نمی تواند در آب های آن زندگی کند. آرتمیا زمانی که هنوز آب دریاچه فروکش نکرده بود در آن زندگی می کرد.

اهمیت دریاچه ارومیه :

1) وجود جزایر متعدد در آن است که محل سکونت انواع پرندگان مهاجر است .

2) املاح و رسوباتی است که برای درمان امراض پوستی مورد استفاده قرار میگیرد .

3) آب این دریاچه موجب معتدل شدن آب و هوای منطقه شده است.

دلایل کاهش آب دریاچه ارومیه :

- کاهش بارش در حوضه آبریز دریاچه

- گرم شدن عمومی هوا

- برداشت بی حساب از چاه های اطراف دریاچه

- تغییر کشت از محصولاتی که آب کمتری نیاز داشته اند، به محصولاتی که کشت آنها به آب زیادی احتیاج دارد.

- تغییر در میزان آب ورودی به دریاچه، در مسیر رودهایی که به آن می ریخت (احداث سدهای متعدد.)

وجود موانعی که چرخه آب را در دریاچه تغییر داده است.

- تغییرات زمین ساختی بستر، به شکل بالا آمدن کف دریاچه.