آموزش جامع

در این بخش می خواهیم با اسلوبی آشنا شویم که بسیار کاربردی است و در زبان عربی به «اسلوب استثناء» معروف است. برای آشنایی با مفهوم این اسلوب، به جملۀ زیر دقّت کنید:

«حَضَرَ التَّلاميذُ في الصَّفِّ إلّا محمّداً»: دانش آموزان به جز محمّد در کلاس حاضر شدند.

در جملۀ فوق، «محمّد» را از یک حُکمِ کُلّیِ ماقبل، یعنی «حضور دانش آموزان در کلاس» استثناء و جدا کرده ایم.

* تعریف استثناء

به اسلوبی که در آن، «کسی» یا «چیزی» را از یک حُکمِ کُلّیِ ماقبل خارج و جدا می کنیم، «استثناء» می گوییم!

(خُب؛ حالا که با مفهوم کلّىِ «اسلوب استثناء» آشنا شدین، بریم ببینیم این اسلوب از چه چیزایی تشکیل شده!)

* ارکان استثناء

استثناء دارای سه رُکنِ اصلی به شرح زیر است:

۱) مستثنی منه: به اسمی گفته می شود که معمولاً به صورت یک گروه یا مجموعه است و در جملۀ قبل از «إلّا» قرار دارد و شامل موضوع یا حکمی می شود.

۲) ادات استثناء (إلّا): به کلمه ای گفته میشود که میان «مستثنی منه» و «مستثنی» واقع می شود و به کمک آن، عملِ «استثناء» (جداکردن) صورت می پذیرد. [«إلّا»: «جز»، «به جز»، «غیر از» و «مگر»]

۳) مستثنی: به اسمی گفته می شود که پس از «إلّا» می آید و از حُکمِ کلّی که دربارۀ مستثنی منه گفته شده جدا می شود. پس:

نکته مهم: «مستثنی منه» همواره باید از نظر مفهوم، کلّی تر از «مستثنی» باشد! (خب، این نکته كاملاً منطقیه، میدونین چرا؟ چون اگه «مستثنی منه» از نظر مفهومی کلّی تر از مستثنی نباشه، چه جوری می تونه «مستثنی» از اون جدا بشه؟!)

مثال)

كُلُّ شَيءٍ يَنْقُصُ بِالْإِنفاقِ إلّا الْعِلْمَ: هر چیزی با انفاق کاسته می شود به جز دانش.

مستثنی منه ادات استثناء مستثنی

(تو این مثال، «العلمَ» که «مستثنی» هست از «كلُّ شيءٍ» که «مستثنی منه» است جدا شده؛ و همون طور که می بینید مستثنی منه از مستثنی - از نظر مفهوم کلّی تره!)

برای درک بهتر موضوع و تمرین بیشتر به مثال های دیگر نیز توجه کنید:

الف) نَجَحَ الطُلّابُ في الْإمْتِحانِ إلّا الْمُتَكاسِلَ. [دانش آموزان در امتحان قبول شدند به جز تنبل.]