درسنامه کامل دین و زندگی (3) رشته انسانی فصل 7 در گرو کار خویش

انسان با ویژگی اختیار می تواند:

• مراحل کمال را طی کند.

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند...

طیران مرغ دیدی تو ز پایبند شهوت...

• در مسیر شقاوت پیش رود و هلاکت خود را رقم زند.

عواملی مانند شیطان، شرایط فرهنگی و اجتماعی، دوستان، رسانه ها و... در حد وسوسه و تحریک نقش دارند.

خود انسان سرنوشت شقاوت بار خود را رقم می زند و آینده خود را تباه می سازد. (انسان در گرو اعمال خویش است)

هیچ انسانی به طور فطری به دنبال گناه و بدی نیست. بلکه دوستدار عمل صالح و خلق نیکو است و می خواههد دیگران هم نسبت به او راستگو و درست کردار باشند.

علت و چرایی حرکت انسان به سمت گناه

خداوند امیال و غرایز برای حیات ما و گرایش به خیر و نیکی برای حیات معنوی آفریده است.

انسان باید میان امیال و گرایش ها حد و مرز را رعایت کند وگرنه طغیان امیال باعث می شود گرایش های معنوی به فراموشی سپرده شود و همه زندگی صرف امیال مادی شود.

تمایلات مادی انسان شبیه به جریان آب در طبیعت است:

• در صورت کنترل: موجب آبادانی
• در صورت عدم کنترل: موجب تخریب و ویرانی

پاسخ به یک پرسش

آیا محدود کردن تمایلات انسان، توسط احکام الهی، سبب حریض تر شدن انسان نمی شود؟

• احکام الهی انسان را از توجه به امیال مادی منع نمی کند بلکه توصیه به استفاده متعدل از آن ها می کند.
• انسان به چیزی حرص می ورزد که نسبت به آن تحریک شود.
• انسان در زندگی اجتماعی از بسیاری امور محدود شده ولی نسبت به آن حریص تر نمی شود.
• به طور مثال در و دیوار منازل شخصی مردم، دیگران را منع می کند. انسان آن را پسندیده و از آداب زندگی اجتماعی می داند.
• برخی افراد منافع و تجارتشان در گسترش و افراط در تمایلات مادی است و به دنبال حریص تر شدن مردم هستند.

آیه مرتبط

«وَ یُریدُ الَّذینَ یَتَّبِعونَ الشَّهَواتِ اَن تَمیلوا مَیلًا عَظیمًا»

افرادی که به دنبال شهوت اند « از شهوات پیروی می کنند» می خواهند شما به انحراف بزرگی دچار شوید.

افراد شهوت ران، نام استفاده متعادل از تمایلات را منع می گذارند تا القا کنند که اسلام انسان را از توجه به امیال و غرایز مادی منع کرده است...

ایمان به خداوند از چند جهت پشتوانه دوری از گناه است:

• انسان مومن می داند که خداوند ناظر کارهای اوست، پس حیا می کند که در پیشگاه او مرتکب گناه شود.
  در صورتی هم که گناهی از او سر زند، از خدا شرمنده می شود و توبه می کند.
• انسان مومن می داند که خداوند انسان را بیهوده نیافریده است و نسبت به اعمال او بی تفاوت نیست.
  در روز حساب به نیکوکاران پاداش و بدکاران را مجازات می کنند. توجه به این مسئله، او را از گناه دور می کند.
• انسان مومن در سرگردانی قرار ندارد. خداوند او را راهنمایی کرده و مشخص نموده که چه کارهایی حرام و چه کارهایی واجب است. او با اعتماد به دستورات الهی عمل می کند و به سوی رستگاری پیش می رود.

خداوند در قرآن می فرماید: «ویژگی های مومنان در قرآن»

• به راستی که مومنان پیروز و رستگارند.
• آنان که در نمازشان خاشع اند .
• آنان که از بیهوده کاری روی گرداندند.
• آنان که انفاق مال انجام می دهند.
• آنان که پاکدامنی می ورزند و فقط از همسران خود بهره می گیرند.
• آنان که امانت دارند و بر سر پیمانشان استوارند.
• آنان که از نمازهای خود محافظت می کنند.

آنان، وارث وعده های زیبایی خداوند هستند و «فردوس» (یکی از بالاترین مراحل بهشت) را به ارث می برند.

بررسی یک مسئله

چرا برخی مومنین گناه می کنند؟

• ایمان به خدا با ادعای ایمان متفاوت است. (ایمان امری قلبی است)

کسی که زبانی بگوید خدا و دستورات او را قبول دارم ولی ایمان وارد قلبش نشده باشد، از دستورات خدا سرپیچی و گناه می کند.

• افراد از لحاظ درجات ایمان با هم تفاوت اند. ایمان شدت و ضعف دارد.

دوری مومن از گناه، به درجه ایمان و دلبستگی او به خدا ارتباط دارد.

هر چه ایمان بیشتر باشد دوری از گناه هم بیشتر (رابطه مستقیم)

ایمان ضعیف ⇐ عدم تقویت ایمان ⇐ آلودگی به گناه ⇐ عادت به گناه ⇐از دست دادن ایمان ضعیف ⇐ انکار همه حقایق (حتی خدا)

آیه مرتبط

«ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذین اَساءُوا السّوأی اَن کَذَّبوا بِآیاتِ اللّهِ وَ کانوا بِها یَستَهزِئونَ»

ارتکاب گناه  ⇐ تکذیب نشان های خدا و تمسخر آن نشانه ها

پیام: تقویت ایمان برای نگهداری ایمان از عادت به گناه و انکار حقایق.

ارتکاب اولین گناه

دیدن شخصیت آلوده و وحشتناک فردای خود (علت)

بیزاری و دوری از گناه (معلول)

شخصیت آلوده به تدریج شکل می گیرد ⇐ تن به گناه ⇐ عادت به گناه ⇐ فراموشی تفکر اولیه

توجیه گناه و عادت به گناه ⇐ پرتگاه های سقوط در وادی ضلالت

• در مواقع ارتباط معنوی با خدا و ایمان قوی تر ⇐ گناه کمتری انجام می شود.

توجه کمتر به نماز و روزه ⇐ گناه بیشتر

فکر به سوی گناه و فکر درباره صحنه های گناه ⇐ گرفتار گناه شدن

فکر گناه مجازات گناه را ندارد اما زمینه ساز رفتن به سوی گناه است.

آیه مرتبط

«مَن کَثُرَ فِکرُه و فِی المَعاصی دَعَتهُ اِلَیها»

پیام آیه: دور کردن فکر گناه برای گرفتار نشدن به گناه

امام صادق (ع) سخن حضرت عیسی به حواریون خود را اینگونه بیان کردند که حضرت عیسی فرمود:

موسی بن عمران به شما دستور داد زنا نکنید اما من فرمان می دهم که حتی فکر زنا هم به خاطر نیاورید چه رسد به این که آن عمل را انجام دهید زیرا هر کس که فکر آن را بکند مثل کسی است که در ساختمانی آتش روشن کند که در این صورت دود آتش خانه را سیاه می کند گرچه ظاهر خانه سالم است.

پیام: دور کردن فکر گناه برای گرفتار نشدن به گناه

پیامبر (ص) 4 رفتار، بدتر از گناه:

• کوچک شمردن گناه

نگاه هوس آلود به نامحرم

حضور در اجتماع با پوشش نامناسب

بگوییم این که چیزی نیست.

• افتخار کردن به گناه

وقتی فلان شغل داشتن فلان رشوه را گرفتن و کسی نفهمید.

• شادمانی کردن بر گناه

بعد از گناه خوشحالی کنیم و بگوییم چه کلاهی سر او گذاشتم.

• اصرار بر گناه

خوب کردم رشوه گرفتم ⇐ باز هم می گیرم.

در تعالیم دین توصیه شده که اگر کسی به هر علت گناه انجام داد، گناهش را برای دیگران بیان نکند زیرا با اظهار گناه (علت) زشتی آن در نظر او و دیگران از بین می رود و انجام گناه امری عادی جلوه می کند. (معلول) 

اگر در جامعه ای گناه، زشتی خود را از دست بدهد (علت) فساد در جامعه گسترش می یابد. (معلول)

در میان گذاشتن گناه خود با دیگران ⇐ گناه بزرگ تری (ترویج گناه) علاوه بر گناه قبلی برای خود گناه ثبت می کند.

«اِنَّ الَّذینَ یُحِبّونَ اَن تَشیعَ الفاحِشَةُ فِی الَّذینَ آمَنوا لَهُم عَذابٌ اَلیمٌ فِی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ….»

اشاعه گناه ⇐ عذاب دردناک در دنیا و آخرت

پیام: کتمان گناه ضروری است.

گناهان صغیره و کبیره

گناهان کبیره: آثار سوء و زیان بار آنها از گناهان صغیره بیشتر است. تعداد گناهان کبیره در آیات و روایت به طور دقیق مشخص نشده است.

امام رضا (ع): «گناهان کوچک راه هایی برای گناهان بزرگ اند و کسی که در گناهان اندک از خدا نترسد، در گناهان بسیار نیز نخواهد ترسید.

آثار نامطلوب گناه بر زندگی دنیوی و اخروی

• قصاوت قلب

حالتی که قلب انسان نسبت به حق تسلیم نیست. تا آنجا که نصیحت هیچ نصیحت کننده در او اثر نمی کند.

این حالت با تکرار گناه پیدا می شود یعنی قلب با تکرار گناه چنان سخت می شود که هیچ گناهی او را ناراحت نمی کند.

قرآن: سپس دلهایتان پس از آن سخت شد همانند سنگ یا سختر از سنگ زیرا از برخی از سنگ ها جویباران می شکافد و از بعضی از آنها آب بیرونی می آید و برخی از آنها از عظمت و خشیت خداوند فرو می افتند.

امام باقر (ع): «هیچ چیزی مثل گناه دل را فاسد نمی کند. همانا قلب به گناه آلوده می شود تا جایی که بر اثر استمرار گناه بر آن چیره می شود آن را زیر و رو می کند.

• سلب توفیق

ارتکاب گناه ⇐ آثار مستقیم گناه و سلب توفیق و بسته شدن دری از خیر به روی انسان

سرچشمه محرومیت های معنوی مگر این که قلبا پشیمان شود و توبه کند.

• از بین بردن آرامش خاطر

گناه بر وجدان اثر می گذارد و شخص را از درون ناراحت می کند.

امام علی (ع): «گاهی یک لحظه گناه، اندوه طولانی به دنبال دارد.»

پیام: از بین رفتن آرامش از پیامدهای گناه

توبه در این مرحله ⇐ نجات از اندوه

تکرار گناه ⇐ توجیه گناه و چیره شدن بر وجدان و انجام گناه به آسانی