درسنامه کامل جامعه شناسی (2) فصل 13 سرآغاز بیداری اسلامی

نخستین رویارویی غرب متجدد با جهان اسلام هنگامی رخ داد که قدرتهای سیاسی جهان اسلام علی رغم رعایت ظواهر اسلامی استعدادهای قومی و قبیله ای بودند.

فقاهت و عدالت دو عنصر برتر فرهنگ ،اسلامی اغلب در حاشیه مناسبات قدرت های قومی ، باقی مانده بودند.

دولت های کشورهای مسلمان نیز به میزان دوری از سنن دینی و اسلامی، آسیب پذیری بیشتری در برابرکشورهای غربی پیدا می کردند .

عالمان دینی اغلب بر اساس حفظ امنیت با حاکمان کشورهای خود تعامل می کردند.

قدرت نظامی سیاسی و اقتصادی و جاذبه های دنیوی کشورهای غربی دولتمردان جوامع اسلامی را مرعوب و

شیفته فرهنگ غرب می ساخت.

عزت و استقلال کشورهای اسلامی را تضعیف می کرد.

نخستین بیدار گران کسانی بودند که به خطر جوامع غربی و خطر شیوه ای که دولت های اسلامی در برابر غرب داشتند، توجه کردند و حرکت ها و جنبش هایی را در مقابله با غرب وجود آوردند.

مهم ترین ویژگی های آنها

نخستین بیدارگران به خطر کشورهای غربی برای جوامع اسلامی توجه داشتند و خواستار استقلال اقتصادی و

سیاسی جوامع مسلمان بودند.

اصلاح رفتار دولتها اسلامی را دنبال می کردند.

بیداری را بازگشت و بستان و عمل به قانون می دانستند.

بسیاری از آنها اسلامی و جهان اسلام را دنبال می کردند و قومیت های مختلف را در درون امت واحد اسلامی

به رسمیت می شناختند.

بیدارگران نخستین به رغم رویکرد اعتراض آمیز به غرب از فرهنگ غرب شناخت عمیقی نداشتند. آنها خطر قلب را بیشتر در سلطه گری و قدرت سیاسی و اقتصادی آن می دیدند.

برخی از آنان دوری مسلمانان از عمل به اسلام را عامل ضعف جوامع اسلامی می دانستند.

بیدار گران نخستین کمان میکردند که قدرت جوامع غربی به این دلیل است که عملکرد آنها اغلب همان است که مورد توجه اسلام می.باشد به عنوان مثال محمد عبدو شاگرد سید جمال الدین در مصر می گوید در شرق مسلمانان را دیدم و اسلام را ندیدم و در غرب ، اسلام را دیدم و مسلمانان را ندیدم.

با شکل گیری استعمار و نفوذ دولت های غربی در کشورهای اسلامی دو جریان شکل گرفت:

• بیدارگران نخستین
• منورالفکران در نسل اول و روشنفکران در نسل دوم

منورالفکران غربزده با نفوذ دولت های غربی در کشورهای اسلامی و به موازات نخستین بیدارگران اسلامی پیدا شدند.

منور الفکران غرب زده شیفته جوامع غربی بودند.

منورالفکران غربزده خود را بیدارگر می دانستند و بیداری را عبور از فرهنگ اسلامی و پیوستن به فرهنگ غرب معنا می کردند.

منورالفکران غرب زده بیشتر در لژهای فراماسونری سازمان می یافتند.

از نخستین لژهای فراماسونری که منورالفکران غربزده در ایران تأسیس کردند عبارت بودند است از :

لژآدمیت و لژ بیداری ایرانیان

منورالفکران غربزده در ایران

اومانیسم را به آدمیت ترجمه می کردند.

روشنگری مدرن را به منورالفکرای ترجمه می کردند ، به همین دلیل خود را منورالفکر می خواندند.

نسبت به کشورهای زمرد احساس خطر نمی کردند بلکه حضور سیاسی و اقتصادی آن را یک فرصت می

دانستند( برخلاف نخستین بیدارگران اسلامی)

خواستار اصلاح رفتار دولت های کشورهای مسلمان بودند

منورالفکران غرب زده مورد حمایت دولتهای استعمارگرغربی بودند.

دولتهای استعمارگر غربی به کمک منورالفکران توانستند از موقعیت جنبشهایی که توسط نخستین دیدار گران اسلامی در حال شکل گیری بود، جلوگیری کنند.

منورالفکران غربزده در قدم های نخست از ضرورت اصلاحات در دولتهای کشورهای خود سخن ولی در نهایت با حمایت و دخالت کشورهای غربی توانستند در جوامع خود حکومت های سکولار را تشکیل دهند .

قدرت حاکمان سکولار در کشورهای مسلمان به قدرت جهانی استعمار وابسته بود و در باورها و اعتقادات و پیشینه تاریخی کشورهای مسلمان ریشه نداشت.

اقدامات حاکمان سکولار در کشورهای مسلمان با اتکا به قدرت استعماری عبارتند از: از بین بردن مظاهر دینی، حذف ساختارهای اجتماعی ،پیشین ایجاد ساختارهای اجتماعی جدید

رهاورد حکومت منورالفکران غربزده نسل اول غرب زدگان در کشورهای اسلامی استبداد استعماری بود استبداد استعماری به دلیل وابستگی به کشورهای استعمارگر استقلال سیاسی و اقتصادی جوامع اسلامی را مخدوش ساختند و مقاومت های مردمی برای حفظ هویت اسلامی خود را نیز سرکوب کردند

از یک طرف تبدیل کشورهای اسلامی به کشورهای پیرامونی و استعمار زده اعتراض برخی نخبگان این کشورها را که به غرب چشم دوخته بودند برانگیخت و از طرف دیگر شکل گیری جریان های چپ در کشورهای اروپایی بازتاب های را در ذهن غرب زدگان کشورهای اسلامی پدید آورد و بدین ترتیب نسل دومی از غربزدگان یعنی روشنفکران چپ در کشورهای اسلامی پدید آمد.

روشنفکران چپ نسبت به حرکت های سیاسی نسل اول معترض بودند.

اعتراض روشنفکران چپ به نسل اول از جهت گریز منورالفکران غرب زده از بنیانهای فکری اسلامی یا اسلام ستیزی آنان نبود، بلکه به دلیل از نوع اعتراض روشنفکران چپ به نسل اول از نوعی اعتراضاتی بود که طی قرن بیستم در کشورهای غربی نسبت به عملکرد اقتصادی نظامهای لیبرالیستی و سرمایه داری شکل گرفت.

روشنفکران چپ حرف های خود را در چارچوب اندیشه های ناسیونالیستی سوسیالیستی و مارکسیستی سازمان می دهند.

برخی از روشنفکران چپ حرکت های اجتماعی خود را آشکارا به صورت مکاتب غیر توحیدی مطرح می کردند.

برخی دیگر از روشنفکران چپ از رویارویی مستقیم با اندیشه و باور دینی مردم خودداری می کردند و گاه اندیشه های خود را در پوشش های دینی بیان می کردند به این ترتیب روشنگری انتخاباتی چپ در کشورهای اسلامی پدید آمد.

از ویژگی های اساسی اندیشه صحیح آن است که که اجزای آن دارای انسجاماند. از این رو به دیدگاهی که در آن تضاد و تناقض وجود دارد به دیده شک و تردید نگریسته می شود.

اندیشه التقاطی در همین ویژگی دچار نقص است چرا که معمولاً آمیزه ای از باورها و ارزشهایی است که از مکاتب و جهان بینیهای مختلف گرد آوری میشوند و به صورتی ناسازگار در کنار هم چیده می شوند.

برخی جریانها اسلامی را با سوسیالیسم مارکسیسم ، ایدئالیسم ، لیبرالیسم و ..... بدون توجه به مبانی آنها و به صورت ناسازگار در هم ادغام می کنند.

معمولاً افراد و جریانهای اجتماعی که به اعماق یک مکتب و فرهنگ اصیل دسترسی ندارند، در دگرگونی ها و تحولات فرهنگی و اجتماعی به تفکر التقاطی پناه می برند.

در دنیای دو قطبی قرن بیستم اغلب در سایه حمایتهای بلوک شرق و قرار می گرفت.

تا هنگام فروپاشی بلوک شرق روشنفکران چپ در کشورهای اسلامی جذبه داشتند.

تا قبل از فروپاشی بلوک شرق جریان های چپ در کشورهایی که زیر نفوذ غرب سرمایه داری قرار داشتند ۶ شرق و از بین رفتن جاذبه های روشنگری در سطح جهان از اواخر قرن بیستم جریان چپ در کشورهای اسلامی جاذبه خود را از دست داد و غرب زدگان این جوامع بار دیگر در اندیشه های لیبرالیستی غربی روی آوردند.