درسنامه کامل جامعه شناسی (2) فصل 3 نمونه های فرهنگ جهانی 1

 ابونصر محمد فارابی 330)-260 هجری شمسی (متولد فاراب )ترکمنستان کنونی( می باشد. وی از بزرگترین فیلسوفان ایرانی- شرقی در سده های سوم و چهارم هجری است. اهمیت فارابی بیشتر بدلیل شرح هایی است که بر آثار ارسطو نگاشته است ،به همین دلیل است که او را معلم ثانی نامیده و در مقام بعد از ارسطو قرار داده اند. فارابی آثار و مباحث متعددی دارد. که یکی از مهمترین آنها بحث مربوط به انواع اجتماعات انسانی است .

فارابی؛ مدینه ها یا اجتماعات انسانی (جوامع انسانی) را به دو دسته کلی مدینه فاضله و مدینه جاهله تقسیم بندی کرده است.

مدینه فاضله

 جامعه ای حق است که باورها و ارزش های آن ناظر به سعادت دنیوی و اخروی همه انسان هاست.

مدینه جاهله

جامعه ای باطل است و انواع مختلفی دارد  که برخی از آنها عبارتند از : مدینه فاسقه – مدینه تغلب – مدینه ضاله –مدینه مبدله- مدینه جماعیه و... 

1. مردم آن شیفته غلبه بر اقوام و ملت های دیگر هستند و هدف آنها خوار و مقهور کردن جوامع دیگر است به گونه ای که ملت مقهور )شکست خورده(نه مالک جان خود باشند و نه مال خود و نه هیچ چیز دیگر.

2. مردم آن؛ سلطه بر دیگر جوامع را ارزش برتر می دانند.

3. مردم آن گمان می کنند که تنها آنان هستند که خوشبخت، پیروز و مورد رشک و حسد دیگران هستند و از همه جوامع دیگر برترند.

4. مردم آن خودخواه هستند و همواره می خواهند که دیگران آنها را ستایش کرده و چاپلوسی کنند.

5. مردم آن گمان می کنند که ملت های دیگر نتوانسته اند به موقعیت آنها برسند و اصولا چنین سعادتی را هم ندارند.  

6. مردم آن بر یکدیگر هم رحم نمی کنند و خواهان غلبه بر افراد جامعه خودشان هم هستند اما از آنجایی که می دانند برای بقای جامعه خود و غلبه بر سایر جوامع به همدیگر نیاز دارند؛ ناچارند از غلبه بر همدیگر خودداری کنند.

بطور خلاصه؛ جامعه تغلب؛ جامعه ای است که مردمان آن : خودخواه- خود شیفته- خود حق پندار-سلطه جو و سلطه گر هستند.

با توجه به بحث مربوط به جهانی شدن فرهنگ ها. جامعه تغلب در صورت جهانی شدن به گونه نخست تعلق خواهد داشت (فرهنگ هایی که عقاید، ارزش ها و هنجارهای آن صرفاً در خدمت گروه و قوم خاصی است و لذا  سعادت همۀ انسان ها را دنبال نکرده و لیاقت و شایستگی جهانی شدن را ندارند. اما از طریق سلطه / ثروت و تبلیغات؛ فرهنگ خود را به جوامع دیگر تحمیل می کنند.).

جامعه تغلب؛ نمونه ای از فرهنگ های سلطه و استکبار می باشد.

امپراتوری به چه معناست؟

امپراتوری به معنای :  استیلا یا سلطه یک قوم یا یک ملت بر چندین قوم و ملت دیگر با فرهنگ ها و نژادهای مختلف می باشد .( به عبارت دیگر : امپراتوری عبارت است از سلطه یک پادشاه یا حاکم بر چندین کشور و سرزمین با فرهنگها و نژادهای مختلف). در زبان فارسی ؛ امپراتوری به معنای شاهنشاهی است.

امپراتوری و شاهنشاهی از چه طریقی شکل می گیرد؟

امپراتوری و شاهنشاهی از طریق کشورگشایی/ جهان گشایی و با قدرت نظامی و حضور مستقیم سربازان شکل می گیرد.

جهان گشایی و امپرتوری غالباً با چه  فجایع و خسارت هایی همراه است؟

جهان گشایی و امپراطوی اغلب با کشتار و خسارت های انسانی و اقتصادی فراوانی همراه است.

بنابراین: سلطه نظامی ؛ همواره با سلطه فرهنگی همراه نیست.(سلطه نظامی همواره به سلطه فرهنگی منجر نمی شود.)

اروپا در 5 قرن اخیر( 500 سال اخیر) کانون شکل گیری فرهنگ جدیدی است که بنام فرهنگ غرب شناخته می شود. فرهنگ غرب در این مدت، اشکال (شکل های) مختلفی از سلطه را پدید آورده است که از آنها با نام هایی چون امپریالیسم و استعمار یاد کرده اند.

اَمپریالیسم و استعمار؛ شکل های جدید سلطه در۵ قرن اخیر است که توسط فرهنگ غرب ایجاد شده است.

از امپراتوری گرفته شده و به معنای نظام سلطه یا امپراتوری طلبی است .امپریالیسم؛  به هر نوع سلطه ای گفته می شود(به بیان ساده تر؛ امپریالیسم: سیاستی است که میخواهد سایر کشورها را تحت نفوذ و سلطه خودش بگیرد).

اَشکال و انواع امپریالیسم

• امپریالیسم سیاسی : از طریق اشغال نظامی جوامع ضعیف شکل می گیرد.

• امپریالیسم اقتصادی : از طریق تصرف اقتصادی (تصرف بازارها و مواد خام) جوامع دیگر شکل می گیرد.

• امپریالیسم فرهنگی : از طریق تصرف فرهنگی جوامع دیگر شکل می گیرد. امپریالیسم فرهنگی معمولا در شرایطی رخ می دهد که جامعه ای تحت تصرف اقتصادی یا نظامی جامعه دیگر قرار گرفته است؛ مقاومت فرهنگی خود را نیز از دست می دهد و برتری فرهنگی جامعه مسلط را می پذیرد. 

به معنای : اشغال یک سرزمین خارجی با توسل به قدرت نظامی و سیاسی است. کشور فاتح(اشغال گر) را دولت استعماری و کشور به بند کشیده شده (تحت اشغال)را مستعمره می نامند.

استعمار: واژه ای عربی است به معنای عمران و آبادانی خواستن. اما در واقع استعمار؛ سیاست امپریالیستی است که هدف آن تاراج منابع و بهره کشی از جوامع دیگر و بویژه جوامع ناتوان است.

استعمار: نوعی از جهان گشایی و کشورگشایی است که از قرن  ۱۵میلادی به بعد توسط اروپاییان آغاز شد و در قرن۱۹ میلادی به اوج رسید. در قرن ۱۹میلادی؛ تصرفات اروپاییان از۳۵ درصد کره زمین به ۶۷ درصد رسید.(اروپاییان در قرن نوزدهم ۶۷ درصد کره زمین را تحت اشغال خودشان داشتند).

• پیشرفت در زمینه دریانوردی 

• پیشرفت در زمینه فنون نظامی  

• پیشرفت در زمینه اقتصاد صنعتی

اروپاییان در استعمار قاره امریکا، برای تامین سلطه خود (برای اینکه بر قاره امریکا مسلط شوند)؛ به نسل کشی و از بین بردن ساکنان بومی قاره امریکا پرداختند. به گونه ای که آنها در یک دوره 50 ساله؛ پانزده میلیون سرخ پوست را نابود کردند و مناطقی مانند هائیتی- کوبا- نیکاراگوئه و سواحل ونزوئلا  را که تراکم جمعیتی بالایی داشتند؛ از جمعیت خالی کردند.

• استعمار کلاسیک (قدیمی): استعماری است که با حضور نظامی و مستقیم دولت استعماری همراه است.

• استعمار نو (مدرن): استعماری است که طی آن دولت استعماری خودش حضور مستقیم ندارد بلکه از مجریان بومی و داخلی کشورهای مستعمره برای اهداف استعماری خود استفاده می کند. دولت استعماری در دوران استعمار کلاسیک خود که حضور مستقیم داشت؛ نیروها و افرادی را در کشور مستعمره شناسایی می کند تا در صورت بروز جنبش های ضد استعماری در کشور مستعمره؛ از طریق آن افراد بومی ؛ منافع خود را تامین کند.

• استعمار نو (استعماری است که دولت استعماری از طریق مجریان و عوامل بومی و داخلی؛ به استعمار خود ادامه می دهد. این نوع استعمار پدیده ای قرن بیستمی است)

استعمار نو پس از شکل گیری جنبش های استقلال طلبانه در کشورهای مستعمره طی قرن بیستم بوجود آمد.

مکانیسم های استعمار نو (رویه هایی که دولت استعماری؛ بازارها و سیاست کشورهای دیگر را کنترل می کند)

• اتکا به قدرت اقتصادی خود و با استفاده از نهادها و سازمان های اقتصادی و سیاسی بین المللی

• از طریق استقرار دولت های دست نشانده در کشورهای مدنظر(از طریق کودتا و...)

 استعماری که در آن بیش از آنکه از ابزارهای نظامی، سیاسی و اقتصادی استفاده شود؛  ظرفیت های فرهنگی و علمی و به ویژه رسانه ها و فناوری اطلاعات مورد استفاده قرار می گیرد.

شاخص یا مشخصه اصلی استعمار فرانو : استفاده از ابزارهای فرهنگی و رسانه ها و فناوری اطلاعاتی است.

در استعمار فرانو

جهان غرب؛ هویت فرهنگی دیگر کشورها هدف قرار می گیرد. یعنی به عقاید، آرمان ها و ارزش های فرهنگی هجوم برده شده و بجای آن باورها و ارزش های فرهنگ غربی؛ تبلیغ و ترویج می شود.

هویت فرهنگی جوامع دیگر را نشانه رفته است .روح و شالوده جوامع دیگر را نشانه رفته است.

مقایسه اجمالی سه نوع استعمار و تطبیق انواع استعمار با انواع امپریالیسم

استعمار قدیم (کلاسیک): استعمارگران حضور مستقیم و آشکار دارند (اشغال نظامی)

 مطابق با : (امپریالیسم سیاسی)

استعمار نو (مدرن): استعمارگران پنهان و مجریان آشکارند (سلطه بر اقتصاد و سیاست)

 مطابق با:(مپریالیسم اقتصادی)

استعمار فرانو (پسامدرن): استعمارگران و مجریان هر دو پنهانند.(سلطه بر فرهنگ جامعه و هویت افراد)

مطابق با : (امپریالیسم فرهنگی)