جواب فصل 6 نی‌نامه فارسی (3)

1) بشنو این نی چون شکایت می‌کند                از جدایی‌ها حکایت می‌کند

2) کز نیستان تا مرا ببریده اند                        در نفیرم مرد و زن نالیده اند

3) سینه خواهم شرحه شرحه از فراق              تا بگویم شرح درد اشتیاق

4) هر کسی کاو دور ماند از اصل خویش          بازجوید روزگار وصل خویش

5) من به هر جمعیّتی نالان شدم                   جفت بدحالان و خوش حالان شدم

6) هر کسی از ظنّ خود شد یار من                 از درون من نجُست اسرار من

7) سِرّ من از ناله من دور نیست                     لیک چشم و گوش را آن نور نیست

8) تن ز جان و جان ز تن مستور نیست           لیک کس را دید جان دستور نیست

9) آتش است این بانگ نای و نیست باد          هر که این آتش ندارد، نیست باد

10) آتش عشق است کاندر نی فتاد                 جوشش عشق است کاندر می ‌‌فتاد

11) نی، حریف هر که از یاری برید                   پرده‌هایش پرده‌های ما درید

12) همچو نی زهری و تریاقی که دید؟             همچو نی دمساز و مشتاقی که دید؟

13) نی، حدیث راه پر خون می‌کند                  قصه‌های عشق مجنون می‌کند

14) محرم این هوش جز بی هوش نیست        مر زبان را مشتری جز گوش نیست

15) در غم ما روزها بیگاه شد                         روزها با سوزها همراه شد

16) روزها گر رفت، گو رو، باک نیست             تو بمان، ای آن که جز تو پاک نیست

17) هر که جز ماهی، ز آبش سیر شد            هر که بی روزی است، روزش دیر شد

18) درنیابد حال پخته هیچ خام                     پس سخن کوتاه باید، والسّلام

1) هنگامی که نی بانگ بر می‌آورد و از درد دوری و جدایی خود گله می‌کند به آن گوش فرادار.

2) از زمانی که مرا از نیستان (عالم معنا) و خاستگاهم جدا کرده اند، همۀ هستی از سوز و جانگداز من به ناله و زاری درآمده اند.

3) برای بازگفت درد اشتیاقم، شنونده‌ای می‌خواهم که دوری از یار را آزموده باشد و دلش از درد و داغ جدایی سوخته باشد.

4) هر کسی از جایگاه و میهن اصلی خویش دور مانده باشد، پیوسته در آرزوی رسیدن به جایگاه اصلی خود است.

5) من ناله عاشقانه ام را برای همۀ انسان‌ها سر داده ام و با رهروان کندرو و تندرو همراه گشته ام.

6) هرکس در حد فهم خود و از روی گمان و پندارش با من همراه و یار شود؛ حقیقت حال مرا درنمی یابد.

7) رازهای من در ناله‌های من نهفته است؛ امّا با چشم و گوش و حواس ظاهری نمی‌توان به حقیقت این ناله پی برد.

8) اگرچه جان و تن بسیار به هم نزدیک اند و هیچ یک از دیگری پوشیده نیست؛ امّا هر چشمی توانایی دیدن جان را ندارد.

9) آوازی که از این نی(مولانا) برمی خیزد، آتش عشق است و باد بی ارزش نیست. در وجود هر کس، آتش عشق راه نیافته باشد، نابود گردد.

10) سوز و گداز آتش عشق است که ناله نی را اثر گذار کرده است. جوشش و شور خم باده نیز از اثر عشق است.

11) نی همدم کسی است که از دلبر خود جدا مانده است. آواز نی، راز عاشقان را آشکار می‌سازد و حجاب‌ها را از مقابل چشم عاشقان برمی دارد تا معشوق راستین را ببینند.

12) نی هم زهر است و هم پادزهر. هم دردآفرین است هم درمان بخش. نی، هم همدم نی نواز است و هم مشتاق وصال.

13) نی داستان پرخطر و دشوار راه عشق را بازگو می‌کند. نی داستان عشق عاشقان راستین را می‌گوید.

14) حقیقت عشق را هر کسی درنمی‌یابد، تنها عاشق (بی هوش) محرم راز عشق است، همان گونه که گوش برای درک سخنانِ« زبان»، ‌ابزار مناسبی است.

15) همه عمر ما با سوز و گداز عاشقانه به پایان رسید و روزگارمان باغم و اندوه گذشت.

16) اگر روزهای عاشق با اندوه سپری شود مهم نیست، ای عشق! تو پایدار و جاودان بمان، زیرا غیر از تو موجود پاکی وجود ندارد.

17) تنها ماهی دریای حق (عاشق) است که از غوطه خوردن در آب عشق و معرفت سیر نمی‌شود. هر کس از عشق بی بهره باشد، ملول و خسته می‌گردد.

18)  کسی که عاشق نباشد حال عاشق راستین را درک نمی‌کند؛ پس بهتر است سخن را کوتاه کنم و به پایان برسانم.

1) معنای واژه «دستور» را در بیت های زیر مشخص کنید.

* چه نیکو گفت با جمشید «دستور»        که با نادان نه شیون باد و نه سور

فخرالدّین اسعد گرگانی

* گر ایدونک «دستور» باشد کنون           بگوید سخن پیش تو رهنمون

فردوسی

2) با توجه از دو بیت زیر از مولوی، آیا می توان « دیر شدن روز » و « بیگاه شدن » را معادل معنایی یکدیگر دانست؟ دلیل خود را بنویسید.

* مکر او معکوس و او سرزیر شد                           روزگارش برد و روزش دیر شد

* بی گاه شد بی گاه شد، خورشید اندر چاه شد       خورشیدِ جان عاشقان در خلوت الله شد

3) نقش دستوری گره های اسمیِ مشخّص شده در بیت زیر را بنویسید.

هرکسی از ظنّ خود شد «یار من»            از درون من نجست «اسرار من«

1) * وزیر

* فرمان، اجازه

2) * دیر شدن: گذشتن زمان، فوت شدن

* بیگاه شدن: روز به آخر شدن، وقت شام شدن، به پایان رسیدن روز، شب شدن.

3) یار من: گروه مسندی؛ یار: هسته؛ مسند / من: مضاف الیه

اسرار من: گروه مفعولی؛ اسرار: هسته؛ مفعول / من: مضاف الیه

1) بیت های زیر را از نظر کاربرد آرایه جناس تام (همسان) بررسی کنید.

الف) آتش است این بانگ نای و نیست باد        هرکه ایت آتش ندارد نیست باد

ب) نی، حریف هرکه از یاری بُرید                     پرده هایش پرده های ما درید

2) به بیت زیر توجه کنید.

مستمع، صاحب سخن را بر سر کار آورد            غنچه خاموش، بلبل را به گفتار آورد

صائب تبریزی

در این بیت، مصراع دوم در حکم مصداقی برای مصراع اول است؛ به گونه ای که می توان جای دو مصراع را عوض کرد؛ در واقع شاعر، بر پایه تشبیه، بین دو مصراع ارتباط معنایی برقرار کرده است؛ به این نوع کاربرد شاعرانه «اسلوب معادله» می گویند.

توجه: در اسلوب معادله، هر یک از دو مصراع، استقلال معنایی و نحوی دارند؛ به گونه ای که یکی از طرفین، معادل و مصداقی برای تأیید مفهوم طرف دیگر است.

نمونه:

* عشق چون آید، برد هوش دل فرزانه را       دزد دانا اول می کشد چراغ خانه را        زیب النّسا

* شانه می آید به کار زلف در آشفتگی          آشنایان را در ایّام پریشانی بپرس      سلیم طهرانی

* عشق بر یک فرش بنشاند گدا و شاه را       سیل، یکسان می کند پست و بلند راه را     غنی کشمیری

* در کدام بیت درس، شاعر از « اسلوب معادله » بهره گرفته است؟ دلیل خود را بنویسید.

1) الف) مصراع اول: «نیست باد» یعنی «جریان هوا نیست»

مصراع دوم: «نیست باد» یعنی «نابود بشود»

ب) «پرده» اول یعنی نوا و آهنگ

«پرده» دوم یعنی «اسرار و راز»

2) بیت 14)

محرم این هوش جز بی هوش نیست               هر زبان را مشتری جز گوش نیست

چون مصراع دوم یک مثال عینی است برای مصراع اول که یک موضوع ذهنی را بیان می کند.

1) مقصود مولوی، از «نی» و«نیستان» چیست؟

2) کدام بیت، به این سخن مشهور: « کُلُّ شَیءٍ یَرجِعُ إلی اَصلِهِ. » (هر چیزی سرانجام به اصل و ریشه خود باز می گردد.) اشاره دارد؟

3) حافظ، در هر یک از بیت های زیر، بر چه مفاهیمی تأکید دارد؟ بیت های معادل این مفاهیم را از متن درس بیابید.

الف) در ره عشق نشد کس به یقین محرم راز            هر کسی بر حسب فکر گمانی دارد

ب) زمانه گر بزند آتشم به خرمن عمر                     بگو بسوز که بر من به برگ کاهی نیست

4) جدول زیر را با توجه به مفاهیم ابیات درس کامل کنید.

1) نی: مولوی، انسان آگاه و عارف

نیستان: عالم معنا

2) بیت چهارم:

هرکسی کاو دور ماند از اصل خویش             باز جوید روزگار وصل خویش

3) الف) بی گمان کسی در طریق عشق به مبدأ هستی واقفِ اسرار انگشت، هر رهروی بر اندازه اندیشه و دریافت خود از عشق و معرفت تصورّی دارد.

بیت ششم:

هرکسی از ظنّ خود شد یار من               از درون من نجست اسرار من

ب) اگر روزگار خرمن زندگانی مرا به آتش کشد، بگذار بسوزد که نزد من این حیات دو روزه از پر کاهی کن ارزش تر است.

بیت شانزدهم:

روزها گر رفت، گو رو، باک نیست               تو بمان، ای آن که جز تو پاک نیست

4) پاسخ به صورت زیر خواهد بود: