جواب فصل 3 ثَلاثُ قِصَصٍ قَصيرَةٍ عربی (3) رشته انسانی

ثَلاثُ قِصَصٍ قَصيرَةٍ (بِتَصَرُّفٍ(

1. احْتِرامُ الْاطفالِ

ذاتَ يوَمٍ کانَ رَجُلٌ جالسِا عِندَ رَسولِ اللهِّ . وَ بعْدَ لَحَظاتٍ جاء ابنُهُ وَ سَلِّمَ علَی النَّبيِّ؛ ثُمَّ راحَ نَحوَ والدِهِ، فَقَبِّلهُ الْأبُ وَ أجلسَهُ عِندَهُ فَرحَ رَسولُ اللّهِ (ص) مِنْ عَمَلِهِ. وَ بَعْدَ قَليلٍ جاءَتْ بِنتُهُ، وَ سَلَّمَتْ عَلیَ النَّبيِّ؛ ثُمَّ راحَتْ نحْوَ والِدِهأ. أَمَّا الْوالِدُ فَلَمْ يُقَبِّلْها وَ لَمْ يُجْلِسْها عِنْدَهُ. فَانْزَعَجَ رَسولُ اللّهِ (ص) وَ قالَ: «لَم تُفَرِّقُ بيْنَ أطفالِكَ؟!»

نَدِم الرَّجُلُ و أخَذَ يدَ بِنتِه و قَبلَها، و أجلَسَها عِندَهُ.

2. اَلشَّيْماءُ بِنْتُ حَليمَةَ

كانتْ لِرَسولِ اللهِّ أخْتٌ مِنَ الرَّضاعَةِ اسْمُهَا الشَّيمْاءُ.

کانتِ الشَّيمْاءُ تَحْضُنُ النَّبيَّ صَغيراً وَ تُلاعِبُهُ وَ تقَولُ:

يا رَبَّنا أَبْقِ لَنا مُحَمَّدا         حَتیّٰ أرَاهُ يافِعاً وَ أمْرَدا

و كانَ النَّبيَّ شَديدَ التَّعَلُّقِ بِها فِي الطُّفولَةِ؛ فَمَرَّتِ الْأيّامُ و في غزَوْةَ حُنَيْن فِي السَّنَةِ الثّامِنَةِ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَقَعَتِ الشَّيْماءُ أَسيرَةً بِيَدِ الْمُسْلِمينَ؛ فَقالَتْ لَهُم: «إنّي لَخُتُ النَّبيَّ مِنَ الرَّضاعَةِ» ؛ فَلَمْ يُصَدِّقوا قَوْلَها، فَأَخَذوها عِندَ رَسولِ اللهِّ ، فَعَرَفَها وَ أَكْرَمَها وَ بسَطَ لهَا رِداءَهُ؛ ثُمَّ أجْلسَها عَليَهِ، وَ خَيَّرَها بَيْنَ الإقامَةِ مَعَهُ مُعَزَّزَةً أوِ العَودةِ إلَی قَومِها سالِمَةً راضيَةً، فَاخْتارَتِ الشَّيمْاءُ قَومَها، فَأَعْتَقَها رَسولُ اللّهِ (ص)، وَ أرْسَلَها إلیَ قوَمِها بِإعزازٍ.

فأَسْلَمَتْ و دافِعَتْ عنْ أخیها و دَعَتْ قَومَها إلی الإسلامِ و بَيِّنّتْ أخَلاقَ النَّبيَّ لهَمُ فأَسْلَموا.

﴿فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُم وَلَوْ كُنْتَ فَظّاً غَليظَ الْقَلْبِ لَانفَضّوا مِنْ حَوْلِكَ﴾  آل عِمران: 159

3. الَعَجوزُ المُحْسِنُ

في یَومٍ مِنَ الْاَیّامِ شاهَدَ «کِسْریٰ أنَوشِروانُ» فَلَّاحاً عَجوزا يَغْرِسُ فَسيلَةَ جَوْزٍ، فَتَعَجَّبَ وَ قالَ:

«أيُّهَا الفَلّاحُ، أ تأمُلُ أنْ تَعيشَ حَتّی تأَکُلَ مِنْ ثَمَرِها؟!

أ لا تَعْلَمُ أنَّها لا تُثْمِرُ عادةَ إلّا بعْدَ عَشْرِ سَنوَاتٍ»؟!

فَقالَ الْعَجوزُ: غَرَسَ الْآخَرونَ أَشْجاراً، فَنَحْنُ أَکَلْنا مِنْ ثِمارِها، وَ نَحْنُ نَغْرِسُ أشْجاراً لِکَي يأَکُلَ مِنْ ثِمارِها الْآخَرونَ.

فَقالَ أَنوشِروانُ: «أَحْسَنْتَ يا شَيخُ!» وَ أمَرَ أنْ يُعْطَی الفَلّاحُ ألفَ دينارٍ.

فَقالَ الفَلّاحُ العَجوزُ فرِحاً: «ما أسْرَعَ إثْمارَ هٰذِهِ الشَّجَرَةِ»!

فَأعْجَبَ أنَوشِروانَ کلَامُهُ وَ أمَرَ مَرَّة ثانيةً أنْ يُعْطی الفَلّاحُ ألفَ دينارٍ آخَرَ.

ما مِن رَجُلٍ يَغْرِسُ غَرْساً إلّ كَتَبَ اللهُ لَهُ مِنَ الأجرِ قَدْرَ ما يَخْرُجُ مِنْ ثَمَرِ ذٰلِكَ الْغَرْسِ.  رَسولُ اللّهِ (ص)

هُما يَغرِسانِ فَسائِلَ في بِدايَةِ حَياتِهِمَا الْجَديدَةِ.

أ. أجِبْ عَنِ الْأسْئلةِ التّاليَةِ مُسْتَعينا بِالنَّصِّ.

1- ما قالَتِ الشَّيْماءُ لِلْمُسْلِمينَ حينَ وَقَعَتْ فِي الْأسْرِ؟

2- كمْ ديناراً أمَرَ أنَوشِروانُ أن يْعطی الْفَلّاحُ؟

3- مِنْ أيِّ شَيءٍ انزَعَجَ رَسولُ اللهِّ؟

4- ماذا كانَ يغْرِسُ الفَلّاحُ العَجوزُ؟

5- مَن قَبلَ الوْالدُ فِي البِدايةِ؟

6- مَنْ هيَ الشَّيماءُ؟

ب. عَيِّنِ الصَّحيحَ وَ الخَطأَ حَسَبَ الحَقيقَةِ.

1- دَعَتِ الشَّيْماءُ قَبيلَتَها إِلَی الْاِسْلامِ بَعْدَ أَنْ أَعتَقَهَا النَّبيُّ (ص).

2- لَوْ كانَ النَّبيُّ (ص) فظَّا لَانفَضَّ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِ.

3- اَلِإهْتِمامُ بِغَرْسِ الْأشَجارِ واجِبٌ عَلیٰ کُلِّ فَرْدٍ مِنّا.

4- كانَ أَنوشِروانُ أَحَدَ مُلوكِ إيران قَبْلَ مِئَةِ سَنَةٍ.

5- تُثْمِرُ شَجَرَةُ الْجَوزِ بَعْدَ سَنَتَينِ عادَةً.

6- كانَ النَّبيُّ يُحِبُّ الْأطفالَ.

اِختَبِر نَفسَکَ. تَرجِم العِباراتِ التّالَۀَ؛ ثُمَّ عَیِّنِ المُستثنی وَ المُستَثنی مِنهُ.

1- (... کُلُّ شَیءٍ هالِکٌ إلّا وَجهَهُ ...)   اَلقَصَص: 88

2- فَسَجَدَ المَلائِکَهُ کُلُّهُم اَجمَعونَ إلّا ابلیسَ استَکبَرَ وَ کانَ مِنَ الکافِرینَ)  ص: 73 و 74

3- کُلُّ عَینٍ باکِیَهٌ یَومَ القیامَهَ إلّا ثَلاثَ أَعیُنٍ: عَینٌ سَهِرَت فِی سَبیلِ اللهِ؛ وَ عَینٌ  غُضَّت عَن مَحارِمِ اللهِ؛ وَ عَینٌ فاضَت مِن خَشیَهِ اللهِ.  رَسول الله (ص)

4- کُلُّ وعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ إلّا وِعاءَ العِلمِ؛ فَانَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ. اَلإمامُ عَليّ (ع)

5- کُلُّ شَیءٍ یَرخُصُ إذا کَثُرَ إلّا الأدَبَ؛ فَأنَّهُ إذا کَثُرَ غَلأ.  مَثَل عَرَبيّ

6- لا تَعْلَمُ زَميلاتي اللُّغَةَ الْفَرَنسيَّةَ إلّا عَطيَّةَ.

7- حَلَّ الطُّلّابُ مَسائِلَ الرّياضيّاتِ إلّا مَسأَلَةً.

اِختَبِر نَفسَکَ. تَرجِمِ العِباراتِ التّالیهَ.

1- (وَ مَا الحیاهُ الدُّنیا إلّا لَعِبٌ وَ لَهوٌ ...) اَلأنعام: 32

2- (لا یَبأَسُ مِن رَوحِ اللهِ إلّا القَومِ الکافِرونَ) یوسُف: 87

3- (إنَّ الإنسانَ لَفی خُسرٍ إلّا الَّذینَ آمَنوا وَ عَمِلوُا الصّالِحاتِ ...) اَلعَصر: 2 و 3

4- حَضَرَ جَميعُ الطُّلّابِ في صالَةِ الإمْتِحاناتِ إلّا جَواداً.

5- شارَكْتُ في جَميعِ الْمُبارَياتِ إلّا كُرَةَ الْمِنضَدَةِ.

6- قَرَأتُ الکِتابَ إلّا مَصادِرَهُ.

7- اِشتَرَیتُ أَنواعَ الفاکِهَهِ إلّا أَناناسَ.

ترجمه و پاسخ به سوالات:

ثَلاثُ قِصَصٍ قَصيرَةٍ (بِتَصَرُّفٍ(

سه داستان کوتاه (با تصرف و دستکاری)

1. احْتِرامُ الْاطفالِ

1. احترام کودکان

ذاتَ يوَمٍ کانَ رَجُلٌ جالسِا عِندَ رَسولِ اللهِّ . وَ بعْدَ لَحَظاتٍ جاء ابنُهُ وَ سَلِّمَ علَی النَّبيِّ؛ ثُمَّ راحَ نَحوَ والدِهِ، فَقَبِّلهُ الْأبُ وَ أجلسَهُ عِندَهُ فَرحَ رَسولُ اللّهِ (ص) مِنْ عَمَلِهِ. وَ بَعْدَ قَليلٍ جاءَتْ بِنتُهُ، وَ سَلَّمَتْ عَلیَ النَّبيِّ؛ ثُمَّ راحَتْ نحْوَ والِدِهأ. أَمَّا الْوالِدُ فَلَمْ يُقَبِّلْها وَ لَمْ يُجْلِسْها عِنْدَهُ. فَانْزَعَجَ رَسولُ اللّهِ (ص) وَ قالَ: «لَم تُفَرِّقُ بيْنَ أطفالِكَ؟!»

روزی مردی نزد فرستادۀ (پيامبر) خدا نشسته بود و پس از چند لحظه پسرش آمد و به پيامبر (ص) سلام كرد؛ سپس به سوی پدرش رفت و پدر، او را بوسيد و نزد خودش نشانيد. فرستادۀ خدا (ص) از كارش خوشحال شد و پس از اندكی دخترش آمد و به پيامبر (ص) سلام كرد؛ سپس به سوی پدرش رفت؛ ولی [پدر] او را نبوسيد و نزد خودش ننشانيد. پس فرستادۀ خدا (ص) هنگامی كه او را ديد كه فقط پسرش را بوسيد. (جز پسرش را نبوسيد) آزرده شد. (ناراحت شد) و گفت: «چرا ميان كودكانت فرق می‌گذاری»؟!

نَدِم الرَّجُلُ و أخَذَ يدَ بِنتِه و قَبلَها، و أجلَسَها عِندَهُ.

مرد پشیمان شد و دست دخترش را گرفت و آن را بوسيد و او را نزد خودش نشاند.

2. اَلشَّيْماءُ بِنْتُ حَليمَةَ

2. شیما دختر حلیمه

كانتْ لِرَسولِ اللهِّ أخْتٌ مِنَ الرَّضاعَةِ اسْمُهَا الشَّيمْاءُ.

فرستادهٔ خدا (ص) شیری (رَضاعی) داشت که نام او شیما بود.

کانتِ الشَّيمْاءُ تَحْضُنُ النَّبيَّ صَغيراً وَ تُلاعِبُهُ وَ تقَولُ:

شیما پیامبر (ص) را در حالی كه خردسال بود در آغوش می‌گرفت و با او بازی می‌كرد و می‌گفت:

يا رَبَّنا أَبْقِ لَنا مُحَمَّدا         حَتیّٰ أرَاهُ يافِعاً وَ أمْرَدا

ای پروردگار ما، محمّد را برای ما نگه دار تا او را در حالی که نوجوانی کم‌سن و سال است ببینیم.

و كانَ النَّبيَّ شَديدَ التَّعَلُّقِ بِها فِي الطُّفولَةِ؛ فَمَرَّتِ الْأيّامُ و في غزَوْةَ حُنَيْن فِي السَّنَةِ الثّامِنَةِ بَعْدَ الْهِجْرَةِ وَقَعَتِ الشَّيْماءُ أَسيرَةً بِيَدِ الْمُسْلِمينَ؛ فَقالَتْ لَهُم: «إنّي لَخُتُ النَّبيَّ مِنَ الرَّضاعَةِ» ؛ فَلَمْ يُصَدِّقوا قَوْلَها، فَأَخَذوها عِندَ رَسولِ اللهِّ ، فَعَرَفَها وَ أَكْرَمَها وَ بسَطَ لهَا رِداءَهُ؛ ثُمَّ أجْلسَها عَليَهِ، وَ خَيَّرَها بَيْنَ الإقامَةِ مَعَهُ مُعَزَّزَةً أوِ العَودةِ إلَی قَومِها سالِمَةً راضيَةً، فَاخْتارَتِ الشَّيمْاءُ قَومَها، فَأَعْتَقَها رَسولُ اللّهِ (ص)، وَ أرْسَلَها إلیَ قوَمِها بِإعزازٍ.

و پيامبر در كودكی به او بسيار وابسته بود. روزها گذشت و در غزوۀ (جنگ) حنین در سال هشتم هجری  شیما به دست مسلمانان اسیر شد و به آنها گفت: من خواهر شیری پیامبر (ص) هستم. ولی سخنش را نپذيرفتند و او را نزد فرستادۀ خدا (ص) بردند، پس او را شناخت و وی را گرامی داشت و روپوش بلندش را برايش پهن كرد. (گستراند)؛ سپس او را بر آن نشاند و وی را ميان ماندن همراه او با عزّت يا برگشت به سوی مردمش (قومش) با سلامت و خشنودی اختيار داد. (مخیّر کرد) شیما مردمش (قومش) را برگزيد، پس فرستادۀ خدا (ص) او را آزاد كرد و با عزّت وی را به نزد مردمش (قومش) فرستاد.

فأَسْلَمَتْ و دافِعَتْ عنْ أخیها و دَعَتْ قَومَها إلی الإسلامِ و بَيِّنّتْ أخَلاقَ النَّبيَّ لهَمُ فأَسْلَموا.

پس مسلمان شد و از برادرش دفاع کرد و مردمش را به اسلام فراخواند (دعوت کرد) و اخلاق پیامبر (ص) را برایشان بیان کرد و [آنها نیز] مسلمان شدند.

﴿فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُم وَلَوْ كُنْتَ فَظّاً غَليظَ الْقَلْبِ لَانفَضّوا مِنْ حَوْلِكَ﴾  آل عِمران: 159

سپس به [برکت] رحمتی ازسوی خدا با آنان نرمخو شدی، و اگر تندخو و سنگدل بودی، بی‌‌گمان از اطرافت پراکنده می‌شدند.  «آل عمران: 159»

3. الَعَجوزُ المُحْسِنُ

3. پیرمرد نیکوکار

في یَومٍ مِنَ الْاَیّامِ شاهَدَ «کِسْریٰ أنَوشِروانُ» فَلَّاحاً عَجوزا يَغْرِسُ فَسيلَةَ جَوْزٍ، فَتَعَجَّبَ وَ قالَ:

در روزی از روزها انوشیروان کشاورز پیری را دید که نهال گردو می‌کاشت؛ شگفت زده شد و گفت:

«أيُّهَا الفَلّاحُ، أ تأمُلُ أنْ تَعيشَ حَتّی تأَکُلَ مِنْ ثَمَرِها؟!

ای کشاورز، آیا امید داری که زندگی کنی (زنده باشی) تا از میوه‌اش بخوری؟!

أ لا تَعْلَمُ أنَّها لا تُثْمِرُ عادةَ إلّا بعْدَ عَشْرِ سَنوَاتٍ»؟!

آیا نمی‌دانی که درخت گردو معمولا میوه نمی‌دهد مگر پس از ده سال‌؟! (تنها پس از ده سال میوه می‌دهد.)

فَقالَ الْعَجوزُ: غَرَسَ الْآخَرونَ أَشْجاراً، فَنَحْنُ أَکَلْنا مِنْ ثِمارِها، وَ نَحْنُ نَغْرِسُ أشْجاراً لِکَي يأَکُلَ مِنْ ثِمارِها الْآخَرونَ.

پس پیرمرد گفت: دیگران درختانی را کاشتند و ما از میوه‌هایش خوردیم و ما درختانی را می‌کاریم تا دیگران از میوه‌هایش بخورند.

فَقالَ أَنوشِروانُ: «أَحْسَنْتَ يا شَيخُ!» وَ أمَرَ أنْ يُعْطَی الفَلّاحُ ألفَ دينارٍ.

پس انوشیروان گفت: آفرین بر تو ای شیخ. (ای پیرمرد، ای بزرگ) و دستور داد که هزار دینار به کشاورز داده شود.

فَقالَ الفَلّاحُ العَجوزُ فرِحاً: «ما أسْرَعَ إثْمارَ هٰذِهِ الشَّجَرَةِ»!

کشاورز پیر با خوشحالی گفت: میوه دادن این درخت چقدر سریع است!

فَأعْجَبَ أنَوشِروانَ کلَامُهُ وَ أمَرَ مَرَّة ثانيةً أنْ يُعْطی الفَلّاحُ ألفَ دينارٍ آخَرَ.

سخن او انوشیروان را به شگفتی آورد. (انوشیروان از سخن او خوشش آمد.) و دوباره دستور داد هزار دینار دیگر به او داده شود.

ما مِن رَجُلٍ يَغْرِسُ غَرْساً إلّ كَتَبَ اللهُ لَهُ مِنَ الأجرِ قَدْرَ ما يَخْرُجُ مِنْ ثَمَرِ ذٰلِكَ الْغَرْسِ.  رَسولُ اللّهِ (ص)

هیچ کسی نیست که نهالی را بکارد مگر اینکه خدا به اندازه آنچه از ثمر (ميوهٔ) آن درخت بیرون آید، برایش بنویسد. «پیامبر خدا (ص)»

هُما يَغرِسانِ فَسائِلَ في بِدايَةِ حَياتِهِمَا الْجَديدَةِ.

آنها در آغاز زندگی جدید خود در حال کاشت [درخت] هستند.

أ. أجِبْ عَنِ الْأسْئلةِ التّاليَةِ مُسْتَعينا بِالنَّصِّ.

أ. با کمک متن به پرسش های زیر پاسخ بده.

1- ما قالَتِ الشَّيْماءُ لِلْمُسْلِمينَ حينَ وَقَعَتْ فِي الْأسْرِ؟

1- هنگامی که شیما در اسارت افتاد به مسلمانان چه گفت؟

قالَتْ لَهُم: إنّی لَأُختُ النَّبیِّ مِنَ الرَّضاعَهِ.

به ایشان گفت: من خواهر رضاعی پیامبرم.

2- كمْ ديناراً أمَرَ أنَوشِروانُ أن يْعطی الْفَلّاحُ؟

2- انوشیروان فرمود چند دینار به برزگر داده شود؟

أَمَرَ أَنْ یُعْطیٰ لِلْفَلّاح أَلْفَ دینارٍ.

فرمود که هزار دینار به کشاورز داده شود.

3- مِنْ أيِّ شَيءٍ انزَعَجَ رَسولُ اللهِّ؟

3- فرستاده خدا از چه چیزی آزرده شد؟

انزَعَجَ رَسولُ اللهِ حینَما رأی لم یُقبّل الرّجلُ إلّا إبنه.

فرستاده خدا هنگامی که دید مرد تنها پسرش را بوسید آزرده شد.

4- ماذا كانَ يغْرِسُ الفَلّاحُ العَجوزُ؟

4- برزگر سالخورده چه چیزی را می کاشت؟

کان الفَلّاح یَغْرِسُ فَسیلَهَ جَوْز.

پدر در آغاز پسرش را بوسید.

5- مَن قَبلَ الوْالدُ فِي البِدايةِ؟

5- پدر در آغاز چه کسی را بوسید؟

قَبَّلَ الأَبُ إبنه فِی البِدایَهِ.

پدر در آغاز پسرش را بوسید.

6- مَنْ هيَ الشَّيماءُ؟

6- شیما کیست؟

إنّها أُختُ النَّبیِّ مِنَ الرَّضاعَهِ.

او خواهر شیری پیامبر است.

ب. عَيِّنِ الصَّحيحَ وَ الخَطأَ حَسَبَ الحَقيقَةِ.

ب. درست و نادرست را بر حسب واقع شناسایی کن.

1- دَعَتِ الشَّيْماءُ قَبيلَتَها إِلَی الْاِسْلامِ بَعْدَ أَنْ أَعتَقَهَا النَّبيُّ (ص).

1- درست

شیما پس از اینکه پیامبر او را آزاد کرد قبیله اش را به اسلام فراخواند.

2- لَوْ كانَ النَّبيُّ (ص) فظَّا لَانفَضَّ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِ.

2- درست

اگر پیامبر تندخو بود مردم از پیرامونش پراکنده می شدند.

3- اَلِإهْتِمامُ بِغَرْسِ الْأشَجارِ واجِبٌ عَلیٰ کُلِّ فَرْدٍ مِنّا.

3- درست

توجه به کاشت درختان بر هر فردی از ما بایسته است.

4- كانَ أَنوشِروانُ أَحَدَ مُلوكِ إيران قَبْلَ مِئَةِ سَنَةٍ.

4- نادرست

انوشیروان یک صد سال پیش یکی از پادشاهان ایران بود.

5- تُثْمِرُ شَجَرَةُ الْجَوزِ بَعْدَ سَنَتَينِ عادَةً.

5- نادرست

درخت گردو معمولا پس از دو سال بار می دهد.

6- كانَ النَّبيُّ يُحِبُّ الْأطفالَ.

6- درست

پیامبر کودکان را دوست می داشت.

اِختَبِر نَفسَکَ. تَرجِم العِباراتِ التّالَۀَ؛ ثُمَّ عَیِّنِ المُستثنی وَ المُستَثنی مِنهُ.

خودت را بیازمای: آنچه را می آید ترجمه کن؛ سپس مستثنا و مستثنا منه را شناسایی کن.

1- (... کُلُّ شَیءٍ هالِکٌ إلّا وَجهَهُ ...)   اَلقَصَص: 88

1- هر چیزی به جز چهره او نابود شدنی است.

مستثنی: وَجهَ

مستثنی منه: کُلُّ شَیءٍ

2- فَسَجَدَ المَلائِکَهُ کُلُّهُم اَجمَعونَ إلّا ابلیسَ استَکبَرَ وَ کانَ مِنَ الکافِرینَ)  ص: 73 و 74

2- پس همه فرشتگان باهم سجده کردند؛ به جز شیطان که خود را بزرگ یافت و از بی دینان بود[شد].

مستثنی: إبلیسَ

مستثنی منه: المَلائکَهُ

3- کُلُّ عَینٍ باکِیَهٌ یَومَ القیامَهَ إلّا ثَلاثَ أَعیُنٍ: عَینٌ سَهِرَت فِی سَبیلِ اللهِ؛ وَ عَینٌ  غُضَّت عَن مَحارِمِ اللهِ؛ وَ عَینٌ فاضَت مِن خَشیَهِ اللهِ.  رَسول الله (ص)

3- هر چشمی روز رستاخیز گریان است، به جز سه چشم: چشمی که در راه خدا بیدار مانده و چشمی که از محارم بر هم نهاده شده و چشمی که از پروای خدا لبریز شده است.

مستثنی: ثَلاثَ أعیُن

مستثنی منه: کُلُّ عَینٍ

4- کُلُّ وعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ إلّا وِعاءَ العِلمِ؛ فَانَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ. اَلإمامُ عَليّ (ع)

4- هر ظرفی با آنچه در آن نهاده شده تنگ می شود، به جز ظرف دانش؛ زیرا به کمک آن فراخ می شود.

مستثنی: وِعاءَ العِلمِ

مستثنی منه: کُلُّ وِعاءٍ

5- کُلُّ شَیءٍ یَرخُصُ إذا کَثُرَ إلّا الأدَبَ؛ فَأنَّهُ إذا کَثُرَ غَلأ.  مَثَل عَرَبيّ

5- هر چیزی به جز ادب هر گاه فراوان شود ارزان می شود؛ زیرا ادب هر گاه زیاد شود پر بها می شود.

مستثنی: الأدَبَ

مستثنی منه: کُلُّ شَیءٍ

6- لا تَعْلَمُ زَميلاتي اللُّغَةَ الْفَرَنسيَّةَ إلّا عَطيَّةَ.

6- هم شاگردیانم به جز عطیه زبان فرانسه نمی دانند.

مستثنی: الأدَبَ

مستثنی منه: کُلُّ شَیءٍ

7- حَلَّ الطُّلّابُ مَسائِلَ الرّياضيّاتِ إلّا مَسأَلَةً.

7- دانش آموزان به جز یک مسئله [همه] مسایل ریاضی را حل کردند.

مستثنی: مَسأَلَهً

مستثنی منه: مَسائِلَ الرّیاضیّاتِ

اِختَبِر نَفسَکَ. تَرجِمِ العِباراتِ التّالیهَ.

خودت را بیازمای؛ عبارات زیر را ترجمه کن.

1- (وَ مَا الحیاهُ الدُّنیا إلّا لَعِبٌ وَ لَهوٌ ...) اَلأنعام: 32

1- و زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی است.

2- (لا یَبأَسُ مِن رَوحِ اللهِ إلّا القَومِ الکافِرونَ) یوسُف: 87

2- کسی به جز قوم کافران از رحمت خدا ناامید نمی شود.

3- (إنَّ الإنسانَ لَفی خُسرٍ إلّا الَّذینَ آمَنوا وَ عَمِلوُا الصّالِحاتِ ...) اَلعَصر: 2 و 3

3- همانا انسان در زیان است به جز آنان که ایمان آوردند و کارهاى نیک انجام دادند.

4- حَضَرَ جَميعُ الطُّلّابِ في صالَةِ الإمْتِحاناتِ إلّا جَواداً.

4- همه دانش آموزان به جز جواد در سالن امتحانات حاضر شدند.

5- شارَكْتُ في جَميعِ الْمُبارَياتِ إلّا كُرَةَ الْمِنضَدَةِ.

5- در همه مسابقات به جز تنیس روی میز شرکت کردم.

6- قَرَأتُ الکِتابَ إلّا مَصادِرَهُ.

6- کتاب تاریخی به جز منابعش را خواندم.

7- اِشتَرَیتُ أَنواعَ الفاکِهَهِ إلّا أَناناسَ.

7- انواع میوه به جز آناناس را خریده ام.

اِبْحَثْ عَنْ كَلِمَةٍ مُناسِبَةٍ لِلتَّوضيحاتِ التّاليَةِ في مُعْجَمِ الدَّرسِ.

1- صَبيٌّ قَبْلَ سِنِّ الْبُلوغِ.

2- جَعَلَهُ حُرّا وَ أخْرَجَهُ مِنَ العُبوديَّةِ.

3- اَلرَّجُلُ أَوِ الْمَرْأَةُ الْکَبيرَةُ فِي السِّنِّ.

4- قطِعَةٌ مِنْ قُماشٍ يُلبْسُ فوْقَ المَلابسِ، كَالعَباءةِ.

5- ثَمَرَةٌ قِشْرُها صُلْبٌ وَ غَيرُ صالِحٍ لِلأكْلِ، يُكْسَرُ لِتَناوُلِها.

در واژه نامه درس به دنبال واژه مناسبی برای توضیحات زیر بگرد.

1- الیافِع / الأمرَد

کودکی پیش از سنّ بلوغ.

2- أعتَقَ

او را آزاد کرد [قرار داد] و از بردگی درآورد.

3- العَجوز

مرد یا زن بزرگسال.

4- الرّداء

تکه ای پارچه که مانند چادر روی لباسها پوشیده می شود.

5- الجوز

میوه ای که پوستش سخت است و نامناسب برای خوردن است؛ برای خوردنش شکسته می شود.

اِقْرَأ النَّصَّ التّاليَ؛ ثُمَّ عَيِّنْ ترجَمَةَ الکَلِماتِ الحَمْراءِ

دَخَلَ رَسولُ اللّهِ (ص) في مَسْجِدٍ. کانَ في الْمَسْجِدِ جَماعَتانِ.

جَماعَةٌ يَتَفَقَّهونَ، وَ جَماعَةٌ يَدْعونَ اللهَ وَ يَسألونَهُ.

پيامبر خدا وارد مسجدی شد. دو گروه در مسجد بودند.

گروهی دانش فرا می گرفتند و گروهی به درگاهِ خدا دعا می کردند و از او درخواست می کردند.

فَقالَ: کِلَا الْجَماعَتَينِ إلَی خَيْرٍ. أمّا هؤلاءِ فَيَدْعونَ اللهَ؛

پس [ايشان] فرمودند: هر دو گروه در راه خوبی هستند. امّا اينها به درگاهِ خدا دعا می کنند؛

وَ أمّا هؤلاءِ فَيَتَعَلَّمونَ وَ يُفَقِّهونَ الْجاهِلَ. هؤلاءِ أفضَلُ. بِالتَّعلیمِ أُرسِلتُ.

و امّا اينان دانش فرا می گيرند و نادان را دانا می کنند. اينان برترند.

[من] برای ياد دادن برانگيخته شده ام.

ثُمَّ قَعَدَ مَعَهُم.

سپس با آنها نشست.

وَ الْآنَ أجِبْ عَمّا يلَي حَسَبَ النَّصِّ.

1- لِماذا جاءَتْ کلمَةُ «مَسْجِدٍ» في المَرَّةِ الْأُولیٰ بِدونِ ألَ وَ في المَرَّةِ الثّانيةِ مَعَ ألَ؟

2- ما هوَ نوْعُ هٰذِهِ الکلِماتِ؟

اَلتَّعْليم: .........................   الَجْاهِل: .........................   الْأَفضَل: .........................

3- اُکْتُبْ نَوْعَ هٰذَينِ الْفِعْلَينِ وَ صيغَتَهُما وَ بابَهُما.

يتَفَقَّهونَ:

أُرْسِلْتُ:

4- أعْرِبِ الکلماتِ الَّتي تحْتَها خَطٌّ:

اللّهِ: .........................          اللّهِ: .........................          خَيْرٍ: .........................

الجاهلَ: .........................     أفضلُ: .........................

5- اکتُبْ مُترَادِفَ «جَلَسَ» وَ «بُعِثتُ» وَ «أحْسَنُ» فِي النَّصِّ.

6- اُکْتُبْ جَمْعَ التَّکسيرِ لِهٰذِهِ الْأسماءِ: «رَسول» وَ »جاهِل» وَ «أَفضَل» وَ «تَعليم».

متن زیر را بخوانید و سپس ترجمه کلمات قرمز رنگ را بنویسید.

يَتَفَقَّهونَ: دانش فرا می گرفتند

يَسألونَ: درخواست می کردند

کِلَا: هر دو

يُفَقِّهونَ: دانا می کنند

أُرسِلتُ: برانگيخته شده ام

قَعَدَ: نشست

و اکنون بر حسب متن به آنچه می آید پاسخ بده.

1- چرا واژه «مسجد» بار نخست بدون «ال» و بار دوم با «ال» آمده است؟

زیرا کلمه مسجد بار اوّل ناشناس بود، یا به اصطلاح نکره بود و بار دوم، شناخته شده، یعنی به اصطلاح معرفه است.

2- التَّعلیم: مصدر باب تفعیل

الجاهِل: اسم فاعل

الأفضَل: اسم تفضیل

3- نوع این دو فعل و صیغه آن دو و بابشان را بنویس.

یَتَفَقَّهونَ: فعلٌ مضارعٌ معلومٌ للغائبینَ من باب تفعّل

أُرسِلتُ: فعلٌ ماضٍ للمتکلم وحده مجهول من باب افعال

4- اعراب واژگانی را که زیرششان خط است بازگو کن.

اللهِ: مضاف الیه و مجرور

اللهَ: مفعول به و منصوب

خَیرٍ: مجرور به حرف جرّ

الجاهِلَ: مفعول به و منصوب

أفضَلُ: خبر و مرفوع

5- مترادف «جَلَسَ» وَ «بُعِثتُ» و «أحسَنُ» در متن را بنویس.

قعَدَ (نشست)

أُرسلتُ (فرستاده شدم)

أَفضَل (برتر)

6- جمع شکسته برای این اسمها را بنویس.

رَسول: ج رُسُل

جاهِل: ج جُهّال

أفضَل: ج أفاضل

تَعلیم: ج تعالیم

عَيِّنِ الْکَلِمَةَ الْغَريبَةَ في کُلِّ مَجموعَةٍ مَعَ بَيانِ السَّبَبِ.

1- الَيْافِع         اَلشّابّ       اَلْأَمْرَد         اَلْعَجوز        اَلْوِعاء

2- اَلرَّصيد        الرِّداء        اَلْفُستان      اَلْقَميص     اَلسِّرْوال

3- الْأفَراس       اَلْقَصير       الکِلاب       اَلذِّئاب        الْأُسُود

4- الْإخْوَة        الْأمُّهات      الَأجْداد      اَلْبار           الْأَخَوات

5- اَلْقِشْر         الْفَظّ         الْجِذْع        الغُصْن       اَلثَّمَر

6-الَفُستُق        الْجَوْز        النَّوْم         اَلْعِنَب        اَلتُّفّاح

واژه ناهماهنگ را در هر مجموعه با بیان سبب شناسایی کن.

1- الَيْافِع (جوان کم سال)      اَلشّابّ (جوان)     اَلْأَمْرَد (نوجوان بی ریش)      اَلْعَجوز (پیر)        اَلْوِعاء (ظرف)

جواب: اَلْوِعاء

2- اَلرَّصيد (اعتبار مالی)    الرِّداء (بالا پوش)     اَلْفُستان (پیراهن زنانه)    اَلْقَميص (پیراهن)   اَلسِّرْوال (شلوار)

جواب: اَلرَّصيد

3- الْأفَراس (اسب ها)     اَلْقَصير (کوتاه)      الکِلاب (سگ ها)     اَلذِّئاب (گرگ ها)      الْأُسُود (شیرها)

جواب: اَلْقَصير

4- الْإخْوَة (برادران)      الْأمُّهات (مادران)     الَأجْداد (نیاکان)      اَلْبار (چاه ها)         الْأَخَوات (خواهران)

جواب: اَلْبار

5- اَلْقِشْر (پوست)       الْفَظّ (تندخو)         الْجِذْع (تنه)        الغُصْن (شاخه)       اَلثَّمَر (میوه)

جواب: الْفَظّ

6-الَفُستُق (پسته)        الْجَوْز (گردو)        النَّوْم (خواب)         اَلْعِنَب (انگور)        اَلتُّفّاح (سیب)

جواب: النَّوْم

ضَع المُتَرادِفاتِ وَ المُتَضادّاتِ في مَکانِهَا المُناسِبِ.

غَلا   اَلشِّراء   اِتَّسَعَ   قَدَرَ   اَلدّاء   اَلصَّبيّ   راحَ   اَلْأَعوام   أَعْطی   اَلرَّوْح   صارَ   اَلشِّمال   البَيع   رَخصَ   ذَهَبَ   اَلسِّنينَ   أصْبَحَ   اَلرَّحْمَة   اَليَمين   المَرَض   اِسْتَطاعَ   أخَذَ   اَلوَلدَ   ضاقَ

کلمات مترادف و متضاد را در مکان مناسب خود قرار دهید.

غَلا (گران شد)  ≠  رَخُصَ (ارزان شد)           الشِّراء (خرید)  ≠  البَیع (فروش)

اتَّسَعَ (فراخ شد)  ≠  ضاقَ (تنگ شد)           أعطَی (داد)  ≠  أخَذَ (گرفت)

الشَّمال (راست)  ≠  الیَمین (چپ)               قَدَرَ(توانست) = اِستَطاعَ

الدَّاء (بیماری)  =  المَرَض                          الصَّبیّ (کودک)  =  الوَلَد (فرزند)

راحَ (رفت)  =  ذَهَبَ                                  الأعوام  (سالها)  =  السِّنین

الرَّوح (رحمت)  =  الرَّحمَه                          صارَ (گشت)  =  أصبَحَ

أ. تَرْجِمِ الْاَفعالَ.

1. تَقْتَرِحْنَ: پيشنهاد می دهيد      رَجاءً، اِقْتَرِحْنَ: ..................

2. تَبتَعِدُ: دور می شوی               لا تَبتَعِدْ: ..................

3. تُسْرِعُ: می شتابی                  أسْرِعِ: ..................

4. يَعْتَذِرُ: پوزش می خواهد         أعَتْذَرِ: ..................

5. قاتَلَ: جنگيد                         لا يُقاتِلْ: ..................

6. اسْتَهْلَكَ: مصرف کرد             ما اسْتَهْلَکْنا: ..................

7. اِنْفَتَحَ: گشوده شد                 لَمْ يَنْفَتِحْ: ..................

8. تَظاهَرَ: وانمود کرد                 لا نَتَظاهَرُ: ..................

9. تَوَکَّلَ: توکّل کرد                    سَنَتَوَکَّلُ: ..................

10. عَلِّم: آموزش بده                  عَلِّمْني: ..................

11. يَرْجِعُ: بر می گردد                 لنْ يَرْجِعَ: ..................

12. يَنْجَحُ: موفّق می شود           لِيَنجَحْ: ..................

ب. تَرْجِمِ الْأسماءَ.

کَبُرَ: بزرگ شد                     اَلْکَابِر: ..................

2. نَدِمَ: پشيمان شد            اَلنّادِمونَ: ..................

3. عمِلَ: کار کرد                 اَلمَعْمَل: ..................

4. نَصَر: ياری کرد                اَلمَنصورات: ..................

5. شَجَّعَ: تشويق کرد           اَلمُشَجِّعَة: ..................

6. عَيَّنَ: مشخّص کرد          اَلمُعَيَّن: ..................

7. اِحتَفلَ: جشن گرفت       اَلإحْتِفالات: ..................

8. اِسْتَمَعَ: گوش فرا داد       اَلمُسْتَمِعينَ: ..................

9. غَفَرَ: آمرزيد                   اَلغَّفار: ..................

10. لعِبَ: بازی کرد              اَلمَلاعِب: ..................

11. صَغُرَ: کوچک شد            الَصُّغْریٰ:..................

12. دَرَّسَ: درس داد            اَلتَّدْريس: ..................

أ. فعلها را ترجمه کن.

1. تَقْتَرِحْنَ: پيشنهاد می دهيد      رَجاءً، اِقْتَرِحْنَ: لطفا پیشنهاد دهید

2. تَبتَعِدُ: دور می شوی               لا تَبتَعِدْ: دور نشو

3. تُسْرِعُ: می شتابی                  أسْرِعِ: بشتاب

4. يَعْتَذِرُ: پوزش می خواهد         أعَتْذَرِ: پوزش می خواهم

5. قاتَلَ: جنگيد                         لا يُقاتِلْ: نباید بجنگد

6. اسْتَهْلَكَ: مصرف کرد             ما اسْتَهْلَکْنا: مصرف نکردیم

7. اِنْفَتَحَ: گشوده شد                 لَمْ يَنْفَتِحْ: گشوده نشد؛ گشوده نشده است

8. تَظاهَرَ: وانمود کرد                 لا نَتَظاهَرُ: وانمود نمی کنیم

9. تَوَکَّلَ: توکّل کرد                    سَنَتَوَکَّلُ: توکل خواهیم کرد

10. عَلِّم: آموزش بده                  عَلِّمْني: به من آموزش بده

11. يَرْجِعُ: بر می گردد                 لنْ يَرْجِعَ: برنخواهد گشت

12. يَنْجَحُ: موفّق می شود           لِيَنجَحْ: باید موفق شود

ب. اسم ها را ترجمه کن.

کَبُرَ: بزرگ شد                     اَلْکَابِر: بزرگتران

2. نَدِمَ: پشيمان شد            اَلنّادِمونَ: پشیمان ها

3. عمِلَ: کار کرد                 اَلمَعْمَل: کارگاه

4. نَصَر: ياری کرد                اَلمَنصورات: یاری شدگان

5. شَجَّعَ: تشويق کرد           اَلمُشَجِّعَة: تشویش کننده

6. عَيَّنَ: مشخّص کرد          اَلمُعَيَّن: مشخص شده

7. اِحتَفلَ: جشن گرفت       اَلإحْتِفالات: جشن [گرفتن] ها

8. اِسْتَمَعَ: گوش فرا داد       اَلمُسْتَمِعينَ: گوش فرادهندگان

9. غَفَرَ: آمرزيد                   اَلغَّفار: بسیار آمرزنده

10. لعِبَ: بازی کرد              اَلمَلاعِب: ورزشگاه ها

11. صَغُرَ: کوچک شد            الَصُّغْریٰ: کوچک تر

12. دَرَّسَ: درس داد            اَلتَّدْريس: درس دادن

عَيِّنِ الْمَحَلَّ الْإعرابيَّ لِلْکَلِماتِ الَّتي تَحتَها خَطٌّ.

1- مُداراةُ النّاسِ نِصفُ الْإيمانِ.

2- عَدوٌّ عاقلِ خَيرٌ مِن صَديقٍ جاهِلٍ.

3- يا حَبيبي، لا تقُلْ کَلاماً إلَّا الحَقَّ أبَدَاً.

4- اَلْعِلْمُ فِي الصِّغَر کَالنَّقشِ فِي الْحَجَرِ.

5- أَضعَفُ الناّسِ مَنْ ضَعُفَ عنَ کِتمانِ سِرِّهِ.

نقش واژگانی را که زیر آنها خط است شناسایی کن.

1- نرم‌خویی با مردم نیمی از ایمان است.

مُداراهُ: مبتدا

النّاسِ: مضاف الیه

نِصفُ: خبر

الْإیمان: مضاف الیه

2- دشمن خردمند بهتر از دوست نادان است.

عَدوٌّ: مبتدا

عاقلٌ: صفت

خَیرٌ: خبر

صَدیقٍ: مجرور به حرف جرّ

جاهِلٍ: صفت

3- ای دوست، هرگز سخنی به جز حق را نگو.

کَلاماً: مفعول

الحَقَّ: مستثنی

4- دانش در خردسالی مانند نقش در سنگ است.

النَّقشِ: مجرور به حرف جرّ

الْحَجَرِ: مجرور به حرف جرّ

5- ضعیف ترین مردم کسی است که از پوشاندن رازش ناتوان باشد.

أَضعَفُ: مبتدا

الناّسِ: مضاف الیه

کِتمانِ: مجرور به حرف جرّ

سِرّ: مضاف الیه

أ. اِبْحَثْ عَنِ الأسماءِ التّاليَةِ في ما يَلي.

(اِسمِ الْفاعِلِ وَ اسْمِ الْمَفعولِ وَ اسْمِ الْمُبالَغَةِ وَ اسْمِ التَّفضيلِ وَ اسْمِ الْمَکانِ)

1- (... إنَّ النَّفسَ لَـأمّارَةٌ بِالسّوءِ ...) یوسُف: 53

2- اِعْلَمْ بِأنَّ خَيْرَ الأخوانِ أقدَمُهُم.

3- أکْبَرُ الْحُمقِ الإغراقُ فِي الْمَدحِ وَ الذَّمِّ.

4- طَلَبُ الْحاجَةِ مِنْ غَيْرِ أهلِها أشَدُّ مِنَ المُوتِ.

5- قُمْ عَنْ مَجلِسِكَ لِأبیکَ وَ مُعَلَّمِکَ وَ إن کُنتَ أمیراً.

6- يَومُ الْعَدلِ عَلَی الظّالِمِ أشَدُّ مِن یَومِ الجَورِ عَلَی المَظلومِ.

ب. أَعْرِبْ ما أُشيرَ إلَيهِ بِخَطٍّ.

أ. اسم های زیر را در عبارات داده شده پیدا کنید.

(اسم فاعل، اسم مفعول، اسم مبالغه، اسم تفضیل، اسم مکان)

1- همانا نفس به بدی بسیار دستوردهنده است.

الأمّارَه: اسْمِ المُبالغَهِ

2- بدان که  بهترین برادران کهن ترینشان است.

خَیْر: اسْمِ التفَّضیلِ

أقدَم: اسْمِ التفَّضیلِ

3- درخواست نیاز از نااهلش، سخت تر از مرگ است.

أشَدّ: اسْمِ التفَّضیلِ

5- اگرچه فرمانده باشی، برای پدرت و آموزگارت از نشستنگاهت برخیز.

مَجلِسِ: اسْمِ المَکانِ

مُعَلِّمِ: اسِمِ الفْاعِلِ

6- روز داد بر ستمگر سخت تر از روز بیداد بر ستم دیده است.

الظّالِمِ: اسِمِ الفْاعِلِ

أشَدّ: اسْمِ التفَّضیلِ

المَظلوم: اسْمِ المَفعولِ

ب. اعراب کلماتی که زیر آن ها خط کشیده شده است را مشخص کنید.

النَّفْسَ: اسم إنّ؛ منصوب به فتحه          لَأمّارَهٌ: خبر إنّ؛ مرفوع به ضمّه

خَیْرَ: اسم إنّ؛ منصوب به فتحه              الْإخوانِ: مضاف الیه؛ مجرور به کسره

الْإغراقُ: خبر؛ مرفوع به ضمّه                 طَلَبُ: مبتدا؛ مرفوع به ضمّه

أشَدُّ: خبر؛ مرفوع به ضمّه