در این بخش ابتدا با معانی حروف پُرکاربردی مانند «إنَّ، أَنَّ، كَأَنَّ، لٰكِنَّ، لَیْتَ و لَعَلَّ» آشنا می شوید که به این حروف، «حروف مشبّهة بِالْفِعل» گفته می شود.
(اگه خوب دقّت کنین، متوجّه می شین که اون چهار تای اوّلی به «نَّ» ختم می شن و دو تای آخری با حرف « لَــ » شروع می شن! ضمناً حروف مشبّهه همشون تشدید دارن غیر از «لَيْتَ». این ویژگی کمکتون می کنه بعضی از این حروف مشبّهه رو با چیزای مشابه اشتباه نگیرین!)
خلاصه حروف مُشَبَّهَةٌ بِالْفِعل در یک نگاه
برای راحتی کار، این حروف را به دو گروه تقسیم می کنیم:
الف) حروف «إنَّ»، «أَنَّ»، «کَأَنَّ» و«لٰکِنَّ»
1) «إنَّ»: این حرف باعث «تأكيد» جملۀ پس از خود می شود و به معنای «قطعاً»، «همانا»، «به درستی که»، «بی گمان» و ... به کار می رود. (یادتون باشه که این حرف رو با «إنْ» شرطی به معنای «اگر» اشتباه نگیرین چون تشدید نداره!)
مثال) « إنَّ اللهَ يَأْمُرُ بِالْعَدلِ والْإحسانِ » النَّحْل: ۹۰
قطعاً خداوند به عدالت و نیکی فرمان می دهد.
(تو ترجمۀ بالا، به جای «قطعاً» می تونین از معادل های دیگرش هم استفاده کنین؛ مثلِ «همانا»، «به درستی که» و «بی گمان»!)
به یک مثال دیگر نیز توجه کنید:
«... إنَّ اللهَ لا يُضيعُ أَجرَ المُحْسِنينَ» اَلتَّوبَة: ۱۲۰
بی گمان خدا پاداش نیکوکاران را تباه نمی کند.
۲) «أنَّ»: این حرف از اداتِ ربط و به معنای «که» است و همواره دو جمله را به هم پیوند می دهد. (حواستون کلاً به همه این حروف باشه ؛ چون خیلی به هم شبیهن و ممکنه اونا رو با هم اشتباه بگیرین، این جا هم «أَنَّ» رو نباید با «أَنْ» ناصبه به معنای «که» اشتباه بگیرین!)
مثال)
«قالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَديرٌ» البَقَرَة: ۲۵۹
گفت: می دانم که خدا بر هر چیزی تواناست.
سَمِعْتُ أَنَّ ذلِكَ الطّالِبَ مَریضٌ: شنیدم که آن دانش آموز، بیمار است.
«لِأَنَّ»: به معنای «زیرا، برای این که» است و معمولاً در پاسخ به سؤال با کلمات پرسشیِ «لِماذا، لِمَ: چرا؟ برای چه؟» به کار می رود؛
مثال)
لِماذا ما سافَرتَ بالطّائِرَةِ؟ -> پاسخ: لِأَنَّ بِطاقَةَ الطّائِرَةِ غاليَةٌ.
چرا با هواپیما سفر نکردی؟ -> پاسخ: زیرا بلیت هواپیما گران است.
3) «كَأَنَّ»: این حرف به معنای «مانند» و «گویی» است و معمولاً برای «تشبیه» به کار می رود. (این جا هم باید خیلی دقّت کنین که یه وقت «كَأَنَّ» رو با «كانَ» که از افعال ناقصه است، اشتباه نگیرین !)
مثال) « كَأَنَّهُنَّ الْياقوتُ وَ الْمَرجانُ » الرحمن: ۵۸
آنان مانندِ یاقوت و مرجان اند. (گویی آنان یاقوت و مرجان اند.)
كَأَنَّ الشَّمسَ كُرَةٌ مُلْتَهِبَةٌ: گویی خورشید، کره ای فروزان است.
كَأَنَّ إرضاءَ جَميعِ النّاسِ غايَةُ لا تُدْرَكُ: گویی خشنود ساختنِ همۀ مردم، هدفی است که به دست آورده نمیشود.
4) «لٰکِنَّ»: این حرف به معنای «ولی» و «امّا» است و برای «کامل کردن پیام» و «برطرف کردن ابهام جملۀ قبل از خود» به کار می رود.
مثال)
«إنَّ اللهَ لَذو فَضْلٍ عَلَى النّاسِ و لكِنَّ أَكثَرَ النّاسِ لا يَشْکُرونَ» البقرة: ۲۴۳
بی گمان خدا دارای بخشش بر مردم است، ولی بیشتر مردم سپاس گزاری نمی کنند.
إنَّ الإِسلامَ دينُ الْعِبادَةِ وَ العَمَلِ و لٰكِنَّ بَعضَ الْمُسلِمينَ غافِلونَ عَن هٰذَا الأَمرِ.
به درستی که اسلام دین عبادت و کار است، ولی برخی از مسلمانان از این موضوع غافل اند.
ب) حروف «لَیْتَ» و«لَعَلَّ»
1) «لَیْتَ»: این حرف به معنای «کاش» است و معمولاً بیانگرِ آرزویِ دست نیافتنی و غیر ممکن است که گاهی به صورت «يا لَيْتَ: ای کاش» نيز به کار می رود.
مثال)
«وَ يَقولُ الْكافِرُ يا لَيْتَني كُنْتُ تُراباً» اَلنَّبَأ: (يا لَيْتَني = يا لَيْتَ + نــ (نون وقایه) + ي) و کافر می گوید: ای کاش من خاک بودم.
لَيْتَ الشَّبابَ يَعودُ يَوْماً: کاش جوانی، روزی برگردد.
2) «لَعَلَّ» این حرف به معنای «شاید» و «امید است» به کار می رود. (از معناش می شه فهمید که برخلاف «لَیْتَ»، آرزوی با «لَعَلَّ» چندان هم دست نیافتنی و غیر ممکن نیستش و یه جورایی می شه بهش دل بست!)
مثال) «و إنّا جَعَلْناهُ قُرآناً عَرَبيَّاً لَعَلَّكُم تَعْقِلونَ» الزخرف: ۳
بی گمان ما قرآن را به زبان عربی قرار دادیم امید است شما خِرَدورزی کنید.
نکته) حرفِ «لَعَلَّ» معمولاً برای «رَجاء: امید» به کار می رود!
بیشتر بدانیم)
دقّت کنید که فعل مضارعی که پس از «لَیْتَ» و «لَعَلَّ» می آید، در فارسی معمولاً به صورت «مضارع التزامی» ترجمه می شود؛ یعنی:
«لَیْتَ / لَعَلَّ» + فعل مضارع -> معنای مضارع التزامی
مثال)
لَعَلَّ حَميداً يُسافِرُ : شاید حمید سفر کند.
فعل مضارع مضارع التزامی
لَعَلَّ السِّلْمَ يَسْتَقِرُّ في الْعالَمِ: شاید (امید است) صُلح در جهان استقرار یابد.
فعل مضارع مضارع التزامی
لَيْتَ صَديقي يَنْجَحُ في الْمُسابَقَةِ: کاش دوستم در مسابقه پیروز شود.
فعل مضارع مفارع التزامی
لَيْتَني أُشاهِدُ جَميعَ مُدُنِ بِلادي: کاش همه شهرهای کشورم را ببینم.
فعل مضارع مضارع التزامی
فعل ماضی را در جمله های دارای «لَیْتَ» با توجّه به جایگاهش در متن (جمله) می توان به صورت «ماضی استمراری» ترجمه کرد؛ یعنی:
«لَیْتَ» + فعل ماضی -> معنای ماضی استمراری
مثال) لَیْتَ ناصِراً اِبْتَعَدَ عَنِ الْكَسَلِ! کاش ناصر از تنبلی دوری می کرد!
ماضی استمراری
هر چند ترجمۀ فعل ماضی پس از «لَیْتَ» به صورت «ماضی بعید» نیز صحیح است، امّا به منظور آسان سازی یادگیری شما دانش آموزان عزیز، ترجمۀ «ماضی استمراری» مدّ نظر است.
مثال) لَیْتَ ناصِراً اِبْتَعَدَ عَنِ الْكَسَلِ!
کاش ناصر از تنبلی دوری می کرد! / کاش ناصر از تنبلی دوری کرده بود!
ماضی استمراری ماضی بعید
تذکر مهم: برای ترجمۀ درست و دقیقِ فعلِ پس از «لَیْتَ» و «لَعَّلَ» همواره باید به سیاق (شیوه و اوضاع) عبارت توجّه کرد! خوب است بدانید که ترجمه یک هنر است و در بسیاری از اوقات باید «ذوق و سلیقۀ» مترجم در کنار «توانمندی ها و قابلیت های زبانی» او مانند شناخت و آگاهی از ویژگی های زبان مبدأ و مقصد به کار گرفته شود!