برخی بندهای متن درس «پیدای پنهان» و معنی آن ها:

درس چهاردهم

پیدای پنهان

• نثر:  ساده
• توحید مفضّل: ترجمه علامه مجلسی

جهان، جمله فروغ روی حق دان                       حق اندر وی، ز پیدايی است، پنهان

تمام هستی و دنیا، زبیايی وجود خداست. خدا در همۀ موجودات هست و به خاطر آشکاریِ زياد، ديده نمی شود.

ای مفضّل، به یاد کردن خلقت انسان. پس، عبرت گیر از آن

ای مفضل از یادآوری آفرینش انسان شروع می‌کنم. پس از آن عبرت بگیر.

تفکّر کن ای مفضّل، در هم اعضای بدن و تدبیر آنها که هر یک برای هدفی و حاجتی آفریده شده‌اند

ای مفضل، درباره تمام اعضای بدن و تدبیر و اندیش آنها فکر کن که هر یک از این اعضا برای هدف و نیازی آ‏فریده شده‌اند.

حضرت فرمود: بپرس از ایشان که آیا این طبیعت که شما می‌گویید، علم و قدرت دارد بر این کارها یا نه؟ اگر گویند که علم و قدرت دارد، پس به خدا قائل شده‌اند و او را «طبیعت» نام کرده‌اند؛ زیرا معلوم است که طبیعت را شعور و اراده نیست؛ و اگر گویند که طبیعت را علم و اراده نیست، پس معلوم است که این کارها از طبیعت بی‌شعور، صادر نمی‌شود.

از آنها که کار اعضای بدن را به طبیعت نسبت می‌دهند، بپرس که آیا این طبیعت که شما می‌گویید دانش و قدرت و توانایی به انجام این کارها را دارد یا خیر؟ اگر آنها جواب دهند که علم و قدرت انجام این کار را دارد پس به وجود خدا اقرار دارند و فقط ظاهراً آن را طبیعت نام نهاده‌اند، زیرا معلوم و آشکار است که برای طبیعت شعور و احساس و اراده‌ای وجود ندارد و اگر بگویند که برای طبیعت علم و اراده‌ای وجود ندارد پس معلوم می‌شود که این کارها از طبیعت بی‌شعور به وجود نمی‌آید.

برای آنکه حرارت در دل جمع نشود که آدمی را تلف کند

برای آنکه دمای بدن و قلب بالا نرود و باعث از بین رفتن انسان نشود.

اگر از این قوّه‌ها حافظه را نمی‌داشت، چگونه بود حال او و چه خلل‌ها داخل می‌شد در امور و زندگانی و کارهای او

اگر از نیروها حافظه را خلق نمی‌کرد، حال و روز انسان چگونه بود و چه آسیب‌هایی در زندگی به او می‌رسید.

پس، داده است خداوند علیم به آدمی آنچه صلاح دین و دنیای او در آنهاست و منع کرده است از آدمی، دانستن امری چند را که در شأن و طاقت او نیست دانستن آنها

خداوند آگاه آنچه را که صلاح دین و دنیای انسان در آن است، به او داده است و آنچه را که طاقت دانستن آن را ندارد، از دانستن آن منع کرده است.

زیرا که چون آدمی را احتیاج به آب، شدیدتر است از احتیاج به نان

چون انسان به آب بیشتر از نان نیاز دارد

و اگر آدمی را هرگز دردی نمی‌رسید، به چه چیز ترک می‌کرد گناهان را و به چه چیز تواضع می‌کرد برای خدا و تضرّع می‌کرد نزد او؟

اگر انسان درد را احساس نمی‌کرد، چگونه گناهانش از بین می‌رفت و با چه ابزاری به درگاه خدا زاری می‌کرد و افتادگی می‌نمود.

و به چه چیز مهربانی می‌کرد به مردم و صدقات می‌نمود به مساکین؟ نمی‌بینی کسی را که به دردی دچار شد، خضوع می‌کند و به درگاه خدا روی می‌آورد و طلب عافیت می‌کند و دست می‌گشاید به دادن صدقه؟ پس نمی‌بینی که حکیم علیم در هر امری، آنچه به عمل آورده، همه موافق حکمت است و راه خطا در آن نیست؟

با چه چیزی به مردم مهربانی می‌کرد و به بیچاره‌ها و مردم صدقه می‌داد؟ آیا نمی‌بینی کسی را که به یک دردی دچار می‌شود، فروتنی و خضوع می‌کند و به درگاه خداوند راز و نیاز می‌کند و از خدا رستگاری و تندرستی می‌خواهد و دستش را برای دادن صدقه و کمک باز می‌کنند؟ پس آیا نمی‌بینی که خداوند حکیم دانا در هر کاری، آنچه به وجود آورده و آفریده است همگی موافق و همراه حکمت و دانش است و هیچ راه خطا و اشتباهی در کارهای خدا وجود ندارد؟

پس من شاد وخوشحال برگشتم به آنچه از معرفت مرا حاصل شد و خدا را حمد کردم.

پس من شاد و خوشحال برگشتم و به خاطر آنچه از شناخت و آگاهی به دست آوردم. خدا را شکر کردم.

شعر «بوَد قدر تو افزون از ملایک» و معنی شعر:

بوَد قدر تو افزون از ملایک

• قالب شعر: دوبیتی
• شاعر: بابا طاهر عریان

دلی دیرُم خریدار محبت                       کز او گرم است بازار محبت

دلی دارم که خواستار عشق و محبت است. بازار محبت این دل به خاطر او حسابی گرم گرفته است. (دلم سرشار از محبت اوست و این محبت، همچنان زنده است)

آرایه ادبی:

خریدار، بازار  ß  مراعات نظیر

گرم بودن بازار  ß  کنایه از رونق داشتن بازار

لباسی دوختم بر قامت دل                    ز پود محنت و تار محبت

لباسی برای دل دوختم که پودش از رنج و تار آن از محبت است. (دل من ترکیبی از رنج و محبت است)

مفهوم بیت:

کاری کردم که سرتاسر دلم لبریز از محبت باشد. (دل به انسانی تشبیه شده که لباس می پوشد و لباسش هم محبت است)

آرایه ادبی:

لباس، تار و پود  ß  مراعات نظیر

قامت دل  ß  تشخیص

محنت، محبت  ß  جناس

تشبیه  ß  دل به انسانی تشبیه شده که لباس می پوشد و لباسش هم محبت است

بود درد مو و درمانم از دوست               بود وصل مو و هجرانم از دوست

هم درد من و هم درمان من، همگی از جانب دوست است – هم وصال من و هم دوری کشیدن های من، همگی از جانب دوست است. (هجران و دوری از دوست، درد است برای عاشق و درمان آن وصال دوست است.) (منظور از دوست خداست)

آرایه ادبی:

وصل، هجران  ß  تضاد

درد، درمان  ß  تضاد

حرف «د»  ß  واج آرایی

اگر قصابم از تن واکره پوست                جدا هرگز نگردد جانم از دوست

اگر قصاب پوست تن من را جدا کند، باز هم جانم از جان یار جدا نمی‌شود. (یعنی هر آسیبی به من برسد، نمی تواند مانع دوستی من شود.)

مفهوم بیت:

یعنی هر آسیبی به من برسد، نمی تواند مانع دوستی من شود.

آرایه ادبی:

دوست، پوست  ß  جناس

به قبرستان گذر کردم کم و بیش                       بدیدم قبر دولتمند و درویش

چندباری راهم به قبرستان افتاده، در آنجا هم قبر ثروتمندان را دیدم و هم قبر فقرا را.

آرایه ادبی:

کم، بیش  ß  تضاد

دولتمند، درویش  ß  تضاد

قبر، قبرستان  ß  مراعات نظیر

نه درویش بی کفن در خاک رفته                       نه دولتمند برده یک کفن بیش

نه فقیری بدون کفن خاک شده است و نه ثروتمندی توانسته است بیش از یک کفن با خودش ببرد. (تمام دارایی فقیر و ثروتمند در قبر، تنها یک کفن است! هردو با هم برابرند.)

مفهوم بیت:

تمام دارایی فقیر و ثروتمند در قبر، تنها یک کفن است! هردو با هم برابرند.

آرایه ادبی:

کفن  ß  تکرار

درویش، دولتمند  ß  تضاد

دلا، غافل ز سبحانی چه حاصل             مطیع نفس و شیطانی چه حاصل

ای دل! اگر از خداوند سبحان غافل شوی، چه چیزی بدست می آوری؟ اگر از نفس اماره و از شیطان اطاعت کنی چه چیزی به دست می آوری؟ (هیچ چیزی حاصلت نمی شود.)

مفهوم بیت:

آرایه ادبی:

مصرع اول  ß  هیچ چیزی حاصلت نمی شود: استفهام انکاری

مصرع دوم  ß  هیچ چیزی حاصلت نمی شود: استفهام انکاری

حرف «ز»  ß  مخفف «از»

بود قدر تو افزون از ملایک                    تو قدر خود نمی دانی چه حاصل

ارزش تو بیشتر از فرشته ها است. تو این ارزش ذاتی خودت را نمیشناسی و دست کم می گیری، چه چیزی حاصلت می شود؟ (هیچ چیزی حاصلت نمی شود.)

مفهوم بیت:

آرایه ادبی:

قدر  ß  تکرار

مصرع دوم  ß  هیچ چیزی حاصلت نمی شود: استفهام انکاری

مکن کاری که بر پا، سنگت آیو                           جهان با این فراخی، تنگت آیو

کاری نکن که پایت گیر بیفتد (به مشکل بر بخوری) و جهان با این همه وسعت برایت تنگ و تیره شود. (گناه نکن)

مفهوم بیت:

گناه نکن

آرایه ادبی:

سنگ، تنگ  ß  جناس

سنگ بر پا آمدن  ß  کنایه از با مشکل سوختی روبرو شدن

چو فردا نامه خوانان نامه خوانند                       تو وینی نامه خود، ننگت آیو

 (کاری نکن که) روز قیامت که نامه اعمالت را به دستت دادند و تو آن را خواندی، باعث خفت و خواری ات شود. (پس گناه نکن و ارزش وجودی خودت را حفظ کن تا از ملائکه هم برتر شوی)

آرایه ادبی:

حرف «ن»  ß  واج آرایی

نامه  ß  تکرار

پیام:

انسان در صورتی می تواند ارزشش بیشتر از ملائکه شود که گناه نکند. اگر از فرمان خدا اطاعت کند و با نفس خود مبارزه کند، در این صورت ارزشش از ملائکه هم بیشتر می شود.

وگرنه همه انسان ها ارزششان که از فرشتگان بیشتر نیست!! خیلی ها با گناهانی که انجام می دهند ارزش خود را در حد حیوانات پایین می آورند.

بابا طاهر عریان:

باباطاهر همدانی یا باباطاهر عریان، عارف و شاعر ایرانی بود که در اواخر قرن 4 و اواسط قرن 5 در ایران زندگی می‌کرد. علت داشتن لقب عریان برای این شاعر این بود که همه مسائل را بی‌پرده بیان می‌کرد.

باباطاهر عریان به دوبیتی‌هایش بسیار معروف است که در این شعر گزیده‌ای از دو بیتی‌های زیبای او را خواندیم. این شاعر بزرگ ایرانی، گاهی در شعرهایش از لهجه زیبای لری استفاده می‌کرد و دو بیتی‌ها و اشعار بسیاری از او با لهجه و گویش لری بر جا مانده است.

معنی واژگان درس «پیدای پنهان» و شعر «بوَد قدر تو افزون از ملایک»:

دانش زبانی: قید:

قید

قید:

 کلمه يا ترکیبی است که مفهومِ حالت، زمان، مکان، ترديد، يقین، تکرار و ... را به جمله اضافه می کند.

قیدها از ارکان اصلی جمله نیستند و اگر از جمله حذف شوند، هیچ آسیبی در معنای جمله پدید نمی آید.

قیدها همه جای جمله می آيند، قیدها قابل حذف هستند.

هر جمله می تواند قید های گوناگونی داشته باشد.

توجه:

«دانش آموز گرامی، يادگیریِ اسامیِ انواع قید در پايۀ نهم ضرورتی ندارد و برای يادگیری و آشنايی بیشتر شما، انواع قیدها ذکر می شود.»

انواع قید:

1- قید حالت:

خندان، گريان، دوان دوان، شاد، خوشحال، ناراحت، اندوهگین، با شادی، ... .

به عنوان مثال:

زهرا با شادی وارد کلاس شد (با شادی: قید)؛ اگر قید را حذف کنیم، معنی جمله آسیب نمی بیند.

کودک، دوان دوان به پارک رفت. (دوان دوان: قید)

2- قید زمان:

ديروز، امروز، پارسال، سال آينده، يک ساعت قبل، حالا، بعدا، هنوز، فردا ... .

به عنوان مثال:

ديروز هوا سرد بود.(ديروز: قید)

يک ساعت قبل، باران شديدی باريد. (يک ساعت قبل: قید)

3-  قید مکان:

اينجا، آنجا، بالا، پايین، کنار، زير، همه جا، خانه، پارک، اداره ... .

به عنوان مثال:

زهرا اينجا نشسته است. (اينجا: قید)

او در مدرسه درس می خواند. (مدرسه:  قید)

امروز، خیلی خوش گذشت. (خیلی:  قید)

4-  قید مقدار:

 کم، زياد، فراوان، بیشتر، بسیار، کمتر، کم کم، خیلی  ... .

به عنوان مثال:

ديشب باران، کم کم می باريد. (کم کم: قید)

امروز، خیلی خوش گذشت. (خیلی: قید)

5- قید يقین:

حتما، بدون شک، قطعا، مطمئنا، يقینا، اصلا ... .

به عنوان مثال:

حتما به ديدار شما خواهم آمد. (حتما: قید)

يقینا تو را خواهم ديد. (يقینا: قید)

6- قید شک و ترديد:

شايد، احتمال دارد، امکان دارد، احتمالا، ممکن است، گمان می کنم، تقريبا ... .

به عنوان مثال:

گمان می کنم او را می شناسم. (گمان می کنم: قید)

ممکن است فردا به مدرسه بروم. (ممکن است: قید)

7- قید کیفیت:

خوب، بد، سريع، آرام، باعجله، به سرعت، آهسته، تند، کُند، زشت، زيبا ... .

به عنوان مثال:

مريم، خوب شعر می خواند. (خوب: قید)

معلم، آرام حرف می زند. (آرام: قید)

8- قید مختص:

هرگز، همیشه، همواره، فقط ... .

به عنوان مثال:

من هرگز او را نديده ام. (هرگز: قید)

همیشه به ياد انسان های خوب هستیم. (همیشه: قید)