درسنامه کامل دین و زندگی (3) رشته انسانی فصل 1 هستی بخش

موضوع اصلی این درس، تبیین نیازمندی موجودات به خداوند در پیدایش و بقا، ثمره درک نیازمندی به خداوند بی نیاز، مفهوم نور بودن خدا در هستی، معرفت عمیق و ناتوانی انسان در شناخت چیستی و ذات خداوند است.

خداشناسی فطری (ابتدایی*اولیه)

_ هر کدام از ما، بر اساس فطرت خوش، خدا را می یابیم (فطرت خدا آشنا درس 2 دهم) و حضورش را درک می کنیم.

_ در جهانی زندگی می کنیم که آفریننده ای حکیم آن را هدایت و پشتیبانی می کند (توحید در ربوبیت/ درس 2 دوازدهم) و به موجودات مدد می رساند (ولایت معنوی/ درس 4 یازدهم).

خداشناسی عقلی (معرفت عمیق)

قرآن کریم ما را به معرفت عمیق تر درباره خداوند فرا می خواند و راه های گوناگونی را برای درک وجود او و نیز شناخت صفات و افعال او به ما نشان میدهد. یکی از این راهها، تفکر درباره نیازمند بودن جهان، در پیدایش خود، به آفریننده است.

مقدمه اول (پدیده بودن جهان و عدم اتکا به خود در پیدایش)

انسان و موجودات جهان پدیده هایی هستند که وجودشان از خودشان نبوده و نیست.

مقدمه دوم (احتیاج جهان به غیر برای پیدایش)

پدیده ها، که وجودشان از خودشان نیست، برای موجود شدن نیازمند به پدیدآوردنده ای هستند که خودش پدیده نباشد، بلکه وجودش از خودش باشد.

آیه مرتبط

«یا اَیُّهَا النّاسُ اَنتُمُ الفُقَراءُ اِلَی اللهِ وَ اللهُ هُوَ الغَنِیُّ الحَمیدُ»

«یَسأَلُه‌_و مَن فِی السَّماواتِ وَ الاَرضِ کُلَّ یَومٍ هُوَ فی شَأنٍ»

بیت شعر مرتبط

ذات نایافته از هستی، بخش                      چون تواند که بود هستی بخش

خشک ابری که بود زآب تهی                 ناید از وی صف آب دهی

در آفرینش، یک موجود فقط در صورتی در وجود خود نیازمند به دیگری نیست که خودش ذاتاً موجود باشد. در این صورت، چنین چیزی دیگر پدیده نیست و نیاز به پدیدآورنده نخواهد داشت؛ همواره بوده است و همواره خواهد بود.

جهان همواره و در هر «آن» به خداوند نیازمند است و این نیاز هیچگاه قطع یا کم نمی شود؛ همه موجودات وابسته به خدا هستند و خداوند هر لحظه اراده کند، می تواند آن ها را از بین ببرد.

موجودات زنده پس از پیدایش همچنان، مانند لحظه نخست خلق شدن، به خداوند نیازمند هستند. (علت: از این رو دائماً با زبان حال، به پیشگاه الهی عرض نیاز می کنند.)

نیاز مداوم موجودات به خداوند در همه شئون زندگی (پیدایش و بقا) سبب عرض نیاز به پیشگاه الهی و توحید عمل می شود (درس 2 دوازدهم)

آیه مرتبط

«یَسأَلُه‌_و مَن فِی السَّماواتِ وَ الاَرضِ کُلَّ یَومٍ هُوَ فی شَأنٍ»

بیت شعر مرتبط

ما چو ناییم و نوا در ما ز تست                  ما چو کوهیم و صدا در ما ز توست

ما که باشیم ای تو ما را جان                     جان تا که ما باشیم با تو درمیان

ما عدم هاییم و هستی های ما                  تو وجود مطلقی فانی نما

ما همه شیران ولی شیر علم                      حمله مان از باد باشد دم بدم

دسته اول: محدود

موضوعاتی که در محدوده شناخت ما قرار می گیرند، مانند گیاهان، حیوان ها، ستارگان و کهکشان ها

دسته دوم: نامحدود  

موضوعاتی که ذهن ما گنجایش درک آنها را ندارد؛ زیرا لازمه شناخت هر چیزی احاطه و دسترسی به آن است. در واقع، ما به دلیل محدود بودن ذهن خود نمیتوانیم ذات امور نامحدود را تصور کنیم و چگونگی وجودشان را دریابیم.

خداوند حقیقتی نامحدود دارد؛ که

• ذهن ما نمی تواند به حقیقت او احاطه پیدا کند.
• می توانیم صفات و اسماء او را بشناسیم.
• نمی توانیم ذات و چیستی او را بشناسیم.

حدیث مرتبط

پیامبر اکرم (ص): «تَفَکَّروا فی کُلِّ شَیءٍ وَلا تَفَکَّروا فی ذاتِ اللّهِ»

انسان ها دو دسته اند

ناآگاه: نسبت به نیازهای دائمی انسان به خدا بی توجه اند.

آگاه: دائماً سایه لطف و رحمت خدا را احساس می کنند و خود را نیازمند خدا می بینند.

افزایش خودشناسی 

معرفت انسان به خود و رابطه اش با خدا بیشتر شود.

درک بیشتر فقر و نیاز 

نیاز به خدا را بیشتر احساس می کند.

افزایش بندگی 

عجز و بندگی اش را ابراز می کند.

حدیث مرتبط

پیامبراکرم (ص): «اَللهُمَّ لا تَکِلنی اِلی نَفسی طَرفَةَ عَینٍ اَبَدًا»

قرآن کریم، رابطه میان خداوند و جهان هستی را با کلمه «نور» بیان می کند. خداوند نور هستی است، یعنی تمام موجودات، «وجود» خود را از او می گیرند، به سبب او پیدا و آشکار شده و پا به عرصه هستی می گذارند و وجودشان به وجود او وابسته است. (علت: به همین جهت، هر چیزی در این جهان، بیانگر وجود خالق و آیه ای از آیات الهی محسوب می شود.

در واقع، هر موجود در حد خودش تجلی بخش خداوند و نشانگر حکمت، قدرت، رحمت و سایر صفات الهی است. از همین رو آنان که به دقت و اندیشه در جهان هستی می نگرند، در هر چیزی خدا را مشاهده می کنند و علم و قدرت او را می بینند. (توحید در ربوبیت/ درس 2 دینی دوازدهم)

آیه مرتبط

«اَللهُ نورُ السَّماواتِ وَ الاَرضِ»

حدیث مرتبط

امام علی (ع): «ما رَاَیتُ شَیئًا اِلاّ وَ رَأَیتُ اللهَ قَبلَه_و وَ بَعدَه_و وَ مَعَه_و»

بیت شعر مرتبط

_ دلی کز معرفت نور و صفا دید                             ز هر چیزی که دید اولی خدا دید

_ به صحرا بنگرم صحرا ته بینم                                به دریا بنگرم دریا ته بینم

به هر جا بنگرم کوه و در و دشت                             نشان از قامت رعنا تو بینم

اینکه انسان بتواند با هر چیزی خدا را ببیند، معرفتی عمیق و والاست که در نگاه نخست مشکل به نظر می آید، اما هدفی قابل دسترس است، به خصوص برای جوانان و نوجوانان که پاکی و صفای قلب دارند.

شروط دستیابی به معرفت

• قدم پیش گذاشتن
• حرکت با عزم و تصمیم قوی (اولین گام برای ثبات قدم در مسیر بندگی/ درس 8 دهم)

ثمرات دستیابی به معرفت

• چشیدن لذت معرفت در زندگی
• کمک خداوند به بندگان (مشمول سنت توفیق الهی شدن / درس 6 دوازدهم)