درسنامه کامل منطق فصل 5 اقسام استدلال استقرایی

 -1 کسی که شب نخوابیده باشد مانند باتری ای است که شارژ آن تمام شده باشد؛ بنابراین به خواب کافی نیازدارد.

-2 هر بار که شبها به میزان کافی نخوابیده ام، در طول روز خسته بوده ام؛ بنابراین به خواب کافی نیاز دارم.

-3 من انسان هستم و هر انسانی به خواب کافی نیاز دارد؛ بنابراین به خواب کافی نیاز دارم. استدلال نخست از یک تشبیه استفاده کرده است که ممکن است مورد مقایشه قرارگیرد.

 استدلال دوم از چند تجربه به این نتیجه دست یافته است استدلال سوم از قانونی کلی درباره نیاز بدن به این نتیجه رسیده است.

 به استدلال های زیر توجه کنید:

-1 می دانیم که برای رفتن به دانشگاه باید دیپلم بگیریم و حمید دانشجو است. بنابراین نتیجه می گیریم که او دیپلم دارد

. -2 راننده ماهری را در نظر بگیرید که بارها توانسته است در شرایط خطرناک خودرود خودرا کنترل کند. بنابراین نتیجه می گیریم که او هیچ گاه با کسی تصادف نخواهد کرد.

 در مورد نخست، نتیجه به دست آمده ضرورتاً صحیح است؛ اما در مورد دوم این نتیجه قطعی نیست.

بنابراین اساس استدلال ها را به دو دسته زیر تقسیم می کنند:

1 استدلال قیاسی که در آن مقدمات ،ضرورتاً نتیجه را در پی دارند.

 2 استدلال استقرایی که در آن مقدمات، از نتیجه حمایت نسبی می کنند.

 اکنون به استدلال های استقرائی زیر توجه کنید:

 -1گوشی تلفن جدیدی که به بازار آمده است، ظاهری شبیه گوشی من دارد؛ بنابراین باید امکانات و برنامه های آن نیز با گوشی من یکسان باشد.

-2 هربار که از این نوع پارچه استفاده می کنم، چرخ خیاطی من درست کار نمی کند؛ بنابراین چرخ خیاطی من نمی تواند با این نوع پارچه کار کند

-3 در این موقع از روز، چراغ خودروهایی که در این جاده کوهستانی از طرف مقابل می آیند روشن است؛ بنابراین احتمالاً در جلوی ما تونل وجود دارد.

 نتیجه تمامی این استدلال ها قطعی نیست، اما در آنها از سه نوع استقرای متفاوت استفاده شده است. در مورد نخست حکم یک نمونه را به دلی مشابهت ظاهری به مورد دیگر سرایت داده ایم.

 در مورد دوم با بررسی چند نمونه پارچه، حکم خود را به نوعی پارچه تعمیم داده ایم.

 در مورد سوم با دیدن روشن بودن چراغ خودروها در روز و کوهستانی بودن جاده، با بررسی احتمالات مختلف، بهترین تبیین از این پدیده بیان شده است

1. استقرای تمثیلی
2. استقرای تعمیمی
3. استنتاج بهترین تبیین

تمثیلی از روشها در توضیح و فهم مطالب است.

در علوم مختلف از مشابهت میان پدیده های مختلف برای توضیح بهتر مطالب استفاده می کنند.

 در ادبیات: تمثیل در ادبیات همان تشبیه است. آثار ادبی همچون کلیله ودمنه، مرزبان نامه و منطق الطیر آکنده از داستانهای تمثیلی هستند.

در روان شناسی: بسیاری از مشاوران و روانشناسان برای بهتر بیان کردن نظرخود، داستان مراجعه کننده دیگری را برایتان نقل می کنند که مشکل مشابهی داشته است.و با به کار بستن راه حل آن مشاور توانسته است مشکل خود را حل کند.

در صنایع هوایی: خلبانها مراحلی از تمرینات خود را در دستگاه های شبیه ساز پرواز، انجام می دهند.

 استقرای تمثیلی استدلالی است که برای رسیدن به نتیجه از تمثیل استفاده می کند.

 اکنون استدلال های زیر را که از تمثیل استفاده کرده اند، بخوانید و میزان قوت و ضعف آنها را مشخص کنید:

چون با خودروی شخصی به راحتی رانندگی می کنم، پس می توانم با کامیون هم به راحتی رانندگی کنم.

 دل درد امروزم خیلی شبیه علائم بیماری پسرعمویم است؛ بنابراین بهتر است من هم داروهای او را مصرف کنم.

در این دو مثال بخوبی مشخص می شود که استدلال تمثیلی استدلالی ضعیف است و نتایج آن احتمالی است. چرا که به صرف مشابهت ظاهری میان دو امر جزئی نمی توان احکام یکی را بردیگری تسری داد. هرچه وجوه مشابهت میان دو امر بیشتر باشد، استقرای تمثیلی قوی تر است؛ اما نتیجه آن قطعی نیست.

 استقرای تمثیلی می تواند منجر به مغالطه شود که آن را « مغالطه تمثیل ناروا » می نامند.

 به عنوان مثال برخی از شرکت ها نام یا نشانه ای مشابه شرکتی معتبر انتخاب می کنند تا افراد گمان کنند که تولیدات آنها نیز از نظر کیفیت مشابه آن شرکت معتبر است. معمولاً هنگامی که نام شیرینی فروشی یا سوغات محلی در یکی ازشهرها معروف می شود، سایر شرکت ها از نام آنها استفاده می کنند یا نامی مشابه آنها درست می کنند. آیا می توانید تعدادی از این موارد را نام ببرید؟ مثل برنامه 90 وقتی معروف شد خیلی ها به نام آن سوپر مارکت و.... بازگشایی کردند. یا شرکت BMW با شرکت BMV

برای مقابله با مغالطه تمثیل ناروا،

 می توان از دو روش استفاده کرد :

 -1توجه به وجوه اختلاف؛ به عنوان مثال اگر کسی بگوید: کتابهای قدیمی مانند کالای خوراکی هستند که تاریخ مصرف آنها گذشته است؛ بنابراین قابل استفاده نیستند« می توانیم بگوییم: ما داریم درباره کتاب صحبت می کنیم که محصول تفکر بشر است نه درباره مواد خوراکی. سپس به برخی از جنبه هی اختلاف میان دو امر اشاره کنیم و بگوییم: برخی از کتابهای قدیمی جزو میراث فکری بشرند و مطالب آنها هنوز صحیح هستند.

 -2 یافتن استدلال تمثیلی مخالف؛ راه دیگر مقابله با استدلال تمثیلی غلط، یافتن تمثیلی مخالف با آن است؛ مثلا در رد استدلال فوق می توان گفت: خیر، کتاب های قدیمی مانند اشیای قدیمی ارزشمندی هستند که باید به دقت از آنها نگهداری کرد.

استدلال های زیر را بررسی کنید و بگویید آیا نتایج گرفته شده صحیح اند؟

 دوتن ازدوستان من فارغ التحصیل رشته جغرافیا هستند اما شغل مرتبطی پیدا نکرده پس رشته جغرافیا بازارکار ندارد.

پس از گذشت یک ماه هنوزعوارض جانبی از این داروگزارش نشده؛ پس، این دارو عوارض جانبی برای شما ندارد.

 در استدلال های فوق با مشاهده چند مورد جزئی،حکمی کلی به دست آمده است اما این استدلال ها چندان قوی نیستند؛ زیرا ممکن است بسیارد دیگر در رشته جغرافیا شغل های مرتبطی پیدا کرده باشند یا پس از گذشت چند سال، عوارض جانبی دارو مشخص شود.

در استقرای تعمیمی، تک تک جامعه آماری را بررسی نمی کنیم و از نمونه های تصادفی استفاده می کنیم،  مبنای استقرای تعمیمی بر اساس تخمین بنا شده است و نمی توان نتیجه یقینی از آن گرفت.

درباره استدلال های استقرایی از اصطلاح قوی و ضعیف استفاده می شود

 استدلال های استقرایی از نظر قوت و ضعف در سطوح مختلفی قرار دارند.

 دانشمندان علوم تجربی تلاش می کنند با استفاده از استدلال های استقرایی بود،مبنایی برای علوم تجربی فراهم آورند .

به عنوان مثال

-1 نمونه ها بایدمتفاوت وتصادفی باشند .

 مثلاً درصورتی که فقط از دبیرستانی که در آن درس می خوانیم، نظرسنجی کنیم و بخواهیم نتایج آن را به همه دبیرستان های کشور تسری دهیم، نتیجه گیری ما درست نخواهد بود یا اگر در یک نظرسنجی تنها به سراغ چند شغل خاص برویم، نتیجه به دست آمده گویای نظر تمامی اصناف کشور نخواهد بود..

-2 نمونه ها باید بیانگر همه طیف های مختلفی باشند که در جامعه آماری ما وجود دارند.

 به عنوان مثال

 -3 تعداد نمونه ها نسبت به کل جامعه آماری نسبت مناسبی داشته باشند .

 به عنوان مثال

 هنگامی که شرایط استفاده از استقرا را به درستی رعایت نمی کنیم، دچار «مغالطه تعمیم شتاب زده»می شویم.

_3 استنتاج بهترین تبیین: مانند عمل یک کارآگاه

 استنتاج بهترین تبیین در زندگی روزمره بسیار کاربرد دارد.

در مسائل علمی نیز از این نوع استنتاج جهت بررسی فرضیه های علمی استفاده می شود.