درسنامه کامل دین و زندگی (2) رشته انسانی فصل 8 جان و جانشین پیامبر (ص)

حضرت علی (ع) ده سال قبل از بعثت پیامبر (ص) در خانه کعبه به دنیا آمد. (30 سال کوچکتر از پیامبر بود)؛ ابوطالب به پیشنهاد پیامبر (ص) نام ایشان را علی به معنای والا و بلندمرتبه نهاد و از سه یا چهار سالگی نزد پیامبر (ص) بود. محتوای کلی سخن حضرت علی (ع) در مورد دوران کودکیشان نزد پیامبر (ص)؛ همواره کنار ایشان بودم، هرگز دروغی در گفتارم و رفتاری ناشایست از من ندید، مانند بچه از شیر گرفته شده از ایشان پیروی (تبعیت و همراهی) می کردم. هر روز پرچمی از خوی های نیک برایم افراشته و به پیروی از آن فرمان می داد، هنگام فرود وحی، آوای اندوه شیطان را شنیدم و وقتی علت را از پیامبر پرسیدم پاسخ داد شیطان از پرستش خود ناامید شده، آنچه من میبینم و می شنوم تو نیز می بینی و می شنوی جز اینکه پیامبر نیستی (اشاره به ختم نبوت) بلکه وزیر هستی و هر آینه بر راه خیری.

حضرت علی (ع) که تا ده سالگی به این مرتبه از دانایی و بزرگی رسیده بود، با اعلام رسالت پیامبر(ص) ایمان کامل خود را به رسول خدا اعلام کرد و در تمام لحظات سخت و طاقت فرسای مکه در کنار پیامبر (ص) بود. حضرت علی (ع) به فرمان پدرش مسئولیت حفظ جان پیامبر در سه سال تحریم و ماصره اقتصادی شعب ابی طالب را بر عهده گرفت؛ وی با حضور خود در تمام لحظات سخت مکه و مدینه و با نشان دادن رشادت ها و شجاعت های زبان زد خود موجب موفقیت اسلام و شکست و عقب نشینی مشرکان و کافران شده بود، خوابیدن در جای پیامبر در هنگام توطئه دشمنان برای کشتن آن حضرت، رشادت و قهرمانی بی نظیر در جنگ بدر، استقامت و فداکاری در جنگ احد با وجود زخم های فراوان و در حالی که جز اندکی از مسلمانان بقیه فرار کرده بودند، انداختن رعب در دل دشمنان و فراری دادن آنان با شکست دادن پهلوان عرب (عمرو بن عبدود) در جنگ خندق، فتح قلعه های خیبر و شکستن بت های خانه کعبه در هنگام فتح شهر مکه، تنها بخشی از فداکاری های ایشان در راه اسلام بود.

آن حضرت در تمام این دوران، گوش به فرمان رسول خدا بود و پیامبر اکرم ایشان را عزیزتر از فرزند دوست می داشت. تا اینکه در سال یازدهم هجرت، رسول خدا درحالی که سر بر دامان وی گذاشته بود، جان به جان آفرین تسلیم کرد و یار وفادار خود را تنها گذاشت و این درحالی بود که بارها حضرت علی را به عنوان امیرالمؤمنین، برادر، وصی و جانشین خود به مردم معرفی کرده بود.

پیامبر (ص) به همراه جابر بن عبدالله انصاری کنار کعبه بودند که بعد از ورود حضرت علی (ع) به آنجا، پیامبر (ص) آن حضرت را برادر خود خوانده و پیامبر (ص) سوگند خوردند که علی (ع) و پیروانش رستگارند و در قیامت اهل نجاتند. (انّ هذا و شیعته لهم الفائزون( سپس به بیان برخی اوصاف علی (ع) پرداختند؛ این مرد اولین ایمان آورنده به خدا، وفادارترین شما در پیمان با خدا، راسخ ترین شما در انجام فرمان خدا، صادق ترین شما در داوری بین مردم، بهترین شما در رعایت مساوات ارجمندترین شما نزد خداست.

سپس آیه نازل شد: (ان الذین امنو و عملو الصالحات اولئک هم خیر البریة)

تعریف شیعه: مسلمانی که به فرمان خدا و پیامبر (ص)، علی (ع) را جانشین پیامبر می داند.

سخن پیامبر درباره اینکه دوست دار او باید دوست دار حضرت علی (ع) نیز باشد:

دروغ می گوید کسی که می پندارد مرا دوست دارد، در حالی که دشمنی و کینه تو در دل اوست؛ زیرا تو از من هستی و من از تو ... کسی به فلاح می رسد که پیرو تو باشد و به هلاکت می رسد کسی که از تو دوری گزیند. مثل تو و امامان از فرزندان تو، مثل کشتی نوح است؛ هرکس بر آن سوار شود، نجات یابد و هرکس سرپیچی کند، هلاک شود، مثل شما مثل ستارگان آسمان است که چون ستارهای غایب شود، ستارهای دیگر طلوع می کند تا روز قیامت.

دو مورد از فضایل و ویژگی های حضرت علی (ع) در زیر آمده است:

عدالت بی مانند

علم بی کران

آن حضرت بعد از 25 سال خانه نشینی با درخواست عمومی و اصرار مردم خلافت را پذیرفت و طبق روش پیامبر (ص) عدالت را سرلوحه کار قرار داد.

احادیث بیانگر عدالت بی مانند حضرت علی (ع):

روزهای آغازین خلافت: (فرموده اند که افرادی را بیش از حق خود از بیت المال برداشته اند ننگ دنیا و آخرت را خریده اند و حق مظلومین را میستانم و همه مسلمین سهم مساوی از بیت المال خواهند گرفت. روز بعد هزینه های عمومی را از بیت المال دادند و باقیمانده را مساوی تقسیم کردند. فرمودند: (سوگند به خدا، اگر همه دنیا را به من بدهند تا به اندازه گرقتن پوست جو از دهان موری خدا را نافرمانی کنم، نخواهم کرد؛ وقتی حضرت علی (ع) معاویه را برکنار کردند برخی گفتند که او دنیاطلب و قدرتمند است و برکناری او سبب جنگ می شود. فرمودند: (به خدا سوگند حتی برای دو روز نیز او را به کار نخواهم گماشت و من هیچگاه گمراهکنندگان را کارگزار خود قرار نخواهم داد.)

عدالت امیرالمؤمنین و توجهش به محرومان و فقیران و زندگی ساده ایشان سرمشقی برای ما مسلمانان است و با اینکه نمیتوانیم دقیقا مانند ایشان عمل کنیم، اما می کوشیم خود را به این سرمشق بزرگ نزدیک تر نماییم.

خوشبختنانه ایشان خود در این باره مارا راهنمایی کرده است:

روزی خبردار شد فرماندارش در بصره در یک مهمانی شرکت کرده که فقیران حضور نداشتند و غذاهای رنگارنگ چیده بودند. آن حضرت نامه ای تند به آن فرماندار نوشت و به کار وی اعتراض کرد و شیوه صحیح زندگی حاکم را توضیح داد. به او نوشت: (...من که امام شما هستم، از این جهان به دو جامه کهنه، بسنده کرده و از خوراکی ها به دو قرص نان. بدانید که شما نمی توانید اینگونه زندگی کنید؛ لیکن مرا در پارسایی و تلاش و پاکدامنی و درستکاری یاری نمایید.)

از ابعاد شگفت انگیز شخصیت علی (ع) بود، ایشان در جهانشناسی، انسان شناسی، دین شناسی، حکومت، نظام اجتماعی و اقتصادی و اخلاق و ... سخن گفته اند. عمده آنها در سخنرانی ها، نامه ها و پند و اندرزهای نهج البلاغه آمده است. دانشمندان هم از این کتاب بهره های فراوان برده اند، هم برخی بر آن شرح ها نوشته اند تا مردم به نکات دقیق این کتاب پی ببرند. از جمله شارحان دانشمند بزرگ اهل سنت ابن ابی الحدید است که شرح مفصلی بر نهج البلاغه نوشته در چندین جلد، در مقدمه این کتاب می گوید: (به حق، سخن علی را از سخن خالق (قرآن) فروتر و از سخن مخلوق دیگر انسان ها برتر خواندهاند.) در مورد خطبه 221 می گوید: (قسم می خورم 50 سال است مطالعه اش می کنم و بیش از 1000 بار آن را خوانده ام اما همیشه در جانم شگفتی و بیداری عمیقی ایجاد کرده. خطبه ها در مورد مرگ و آخرت فراوان است اما هیچ کدام تأثیر این خطبه را در من ایجاد نکرده است.

حضرت علی (ع) جز محضر پیامبر اکرم (ص) دیگر شاگردی کس دیگری را نکرده است، در حقیقت، دانش ایشان متصل به دانش پیامبر بود و دانش پیامبر نیز از وحی الهی سرچشمه می گرفت. پیامبر اکرم در همین باره فرمود: من شهر علم هستم و علی در آن است. هرکس این علم را بخواهد باید از در آن وارد شود.

همچنین امام علی (ع) خود می فرماید: هرگاه از پیامبر سؤال می کردم، پاسخم را می داد و اگر در حضورش سکوت می کردم، ایشان پیشگام می شد و از دانش خود مرا بهره مند می ساخت.

در جنگ جمل فردی دچار شک و تردید و گمراهی در پیدا کردن حق شده بود، وی نمی دانست باید کدام سمت جنگ بایستد؛ سمتی وصی پیامبر (ص) یعنی حضرت علی (ع) و سمت دیگر برخی بستگان پیامبر و دو تن از صحابه پیامبر، یعنی (طلحه) مرد خوش سابقه اسلام و (زبیر) دلاور میادین نبرد صف بسته اند.

وی که دچار سردرگمی شده بود سر انجام چاره کار را در جواب گرفتن از حضرت علی (ع) دید. وقتی او این سوال را از حضرت کرد، حضرت به جای گفتن اینکه من حق هستم فرمود: (کار را واژگون کرده ای! می خواهی حق و باطل را به وسیله شخصیت ها بشناسی، درحالی که شخصیت ها هستند که باید با مقیاس حق، سنجیده شوند. ابتدا حق را بشناس تا بتوانی اهل آن را بشناسی؛ و نیز ابتدا باطل را بشناس تا بتوانی اهل آن را شناسایی کنی.)

لقد کان لکم فی رسول الله السوة حسنة لمن کان یرجو الله و الیوم الاخر و ذکر الله کثیرا (احزاب/21)

قطعاً برای شما در رسول خدا سرمشق نیکویی است برای کسی که به خداوند و روز رستاخیز امید دارد و خدا را بسیار یاد می کند.

لعلک باخع نفسک الا یکونو مومنین (شعرا/3)

از اینکه برخی ایمان نمی آورند شاید که جانت را (از شدت اندوه) از دست بدهی.

ان الذین آمنو و عملو الصالحات اولئک هم خیر البریة (بینه/7)

قطعاً کسانی که ایمان آوردند و کارهای نیک انجام دادند آنان بهترین مخلوقات هستند.