درسنامه کامل جامعه شناسی (3) فصل 7 نابرابری اجتماعی

 به هر کسی به اندازه ای که شایستگی دارد دستمزد پرداخت شود آن ها:

1-تفاوت افراد ( مانند توان جسمی و ذهنی ، انگیزه و مهارت ) را بر جسته می کنند.

2- رقابت میان افراد را برای تولید بیشتر را ضروری می دانند.

3- افراد وگروه های توانگر را در اولویت قرار می دهند.

 از هر کسی به اندازه توان او کار بخواهیم ، اما به اندازه نیازی که دارد ، به او دستمزد بدهیم آن ها:

1-شباهت های افراد ( مانند همنوع ، هم وطن و همکار بودن ) را برجسته می کنند.

2- بر همدلی و نوع دوستی افراد تاکید می کنند.

3- افراد و گروه های «کم توان» را در اولویت قرار می دهند.

 بازار می تواند قیمت کار افراد را نیز ( مانند قیمت کاال ) بر اساس قانون عرضه و تقاضا تعیین می کنند.

 قانون عرضه و تقاضای بازار نمی تواند ارزش واقعی کاالها و کار افراد را مشخص کند.

گروه دوم ، دخالت دولت برای کنترل بازار الزم می دانند ؛ آنها به دولت اعتماد می کنند و معتقدند دولت به نمایندگی از همه و به نفع همه عمل می کند.

افراد از جنبه های مختلف با یکدیگر متفاوت هستند، انسان ها از نظر قد ، وزن ، جنس ، رنگ پوست ، توانایی ها جسمی و ذهنی ، قدرت سیاسی ، ثروت ، تحصیالت ، لهجه ، زبان و  با هم تفاوت دارند.

با دقت در تفاوت میان افراد مشخص می شود که همه تفاوت ها از یک نوع نیستند:

 تفاوت های اسمی:

نمی توان افراد را بر اساس این تفاوت ها رتبه بندی کرد.

 تفاوت های رتبه ای:

می توان افراد را بر اساس این تفاوت ها رتبه بندی کرد. مثال : افراد در قد ، هوش ، ثروت و تحصیالت با هم تفاوت دارند: یعنی برخی افراد کم تر و برخی افراد بیشتر از این ویژگی ها برخوردارند.

تفاوت های رتبه ای ( برخالف تفاوت های اسمی ) نابرابری ایجاد می کنند؛ یعنی افرادی که دارای ثروت و تحصیالت متفاوت هستند ، با هم نابرابرند.

یکی از مهم ترین موضوعات مورد توجه جامعه شناسان ، « نابرابری اجتماعی » است ؛ یعنی تفاوت های های اسمی و نابرابری های طبیعی فقط زمانی مورد توجه جامعه شناسان قرار می گیرند که به نابرابری اجتماعی منجر شوند.

 جامعه شناسان در مطالعه نابرابری های اجتماعی ، به قشربندی اجتماعی در جوامع توجه دارند و از نظر آن ها ، علت نابرابری های اجتماعی این است که مزایای اجتماعی ( یعنی ، ثروت ، قدرت و دانش ) به صورت نابرابر میان افراد توزیع شده اند ؛ بنابراین برخی افراد در باالی سلسله مراتب اجتماعی قرار می گیرند و برخی افراد در پائین آن.

فرد اخیر برای برطرف کردن نیازهایش، به دیگری که محصول بیشتری برداشت نموده ، نیازمند خواهد شد و این جا یک مبادله رخ می دهد ؛

1-موافق قشربندی اجتماعی هستند.

 2- معتقدند از گذشته تا کنون ، هیچ جامعه ای بدون قشربندی اجتماعی نبوده است.؛ یعنی قشر بندی پدیده ای است که در همه زمان ها و مکان ها وجود داشته است.

3- بر این باورند که نابرابری های اجتماعی نتیجه تفاوت ها یا نابرابری ها طبیعی هستند، بنابراین عادالنه اند.

 4- با طبیعی دانستن قشر بندی اجتماعی ، نقش انسان ها و جوامع را در پدید آمدن و ادامه یافتن قشربندی اجتماعی نادیده می گیرند و تغییر در آن را چندان امکان پذیر نمی دانند.

5- با تاکید بر کارکردهای قشر بندی ، آن ها را تائید و تثبیت می کنند.

جامعه شناسان طرفدار این رویکرد برخالف رویکرد اول ( مدل لیبرالی )، مخالف قشربندی اجتماعی هستند.

1- معتقدند نابرابری های اجتماعی ناشی از تفاوت ها و نابرابری های طبیعی نیستند ، بلکه نتیجه روابط سلطه جویانه میان انسان ها هستند و از این رو باید با آنها مبارزه کرد.

2- عدالت اقتصادی را مهم می دانند و معتقدند که عدالت ، با توزیع برابر ثروت برقرار می شود.

3- بر این باورند که مالکیت خصوصی موجب برقراری روابط ظالمانه میان افراد شده و نابرابری اجتماعی ایجاد کرده است ، بنابراین برای ایجاد برابری ، باید مالکیت خصوصی را از میان برداشت . مخالفان قشر بندی گمان می کنند که اگر مالکیت خصوصی از بین برود ، دیگر طبقه پائین نخواهیم داشت و همگان شرایطی یکسان پیدا می کنند.

4- عقیده دارند قشربندی اجتماعی توسط انسان ها پدید آمده و تداوم یا تغییر آن به دست خود آن هاست.

5- تاکید آنها بر معایب قشربندی نشان می دهد که خواهان از میان برداشتن قشربندی هستند.

 انگیزه رقابت از بین می رود؛ زیرا این امر سبب می شود تالش و شایستگی بیشتر افراد کوشا و توانمند نادیده گرفته شود.

اگر چه در این رویکرد ، نقطه شروع رقابت ها یکسان می شود ، اما به دلیل از بین رفتن انگیزه رقابت ، راه پیشرفت مادی ، مسدود می گردد.

رقابت میان اشخاص برای رسیدن به جایگاه اجتماعی یا مادی بالاتر ، بلوغ فکری و اجتماعی آن ها را به دنبال دارد.

طرفداران عدالت اجتماعی معتقدند هیچ کدام از دو رویکرد قبل ، عادلانه نیستند.

مدل لیبرالی عادلانه نیست زیرا:

این واقعیت را نادیده می گیرد که افرادی که در طبقه اجتماعی پائین متولد می شوند ، حتی با داشتن شایستگی و تالش برابر ، به سادگی امکان رقابت با افرادی که در طبقه اجتماعی باال متولد می شوند، ندارند. (در رویکر نخست نقطه آغاز رقابت عادلانه نیست)

مدل کمونیستی عادلانه نیست؛ زیرا:

در این رویکرد ، افراد توانمند و کوشا به اندازه استحقاقی که دارند، از مزایای اجتماعی برخوردار نمی شوند هر دو رویکرد اول و دوم ، به علت ناعادلانه بودن ، با فطرت انسانی سازگار نیستند و در نتیجه به شکست می انجامند. (در رویکرد دوم ، نقطه پایان رقابت عادلانه نیست)

در رویکرد عادلانه:

1- مالکیت خصوصی لغو نمی شود.

2- جامعه وظیفه دارد امکان رقابت را برای همه فراهم کند.

3- جامعه باید زمینه رقابت از نقطه شروع یکسان را برای همه ، فراهم نماید.

4- برای تحقق دو هدف فوق ، دولت به نمایندگی از جامعه موظف است نیازهای ضروری همه افراد ( مانند خوراک ، پوشاک و مسکن) را تامین کند. در نتیجه همه کودکان از امکانات اولیه برای پیشرفت ، بهره مند می شوند و می توانند بر اساس توانایی و شایستگی خود با دیگران رقابت کنند.

5- دولت باید برای کاهش نابرابری های اجتماعی تدابیر بیشتری بیندیشد ؛ مثال از ثروتمندان مالیات بگیرد و از آن برای رفع فقر در جامعه استفاده کند.

1- به « توصیف و تبیبن » پدیده های بسنده نمی کند.

2- به « داوری ارزشی » پدیده های مورد مطالعه می پردازد و آن را با مالک های ارزشی ( خوب و بد) و مالک های هنجاری( باید و نباید ) ارزیابی می کند.

3- علم را به معنای حسی و تجربی آن محدود نمی کند و تالش می کند از محدودیت های علم تجربی رها شود تا بتواند معیارهای ارزشی و هنجاری را جست و جو کند.

4- مهم ترین هدف خود را ، نقد وضعیت موجود جهان اجتماعی و تجویز راه حل هایی برای رسیدن به یک وضعیت بهتر

می داند. فاصله میان وضع موجود و وضع مطلوب جهان اجتماعی ، جامعه شناسی را به داوری درباره ارزش ها و انتقاد از آن ها می کشاند ، جامعه شناسان انتقادی نیز برای داوری و انتقاد ، به «معیارهای علمی» نیاز دارند تا بر اساس آن:

1- وضعیت موجود را « ارزیابی » کنند.

2- تصویری از وضعیت مطلوب « ترسیم » کنند.

3- راه عبور از وضعیت موجود به سوی وضعیت مطلوب را «پیشنهاد» دهند.

رابطه متقابل کنش های اجتماعی افراد و ساختارهای نظام اجتماعی زندگی اجتماعی انسان ، دو وجه دارد:

1- از یک سو ، افراد در زندگی گروهی خود با یکدیگر ، جهان اجتماعی و ساختارهای آن را می سازند.

2- از سوی دیگر هر جهان اجتماعی ، الزام ها و پیامدهایی دارد که زندگی انسان را متاثر می سازد. تا زمانی که یک جهان اجتماعی از طریق مشارکت اجتماعی افراد پا برجاست ، پیامدهای آن نیز باقی است؛ اما با تغییر جهان اجتماعی موجود و به تبع آن ، برداشته شدن الزام هایش ، جهان اجتماعی جدیدی شکل می گیرد که پیامدها و الزام های دیگری را به دنبال می آورد. همیشه این امکان وجود دارد که یکی از دو وجه زندگی اجتماعی انسان مورد توجه و تاکید بیشتری قرار گیرد و وجه دیگر آن نادیده گرفته شود؛ یعنی گاهی نظام اجتماعی و ساختارهای آن در کانون توجه قرار می گیرند ؛ یعنی پیامدهای جهان اجتماعی برای افراد برجسته می گردد ، ولی این وجه که جهان اجتماعی ساخته انسان هاست ، نادیده گرفته می شود.

گاهی به کنش های اجتماعی افراد توجه بیشتری می شود؛ یعنی بر این نکته که جهان اجتماعی محصول کنش افراد است تاکید بیشتری می شود و از وجه دیگر ، یعنی پیامدها و الزام های جهان اجتماعی غفلت می شود برجسته کردن یک وجه از زندگی اجتماعی انسان و تاکید بر آن و نادیده گرفتن وجه دیگر، می تواند آثار و پیامدهای نامطلوبی برای زندگی اجتماعی داشته باشد.