درسنامه کامل جامعه شناسی (3) فصل 6 قدرت اجتماعی

موجودی که بتواند کاری را با آگاهی و اراده خود انجام دهد دارای قدرت است.

 به همین دلیل, انسان کنشگری قدرتمند است. اما قدرت فردی انسان محدود است. او نمی تواند همه نیازهای خود را به تنهایی برآورده سازد و برای تأمین برخی از نیازهای خود. به کمک دیگران احتیاج دارد.

 قدرت اجتماعی هنگامی بیدا مي شود که انسان برای رسیدن به اهداف خود بتواند بر اراده دیگران تأثیر بگذارد و کار ارادی دیگران را به خدمت بگیرد. آنان که توان تأثیرگذاری بیشتری بر اراده دیگران دارند. از قدرت اجتماعی بیشتری برخوردارند.

 علاوه بر افراد. نهادها, سازمان ها و جوامع نیز دارای قدرت اجتماعی هستند. قدرت مقبول و قدرت مشروع قدرت اجتماعی بدون پذیرش و توافق دیگران پدید نمی آید؛ بعنی دیگران باید بپذیرند که مطابق آنچه از آنها خواسته می شود عمل کنند. تنها راه تأثیر گذاردن بر اراده دیگران و به خدمت گرفتن فعالیت ارادی ایشان جلب تبعیت آنهاست.

 جلب تبعیت دیگران به دو صورت ممکن است :

 ۱- تبعیت با کراهت؛ تبعیتی است که ناشی از تهدید و ترس باشد.

۲- تبعیت با رضایت؛ تبعیتی است که با رضایت و میل درونی همراه است ۰ قدرتی که بدون استفاده از تهدید و با رضایت طرف مقابل به دست می آید دارای مقبولیت است.

مشروعیت قدرت به این معناست که قدرت مطابق یک نظام عقیدتی و ارزشی صحیح اعمال شود. مدار مقبولیت خواست واراده کسانی است که قدرت بر آنها اعمال می شود.

 مدار مشروعیت حق و باطل بودن است. اگر قدرتی مطابق قانون و حکم الهی باشد. مشروعیت دارد  مقبولیت و مشروعیت می توانند با هم باشند و می توانند از یکدیگر جدا باشند.

 اگر قدرت مطابق قانون و حکم الهی باشد و تبعیت از آن نیز با رضایت و میل همراه باشد. قدرت هم مشروعیت دارد و هم مقبولیت اجتماعی , هنگامی که قدرت برخلاف حکم و قانون الهی باشد اما تبعیت از آن. از روی رضایت باشد. قدرتی مقبول ولی غیرمشروع وجود دارد.

قدرت سخت و قدرت نرم قدرت را می توان به قدرت سخت و نرم نیز تقسیم کرد.

قدرت سخت قدرتی است که از طریق ابزارهای خشن, با زور و به طور آشکار توسط نهادهای نظامی اعمال می شود.

قدرت نرم به شکل پنهان و از طریق نفوذ فرهنگی, با کمک ابزارهایی مانند رسانه ها و نهادهای آموزشی اعمال می شود.

در گذشته قدرت سخت یک کشور موجب سلطةٌ سیاسی و اقتصادی بر سایر کشورها می شد. اما امروزه قدرت نرم سبب سلطه فرهنگی می شود.

نظام آموزشی کشورها از دیگر ابزارهای اعمال قدرت نرم است؛ یعنی یک کشور می تواند از طریق نفوذ در نظام آموزشی کشور دیگر, در آن کشور اعمال قدرت کند و فرهنگ و جهان بینی نسل های آینده ساز آن کشور را مطابق منافع و اغراض خود تغییر دهد.

 هرگاه قدرت برای رسیدن به هدفی معین سازمان یابد «سیاست» پدید می آید؛ یعنی سیاست اعمال قدرت سازمان یافته برای دستیابی به هدف است.

 هر جهان اجتماعی آرمانها و ارزش های ویژه ای دارد و نمی تواند بدون سیاستی مناسب به آرمان ها و ارزش های خود دست یابد.

 مجموعه سازوکارهایی که برای اعمال سیاست های جهان اجتماعی وجود دارد « نظام سیاسی» را پدید می آورد.

در یک جهان اجتماعی, نظام سیاسی نمی تواند مستقل از نظام های دیگر مانند نظام فرهنگی- اقتصادی و... باشد؛ بلکه در تعامل با آنها قرار می گیرد.

نظام سیاسی, بر نظامهای دیگر اثر می گذارد و از آنها نیز تأثیر می پذیرد.

 نظام های سیاسی را می توان براساس ملاک های گوناگون به انواع مختلفی دسته بندی کرد.از جمله :

الف) براساس تعداد افراد تأثیرگذار و تصمیم گیرنده؛

 ب) براساس روش تصمیم گیری بر اساس ملاک. (تعداد افراد تأثیرگذار و تصمیم گیرنده )

نظام های سیاسی به سه دسته تقسیم می شوند:

 ۱-نظامهایی که در آن یک فرد حاکم است و تصمیم می گیرد.

 ۲- نظامهایی که در آن اقلیتی تصمیم گیرنده هستند.

 ۳- نظام هایی که در آن اکثریت مردم در سرنوشت سیاسی خود تأثیرگذارند براساس (روش تصمیم گیری)

 نظام سیاسی را به دو دسته می توان تقسیم نمود:

۱-نظام هایی که در آن. حاکم یا حاکمان براساس اهداف. اغراض و امیال خود تصمیم می گیرند؛ یعنی هر نوع تصمیمی را برای خود جایز می دانند.

۲- نظامهایی که در آن حاکم یا حاکمان براساس حقیقت و فضیلت و با توجه به موازین عقلی تصمیم می گیرند.

 هر کنش سیاسی, یا به قصد تغییر وضع موجود انجام می شود يا با هدف حفظ آن.

 اگر تمایل به حفظ وضع موجود باشد هدف پیشگیری از تغییری است که وضعیت را بدتر می کند و هرگاه تمایل به تغیبر وجود داشته باشد.

هدف ایجاد وضعیت « بهتر» است. پس تمامی کنش های سیاسی با دو مفهوم « بهتر» و « بدتر» هدایت می شوند. اما چگونه بهتر و بدتر را تشخیص می دهیم؟

مهمترین هدف ما در زندگی, دستیابی به فضیلت های فردی و سعادت همگانی است.

فضیلت و سعادت در « زندگی خوب » یا «جامعه خوب» به دست می آید.

از این رو فعالیت های سیاسی باید در جهت دسترسی به «جامعه خوب» برای دست یابی به فضیلت و سعادت باشد آمور سیاسی, همواره مورد تأیید باشد. به علاوه این امور از انسان ها اطاعت وفاداری و تصمیم می خواهند.

بنابراین لازم است که آنها را براساس ملاک هایی ارزیابی کنیم.

آیا امکان ارزیابی ارزش های سیاسی و داوری دربارة آنها وجود دارد؟

 شاید در عمل تشخیص دقیق خوب از بد بسیار دشوار باشد.اما غیر ممکن نیست.

آیا باید دشواری شناخت خوب از بد را بهانه ای برای دست کشیدن از شناخت معتبر و علمی دانست و ادعا کرد که داوری عقلانی و عملی میان کنش های سیاسی و نظام های سیاسی غیر ممکن است؟

جامعه شناسی و مطالعه ارزش های سیاسی یک بار دیگر به پیامدهای یکسان انگاری نظم اجتماعی و نظم طبیعی بیندیشید.

طبیعت یک نظم جهان شمول دارد؛ یعنی قوانین طبیعت در همه مکان ها و زمان ها یکسانند.

ازاین رو نتایج مطالعه بر روی طبیعت در هر مکان و زمانی می تواند به تمامی مکان ها و زمان ها تعمیم داده شود .

ولی جوامع و فرهنگ ها همانند طبیعت نیستند و ما نمی توانیم نتایجی را که از مطالعه و بررسی یک جامعه به دست آورده ایم به همه جوامع دیگر تعمیم بدهیم. مثلا نمی توانیم نتایجی را که از مطالعه جوامع غربی به دست می آوریم به جوامع دیگر که با جهان غرب تفاوت دارند. تعمیم دهیم .برای پیشگیری از چنین اشتباهی, ناگزیر باید سایر جوامع و فرهنگ ها را نیز مطالعه و بررسی کنیم. اما در اینجا هم امکان دارد. مرتکب خطای دیگری شویم بدین صورت که در مطالعه سایر جوامع و فرهنگ ها به معانی فرهنگی آنها توجه نکنیم و آنها را از منظر غرب مطالعه کنیم و معنای پدیده های اجتماعی در آن فرهنگ ها را به درستی دریافت نکنیم.

برای جلوگیری از این خطا باید بکوشیم جوامع و فرهنگ های دیگر را از منظر خودشان مطالعه کنیم؛ یعنی با رویکرد تفسیری به بررسی آنها بپردازیم.

در این صورت با مشکل دیگری مواجه می شویم؛

 ۱-تعدد و تنوع فرهنگ ها و جوامع معاصر و قدیمی, علوم اجتماعی را درگیر مطالعات پایان ناپذیر و تمام نشدنی می سازد.

 ۲-علاوه براین. فرهنگ های مختلف معمولا به مرزهای خودشان محدود نمی مانند و ما را ناگزیر از مقایسه ارزش ها برای تشخیص ارزش های صحیح از آرزش های غلط می سازند.

ولی وقتی علوم اجتماعی برای مطالعه هر فرهنگ مجبور باشد که آن فرهنگ را فقط از منظر مردمی که آن را پذیرفته اند ببیند و بررسی کند.

 آمکان مقایسه و داوری فرهنگ ها و آرزش ها از دست می رود.

جامعه شناسی تبیینی با منحصر کردن علم به علوم تجربی, آرزش های انسانی از جمله ارزش های سیاسی را قابل مطالعه علمی نمی داند؛ از اینرو با ارزش زدایی و معنازدامی از قدرت. آن را به عنوان یک پدیده خنثی و فاقد معنا مطالعه می کند. جامعه شناسی تفسیری نیز اگرچه امور سیاسی را پدیده هایی معنادار و ارزشی می داند اما صرفا به توصیف ارزشها. و نظام های سیاسی بسنده مي کند و ملاک و معیاری برای ارزیابی علمی آنها ارائه نمي دهد.

به همین دلیل جامعه شناسان انتقادی معتقدند که روبکردهای تبیینی و تفسیری هر دو محافظه کارند و نه تنها هیچ راهکاری برای بهتر ساختن وضعیت موجود ندارند.

بلکه انسانها را در برابر وضعیت موجود منفعل و مجبور می سازند.

جامعه شناسان انتقادی, یافتن راهی برای داوری علمی درباره ارزش های اجتماعی به ویژه در عرصه قدرت را ضروری می دانند و دست شستن از این آرمان بزرگ را بن بست زندگی انسان معرفی می کنند.