درسنامه کامل فلسفه یازدهم فصل 7 ابزارهای شناخت

در وجود انسان ابزارهایی برای شناخت وجود دارد.

فیلسوفان تلاش میکنند ابزارهای شناخت را شناسایی کنند و قلمرو کاربرد آنها را معین نمایند .

سه ابزار شناخت :

حس

عقل

قلب

یکی از ابزارهای شناخت ما حس است.

ما به کمک حواس پنج گانه با عالم طبیعت آشنا میشویم و بسیاری از موجودات و ویژگی های آنها را می شناسیم.

شناخت تمایزها و تفاوتهای اشیا این امکان را به انسان میدهد که به کمک عقل خود از اشیای متفاوت استفاده های مختلف بکند.

انسان دارای قوه ای است که با آن تفکر و تعقل می کند.

انسان با کمک عقل میتواند حقایقی را درک کند که توانایی درک آن از راه احساس ممکن نیست. حقایقی که عقل درک میکند میتواند مربوط به امور محسوس و طبیعی با امور غیر محسوس و غیر طبیعی باشد. عقل با کمک حواس و تحلیل عقلانی یافتههای حسی میتواند به بسیاری از اسرار و رموز طبیعت پی ببرد و قوانین طبیعی را بشناسد .

قواعد شناخت تجربی :

شناخت تجربی بر چند قاعده عقلی مهم متکی است که دانشمند در هنگام بررسی داده های حسی آن قاعده ها را در نظر دارد و از آنها بهره می برد؛

برخی از این قواعد عبارت اند از :

پدیده ها خود به خود پدید نمی آیند بلکه هر پدیده ای نیازمند علت است . ( اصل علیت هر پدیده علتی ویژه دارد و از هر چیزی هر چیزی پدید نمی آید. اصل شنخیت طبیعت همواره یکسان عمل میکند به طور مثال ،آب همواره خواص خود را دارد و این گونه نیست که یک روز فلان خاصیت را داشته باشد و روز دیگر نداشته باشد اصل یکسان عمل کردن طبیعت )

بسیاری از دانستنی های ریاضی شناخت عقلی هستند .

دانستنی های فلسفه از طریق حواس و تجربه به دست نمی آیند؛ بلکه فقط از طریق تعقل محض می توان به آنها رسید. مثلاً ذات و صفات خداوند را نمیتوان با حس و تجربه درک کرد و شناخت آنها مستلزم بهره گیری از قواعد شناخت عقلی است.

قدرت و توانایی ،عقل به انسان امکان میدهد تا یافتههایی سودمند دربارۀ کل هستی که امکان درک تجربی آن هیچ گاه وجود ندارد به دست بیاورد و این یافتههای عقلانی را در زندگی خود اساس سایر دانشها قرار دهد و پایه های زندگی خود را بر آنها استوار سازد .

انسان برای فهم یافته های عقلانی به دانش فلسفه نیاز دارد.

 «قلب» یکی از ابزارهای معرفت انسان است که میتواند بی واسطه به حقایقی برسد و معرفت کسب کند.

تعريف معرفت شهودی :

معرفت شهودی از طریق تقویت ایمان و تعالی بخشیدن به نفس و تهذیب آن و کمال طلبی همراه با عبادات خالصانه به تدریج و گام به گام حاصل می شود.

معرفت شهودی معرفت و شناختی بی واسطه است؛ یعنی بدون استفاده از تجربه و آزمایش و بدون استدلال عقلی در قلب تجلی می کند.

برای دریافت معرفت شهودی سیر و سلوک و تهذیب نفس ضروری است.

دليل تسميه معرفت شهودی :

بدان جهت شهودی میگویند که قلب انسان حقیقت را چنان در می یابد که گویا با چشم می بیند. عارف و سالک الی الله ممکن است بتواند در همین دنیا آخرت را مشاهده کند. علاوه بر عالم ،طبیعت سایر عوالم را مشاهده نماید و وجود فرشتگان را هم واقعا بیابد. این قبیل مشاهدات از نوع شهود قلبی است و از راه چشم به دست نمی آید .

یکی از شهودهای قلبی وحی الهی است .

پیامبران الهی، آنچه را که از راه وحی دریافت کرده، به انسان های دیگر می رسانند.

در شهود ، وحیانی خداوند کلمات و عبارات خود را بر قلب پیامبر نازل میکند و پیامبر آن کلمات و عبارات را دریافت میکند و هیچ گونه دخل و تصرفی از طرف پیامبر در آن صورت نمی گیرد.

- قرآن کریم نمونه ای از کلام الهی است که خداوند از طریق وحی بر قلب آخرین پیامبر خود نازل کرده است. ما با تأمل و تدبر در قرآن به میزان توانایی و همت خود میتوانیم از بسیاری حقایق آگاه شویم.

ارسطو

فيلسوفان عقل گرا :

ارسطو از اولین دانشمندانی است که مبانی علوم تجربی را پایه گذاری کرد.

ارسطو ( شاگرد افلاطون ) ، علاوه بر تبحر در فلسفه یک دانشمند علوم طبیعی نیز شمرده می شد.

ابن سینا:

 ابن سینا در توضیح و تبیین قواعد عقلی علوم طبیعی نقش بسزایی دارد.

ابن سینا کتاب های متعددی در فلسفه و علوم طبیعی دارد که مورد توجه فلاسفه و دانشمندان علوم طبیعی است. ابن سینا در گسترش اندیشههای ارسطو دربارۀ قانون علیت و ابعاد مختلف آن تأملات عمیقی کرد و توضیحاتی بیان نمود که همچنان قابل استفاده است.

ابن سینا توضیح داد که قانون علیت از تجربه و آزمایش به دست نمی آید بلکه ،برعکس، خودش پایه و اساس هر تجربه ای است .

نیروی عقل می تواند حالات درونی نفس مانند ،شادی ،درد ،محبت دشمنی عصبانیت و خوشحالی را شناسایی کند و درباره آنها نظر دهد مثلاً انسان میتواند به کمک عقل خود، علل پیدایش شادی و افسردگی را کشف کند و درباره آنها توضیح دهد.