درسنامه کامل تاریخ (1) ایران و جهان باستان فصل 1 تاریخ و تاریخ نگاری

1) مجموعه حوادث و رویداد هایی است که یک فرد یا یک جامعه از سر گذرانده است.

2) علم و روش های علمی است که بوسیله آن، وقایع گذشته براساس شواهد و مدارک مطالعه و تحلیل می شوند؛ به عنوان مثال تاریخ روابط اقتصادی ایران و هند در دوران اشکانیان.

3) گاهی هم می گوییم منظورمان از آن، تعیینِ «تاریخِ» روز و ماه و سال است، یعنی همان تقویم سالانه. (مثل: 1395/7/2 هـ ش = هجری شمسی)

1) دور از دسترس و قابل مشاهده نیستند و نمی توان آنها را به طور مستقیم درک کرد.

2) تکرارناپذیرند و قابل تجربه نیستند.

3) مجزا و مستقل نیستند و با یکدیگر رابطه علت و معلولی دارند.

تاریخ علمی است که به مطالعه جنبه های مختلف زندگی انسان ها و جوامع گذشته می پردازد و علل و نتایج افکار و اَعمالشان را بررسی و تحلیل می کند.

شناخت و آگاهی نسبت به زندگی گذشتگان است که شامل تمامی جنبه های فکری، مذهبی،  سیاسی، نظامی، اقتصادی، علمی ... می شود

سنگ نوشته بیستون که به دستور داریوش یکم، پادشاه هخامنشی بر سینه کوهی در شهر بیستون از توابع شهرستان هرسین در استان کرمانشاه کنونی کنده شده است، یکی از بزرگترین سنگ نوشته های جهان به شمار می رود. داریوش در این سنگ نوشته به برخی اقدامات خود ازجمله سرکوب گئومات مُغ ... اشاره کرده است.

داریوش شاه گوید: این شاهی که گئومات مغ از کمبوجیه [پسر کورش بزرگ] ستانده دیرگاهان در [خاندان] ما بود. آن گئومات مغ (آن را) از کمبوجیه ستاند. هم پارس، هم ماد، هم سایر کشورها را او تصرف کرد و از آنِ خود نمود. او شاه شد ... سپس من با چند مرد، آن گئومات مغ و آنهایی را که برترین مردانِ دستیار [او] بودند، کشتم ... شاهی را از او ستاندم. به خواست اهَورَه مزدا من شاه شدم ...

سنگ نوشته بیستون بعنوان یک سند تاریخی معتبر محسوب می شود زیرا اطّلاعات فراوانی از تحولات آن دوران بیان داشته است.

کتاب هایی بوده که حاوی اسامی و اقدامات شاهان باستان بوده است.

تاریخ نگاری در مفهوم کامل آن، از قرن پنجم پیش از میلاد در یونان باستان و با ظهور مورّخ بزرگی بنام هرودت (پدر تاریخ) آغاز شد. کتاب تاریخ او که بخش عمده مطالب آن به شرح جنگ های یونان و ایران اختصاص دارد، کهن ترین و کامل ترین اثر تاریخی به جا مانده از عصر باستان است. [نام برخی از مورخان دوران اسلامی، عبارت است از طبری، بیهقی و ....]

اقوام و جوامع باستانی، حتّی پیش از اختراع خط نیز به سرگذشت پیشینیان خود توجه و علاقه نشان میدادند. ازاین رو، سرگذشت قوم و اجتماع خود را معمولا از ابتدای آفرینش به صورت شفاهی و سینه به سینه نقل میکردند. این سرگذشت نامه ها آمیخته با افسانه و داستان های حماسی بود و بعدها که تاریخ نگاری آغاز شد، بخش هایی از آنها به کتاب های تاریخی نیز راه یافت.

تا قرن 19 م. مورّخان اغلب به تنظیم، ثبت و نگارش وقایع می پرداختند و توجه زیادی به بررسی علل، آثار و نتایج رویدادهای تاریخی نداشتند. همچنین، بیشتر تمرکز آن مورّخان بر بیان حوادث سیاسی و نظامی و شرح حال فرمانروایان بود و به مسائل و موضوع های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اهمّیتی نمی دادند.

در دوره رنسانس (قرن های 16 تا 18 م.) در اروپا شیوه نوینی در تاریخ نگاری پدید آمد. اساس این شیوه بر سنجش دقیق منابع، استناد به اسناد و مدارک معتبر و دوره ای از داستان پردازی بود.

ویژگی هایی تاریخ نگاری نوین

1) در این شیوه صرفاً به توصیف و شرح زندگانی و اقدامات فرمانروایان و امور سیاسی و نظامی محدود نمی شود؛ بلکه همه ابعاد زندگی پیشینیان (فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، هنری و..) را در برمی گیرد.

2) در این شیوه صرفاً به ثبت و نقل رویدادهای گذشته بسنده نمی کند، بلکه زمینه ها، علل، نتایج و آثار گوناگون حوادث تاریخی را نیز بررسی و تجزیه و تحلیل می نماید.

3) در پژوهش های علمی تاریخ، از یافته های علوم و فنون مختلف مثل باستان شناسی، جامعه شناسی، فلسفه، جغرافیا، اقتصاد، زبان شناسی و گاه شماری استفاده می شود.

تاریخ بلعمی، تاریخ جهان گشای جوینی، ناسخ التّواریخ، تاریخ بیهقی، تاریخ طبری، شاهنامه فردوسی، کارنامه اردشیر بابکان، تاریخ هرودت (یونانی) تاریخ جنگ های ایران و یونان (پروکوپیوس)،  کورش نامه گزنفون (یونانی.)

انتخاب موضوع ـ تدوین پرسش های تحقیق شناسایی منابع گردآوری و تنظیم اطلاعات  تحلیل وتفسیر اطلاعات  ـ ارائه ی گزارش

1) انتخاب موضوع؛ (معیارهای انتخاب موضوع: تازگی، فایده و اثر داشتن، دارای منابع و اطلاعات کافی باشد.)

2) تدوین پرسش های تحقیق (پرسش ها علاوه بر آنکه هدف پژوهش را مشخص میکنند، مانع از به بیراهه رفتن میشوند.)

3) شناسایی منابع؛ (پس از شناسایی منابع و اسناد تحقیق، میزان اعتبار، اهل پژوهش در تاریخ ارزیابی می کنند)

4) گردآوری و تنظیم اطلاعات (در این مرحله، اطلاعات مربوط به موضوع تحقیق را از منابع و اسناد استخراج، تنظیم و دسته بندی می نماید.)

5) تحلیل و تفسیر اطلاعات؛ (شواهدی منابع، اسناد و مدارک)

6) ارائه ی گزارش یافته ها و پژوهش

1) منابع دست اوّل یا اصلی

2) دست دوم یا فرعی

منابع دست اوّل یا اصلی در تاریخ

به همه آثاری گفته میشود که در زمان وقوع حادثه یا نزدیک ترین زمان به وقوع آن، نوشته شده اند. به عبارت دیگر، نویسندگان این نوع منابع، خود ناظر رویدادها بوده اند و یا اینکه شرح ماجرا را از شاهدان واقعه شنیده اند.

علاوه بر منابع مکتوب، تمامی آثار باستانی و تاریخی، شامل بناها، ابزارها، اشیا، سنگ نگاره ها و سنگ نوشته ها، سکه ها و هر وسیله ای که از گذشته به جای مانده است، به عنوان منبع دست اوّل محسوب میشوند.

تعریف منابع دست دوم یا فرعی

به منابع، تحقیقات و آثاری گفته می شود که مدتها پس از وقوع رویدادها و با استفاده از منابع دست اوّل، پدید آمده اند.

فرزندم، هر چند من به اندازه همه آنان که پیش از من بوده اند نزیسته ام، امّا در کارهاشان نگریسته ام و در سرگذشت هایشان اندیشیده، و در آنچه از آنان مانده، رفته و دیده ام تا چون یکى از ایشان گردیده ام، بلکه با آگاهى که از کارهاشان به دست آورده ام گویى چنان است که با نخستین تا پسینشان به سر برده ام. پس از آنچه دیدم، روشن را از تاریک و سودمند را از زیانبار باز شناختم و براى تو از هر چیز زبده آن را جدا ساختم و نیکویى آن را برایت جست و جو کردم، و آن را که شناخته نبود از دسترس تو به دور انداختم.

قصه گذشتگان با ایشان بگوی باشد که تفکر کنند! (اعراف/176)

از نظر قرآن، تاریخ بشر و تحوالت آن، بر طبق یک سلسله سُنَن (قوانین ثابت) صورت می گیرد و عزت ها، ذلتّ ها، موفّقیت ها و شکست ها، خوشبختی ها و بدبختی های تاریخی، حساب هایی دقیق و منظم دارد و با شناختن آن حساب ها و قانون ها می توان تاریخ حاضر را تحت فرمان درآورد و به سود سعادت خود و مردم از آن بهره گیری کرد.

1) منبع شناخت و تفکر: با کاوش در گذشته میتوان از تجربیات و اندیشه های مردمان گذشته برای تقویت قدرت شناخت و تفکر بهره گرفت.

2) بهره گیری از گذشته برای حال و آینده: دامنه شناخت و آگاهی تاریخی فقط محدود به گذشته نمی شود، بلکه به درک زمان حال و ترسیم مسیر آینده نیز کمک می کند؛ زیرا رویدادهای تاریخی اگرچه در زمان معینی در گذشته به وقوع پیوسته اند، امّا آثار، نتایج و پیامدهای آن رویدادها، گذشته، حال و آینده را به یکدیگر پیوند می دهد.

مطالعه تاریخ به ما کمک می کند تا بفهمیم که فرهنگ ها و جوامع بشری چگونه و تحت تأثیر چه عوامل و شرایطی به وجود آمده، پیشرفت کرده و به وضع امروزی رسیده اند.

بدین گونه، علم تاریخ می تواند ما را در ارزیابی و شناخت درست اوضاع و شرایط کنونی جامعه خود و سایرین و نیز ترسیم افق آینده، کمک کند.

3) تقویت حس میهن دوستی و هویت ملّی: مردمانی که برای نسل های متوالی، سرگذشت مشترکی داشته و در شادیرها و تلخی ها، موفقیت ها و شکست های هم شریک بوده اند، بطور طبیعی نسبت به سرزمین و گذشته خود، نوعی احساس علاقه و دلبستگی خاص پیدا میکنند.

1- حفظ میراث فرهنگ 2- گسترش افق دید انسان 3- تربیت و هدایت انسان 4- خودشناسی 5- پیش بینی آینده 6ـ شناخت بیشتر انسان ها 7- علاقه به میهن و حفظ آن 8- شناخت فرهنگ وتمدن 9- تفاهم و همگرایی جهانی

کمک های تاریخ به فهم زمان حال و درک مسائل پیشِ رویِ انسانها و جوامع

مطالعه تاریخ به ما کمک میکند تا بفهمیم که فرهنگ ها و جوامع بشری چگونه و تحت تأثیر چه عوامل و شرایطی به وجود آمده، پیشرفت کرده و به وضعیت امروزی رسیده اند. بدین گونه، علم تاریخ میتواند ما را در ارزیابی و شناخت درست اوضاع و شرایط کنونی جامعه خویش و سایر جوامع و نیز ترسیم افق آینده، کمک کند.

تاثیر تاریخ بر میهن دوستی و تقویت هویت ملی

مردمانی که برای نسل های متوالی، سرگذشت مشترکی داشته و در شادی ها و تلخی ها، موفقیت ها و شکست های هم شریک بوده اند، بطور طبیعی نسبت به سرزمین و گذشته خود، نوعی احساس علاقه و دلبستگی خاص پیدا می کنند.