گام به گام مقایسه کنید صفحه 105 درس پیشینة علوم اجتماعی در جهان اسلام جامعه شناسی (3)

فارابی و ابن خلدون دو اندیشمند اجتماعی جهان اسلام اند. با مقایسۀ اندیشه اجتماعی آنها، دو شباهت و دو تفاوت مهم اندیشۀ آنها را بیان کنید و درباره دوری و نزدیکی اندیشه اجتماعی آنها با یکدیگر گفت وگو کنید.

دو شباهت :

1- هر دو حکیم جامعه شناس، می گویند که فرد انسانی در تداوم زندگی خود به همکاری و تعاون دیگران نیاز دارد، زیرا او «انسان» به تنهایی توانایی آن را ندارد که به لوازم زندگی و بقای خود قیام نماید. اما روش این دو دانشمند در توصیف این دلیل اجتماعی (تعاون) با همدیگر متفاوت است و می نماید که آن دو، دو روش ناهمگونی را در بحث و تدریس خود به کار گرفته اند.

2- ابن خلدون در آغاز مقدمه خود درباره «عمران بشری» عباراتی را می آورد که بی کم و زیاد و شبیه عبارات فارابی است.

دو تفاوت :

1- مردم در نظر فارابی با همدیگر می نمایند که اولاً به نیازهای زندگی خود برسند و در مرحله دوم به کمال عقلانی خود که در فطرت طبیعی انسان نهفته است، دست یابند.
اما ابن خلدون، هرگز به چنین کمالی معتقد نیست. در نظر ابن خلدون، انسان ها با همدیگر همکاری و تعاون دارند که اولاً، به نیاز اجتماعی - زندگی خود برسند. ثانیاً، از خود در برابر هجوم حیوانات و دیگر خطرات دفاع کنند (در جامعه بدوی و روستایی که به نظر ابن خلدون نخستین جامعه های عمران بشری می باشند).

2- فارابی تبیین می دارد که مردم در جامعه آرمانی چگونه به کمال و سعادت عقلانی می رسند و در مقابل آن مردم جامعه های غیرفاضله چگونه سقوط می کنند و راه انحطاط در پیش می گیرند. او در تحلیل آراء و گرایش های جامعه های غیرفاضله به تحلیل روان شناسی اجتماعی آن جامعه ها می پردازد که به نوعی واقعیت را حکایت دارند. اما او در این تحلیل واقعی از روان شناسی اجتماعی جامعه های غیرفاضله به نوعی زبان به ملامت می گشاید و از عواقب وخیم آن ها در سقوط جامعه ها تحذیر می دهد.

درجایی که ابن خلدون در سرتاسر مقدمه خود از احوال و عادات مردم جامعه ها سخن می گوید، هرگز درمقام و مذمت آنان نمی باشد. بلکه توجیه چنین خصلت های اجتماعی، جامعه ها را برمبنای ویژگی های خاص آن جامعه ها می داند.

خلاصه تفاوت منطق فارابی و ابن خلدون آن است که اولی (فارابی) در«آنچه باید باشد» و دومی درباره «آنچه هست» بحث می کنند.