متن درس «آداب زندگانی» و معنی متن:

درس ششم

آداب زندگانی

• اثر: قابوس نامه
• نویسنده: عنصر المعالی کیکاووس

بدان که مردم بی هنر، مادام بی سود باشد، چون مغیلان که تن دارد و سايه ندارد؛ نه خود را سود کند و نه غیر خود را.

بدان که انسان بدون هنر و داشتن برتری برای همیشه بی فايده است. مانند درختچۀ خارداری که جسم دارد ولی سايه ندارد. اين انسان نه برای خود سودی دارد و نه برای ديگران.

آرایه ادبی:

در عبارت بالا مردم به مغیلان تشبیه شده است.

جهد کن که اگرچه اصیل و گوهری باشی، گوهر تن نیز داری که گوهر تن از گوهر اصل بهتر بود.

تلاش کن هرچند که انسان با اصل و نسب خوب، هستی، هنر و فضیلتی هم داشته باشی زيرا هنر و شايستگی فردی از اصل و نسب، بهتر و با ارزش تر است.

بزرگی، خرد و دانش راست نه گوهر را، اگر مردم را با گوهر اصل، گوهر هنر نباشد، صحبت هیچ کس را به کار نیايد.

ارزش و بزرگی انسان به عقل و دانش اوست نه به اصل و نسبش، اگر انسان همراه با اصل و نسب، هنر و شايستگی فردی نداشته باشد به درد دوستی و هم نشینی نمی خورد.

در هرکه اين دو گوهر يابی ، چنگ در وی زن و از دست مگذار که وی، همه را به کار آيد.

در هرکس اين دو ويژگی «اصل و نسب و شايستگی فردی« را پیدا کردی، با او دوستی کن و او را از دست نده زيرا چنین انسانی برای همه مفید و به درد بخور است.

آرایه ادبی:

چنگ در وی زن  ß  کنايه از کمک گرفتن

از دست مگذار  ß  کنايه از رها نکردن

سخن، ناپرسیده مگوی و از گفتار خیره پرهیز کن، چون باز پرسند جز راست مگوی، تا نخواهند کس را نصیحت مگوی و پند مده؛ خاصه کسی را که پند نشنود که او خود اوفتد.

تا حرفی را از تو نپرسیده اند از حرف زدن بی فايده، دوری کن، وقتی از تو چیزی می پرسند، فقط حرف راست بگو، مخصوصا کسی که پند پذير نیست را نصیحت نکن زيرا چنین کسی، خودش گرفتار می شود.

آرایه ادبی:

پلید و پاکی ß   تضاد

از جای تهمت زده پرهیز کن و از يار بد انديش و بد آموز بگريز، به غم مردمان شادی مکن تا مردمان نیز به غم تو شادی نکنند.

از رفتن به جاهايی که مردم به آن بدگمان هستند، دوری کن و از دوست بدخواه و بد فکر فرار کن، در غم و اندوه مردم خوشحالی نکن تا مردم هم در غم تو شادی نکنند.

داد ده تا داد يابی، خوب گوی تا خوب شنوی، اگر طالب علم باشی، پرهیزگار و قانع باش و علم دوست و بردبار و کم سخن و دور انديش.

همیشه با عدالت و انصاف رفتار کن تا با تو به عدالت و انصاف رفتار کنند، خوب حرف بزن تا حرف خوب بشنوی. اگر خواهان علم و دانش هستی، پرهیزگار و قانع و راضی و دوست دار علم، صبور، کم حرف و آينده نگر باش.

• اثر: اخلاق ناصری
• نویسنده: خواجه نصیرالدّین توسی

آدمی بايد که بسیار نگويد و سخن ديگری به سخن خود، قطع نکند.

انسان نبايد بسیار حرف بزند و نبايد حرف ديگری را با حرف خود، قطع کند.

اگر سوال از جماعتی کنند که او داخل آن جماعت بود، بر ايشان سبقت ننمايد و اگر کسی به جواب مشغول شود، او بر بهتر جوابی از آن، قادر بود، صبر کند تا آن سخن تمام شود، پس جواب خود بگويد بر وجهی که در متقدم طعن نکند.

اگر از گروهی سوالی شود که او هم در آن گروه باشد، در جواب دادن، پیشی نگیرد و اگر کسی مشغول جواب دادن باشد و او می تواند جواب بهتری بدهد، بايد صبر کند تا حرف آن شخص تمام شود، سپس جواب خود را به صورتی بگويد که شخص قبلی، تمسخر نشود.

در محاوراتی که به حضور او میان دو کس رود، خوض ننمايد و اگر از او پوشیده دارند، استراق سمع نکند و تا او را با خود در آن مشارکت ندهند، مداخلت نکند.

در گفت و گوهايی با حضور او میان دو نفر انجام می شود، عمیق فکر نکند و اگر آن دو نفر، سخنشان را از او مخفی می کنند، دزدکی گوش نکند و تا وقتی که او را در گفت و گوی خود شريک نکرده اند، دخالت نکند.

نثر روان «حکایت: شو، خطر کن!»:

حکایت

شو، خطر کن!

اثر: چهار مقاله یا «مجمع النوادر»

نویسنده: نظامی عروضی

امیر خراسان را پرسیدند که تو فردی فقیر و بی چیز بودی و شغلی پست داشتی، به امیری خراسان چون افتادی؟

از امیر خراسان پرسیدند که تو شخص تهی دست و فقیری بودی و کاری بی ارزش داشتی، چگونه شد به فرمان روايی خراسان رسیدی؟

گفت: روزی ديوان «حنظلۀ باد غیسی» همی خواندم، بدين دو بیت رسیدم:

گفت: روزی، ديوان اشعار حنظلۀ باد غیسی را می خواندم، به اين دو بیت رسیدم:

مِهتری گر به کام شیر در، است             شو خطر کن زکام شیر، بجوی

اگر بزرگی و سروری در دهان شیر هم باشد برو و اقدام به کاری خطرناک کن و آن را از دهان شیر بگیر.

يا بزرگی و عزت و نعمت و جاه                           يا چو مردانت، مرگ، رويا روی

يا در اين راه به بزرگی و ثروت و مقام خواهی رسید يا اينکه مثل مردان بزرگ، مرگ آبرومندانه خواهی داشت.

داعیه ای در باطن من پديد آمد که به هیچ وجه در آن حالت که اندر بودم، راضی نتوانستم بود. دارايی ام بفروختم و اسب خريدم و از وطن خويش، رحلت کردم.

انگیزه ای در دلم پیدا شد که اصلا نتوانستم به وضعیتی که داشتم راضی باشم تمام ثروتم را فروختم و اسبی خريدم و از سرزمین خود سفر کردم.

به دولت صفاريان پیوستم. هر روز بر شکوه و شوکت و لشکر من افزوده می گشت و اندک اندک کار من بالا گرفت و ترقی کرد تا جملۀ خراسان را به فرمان خويش در آوردم.  اصل و سبب، اين دو بیت بود.

به حکومت صفاريان پیوستم هر روز بر بزرگی و مقام و لشکر من اضافه می شد و کم کم در کار هايم پیشرفت و ترقی کردم تا همه خراسان را تحت فرمان خود درآوردم علت اصلی، اين دو بیت بود.

آرایه ادبی:

کار من بالا گرفت ß    کنايه از رشد کردم

معنی واژگان درس «آداب زندگانی»:

دانش زبانی: گروه فعلی (1) زمان حال یا مضارع:

گروه فعلی (1)  زمان حال یا مضارع انواع صفت:

در اين درس با سه نوع فعل مضارع آشنا می شوید:

1) مضارع اخباری

2) مضارع التزامی

3) مضارع مستمر

1- مضارع اخباری:

فعلی است که به بیان خبری و انجام گرفتن کاری در زمان حال می پردازد. نشانۀ مضارع اِخباری، »می» است. به عنوان مثال:

می روم، می خوری، می بیند، می پوشیم، می شنوید، می پرسند.

طريقۀ ساخت مضارع اِخباری:

می + بن مضارع + شناسه

«شناسه ها:  -َم ، ی،  -َد، یم، ید،  -َند»

2- مضارع التزامی:

فعلی است که انجام کاری را در زمان حال با شک، ترديد، آرزو، شرط و ...  بیان می کند. نشانۀ مضارع التزامی »بِـ» است. به عنوان مثال:

بروم، بنویسی، بخواند، بگیریم، بسازید، بشکنند.

طريقۀ ساخت مضارع التزامی:

بِـ + بن مضارع + شناسه

«شناسه ها:  -َم ، ی،  -َد، یم، ید،  -َند»

3- مضارع مستمر:

فعلی است که جريان انجام کاری را در زمان حال بیان می کند. نشانۀ فعل مضارع مستمر  «دار« می باشد. به عنوان مثال:

دارم می روم، داری می خوری، دارد می پرسد، داریم می شنویم، دارید می نویسید، دارند می خوابند.

طريقۀ ساخت مضارع مستمر:

دار + شناسه + می + بن مضارع + شناسه

«شناسه ها:  -َم ، ی،  -َد، یم، ید،  -َند»

نکته:

فعل مضارع اِخباری و مضارع التزامی گاهی بدون نشانه های «می» و «بِـ »کار می روند. به عنوان مثال:

اگر در خانه ای شوی ، روزگاری دراز ، صفت آن گويی:

 شوی:  بشوی «اِلتزامی»

گويی:  می گويی «اِخباری»