انواع تنظیم در جانوران

1-تنظیم فعالیت های درونی بدن

2-تنظیم موقعیت جانور نسبت به محیط خارجی

خواص دستگاه عصبی

1-تحریک پذیری  ← تاثیر پذیری نسبت به محرک خارجی مؤثر← ایجاد پتانسیل عمل ← ایجاد جریان عصبی

(یاخته های ماهیچه ای هم خاصیت تحریک و هدایت دارند ولی خاصیت انتقال ندارند.)

هدایت پیام عصبی در طول نورون ویژگی هایی دارد:

1-نقطه به نقطه در نورون های بدون پوشش

2-جهشی در نورون های دارای غلاف میلین

2-انتقال پیام عصبی در محل سیناپس توسط انتقال دهنده های عصبی از نورون به سلول دیگر (نورون، ماهیچه یا غده(

دستگاه عصبی

دستگاه عصبی:

1-بافت غیرعصبی:

بافت پوششی مویرگ ها (نوع پیوسته(

پوشش اطراف عصب ها

2-بافت عصبی:

نوروگلیا (پشتیبان(

1-یاخته بافت عصبی که غیر عصبی است ونوروگلیا نام دارد و از نورون کوچک ترند

2-تعداد بیشتر از نورون

3-کار هر نوع یاخته متفاوت است تغذیه،حفاظت، عایق کنندگی (میلین)، دفاع (بیگانه خواری(،حفظ هم ایستایی و تنظیم یونهای مایع اطراف نورونها، جابجایی و حذف انتقال دهنده ها

4-نصف حجم مغز و نخاع

5-سلولهای نوروگلی در ترشح ، جذب و انتقال مایع مغزی نخاعی نقش اساسی دارند .

نورون

)یاخته عصبی)

اجزای نورون

جسم سلولی ← بخشی که هسته و اندامک ها در آن است

دندریت ← زائده یا زوائدی که اثر محرک را به پیام عصبی تبدیل و به جسم سلولی می آورند، دارینه دارای گیرندة ویژه است

آکسون ← زائده که پیام عصبی را از جسم سلولی تا انتهای خود هدایت می کند و در پایانه به یاختة بعدی متقل میکند

پایانه آکسون ← انتهای آکسون که حبابی شکل و از وزیکول های حاوی مواد شیمیایی به نام انتقال دهنده عصبی پر است

غلاف میلین

لایه هایی از جنس غشای سلول (فسفولیپید + پروتئین+ کلسترول+کربوهیدرات(

سلول مولد غلاف میلین ← برخی از انواع سلول پشتیبان (نوروگلیا(

گره رانویه محل هایی که غلاف میلین قطع شده و وجود ندارد و در نتیجه رشته عصبی با مایع میان بافتی در ارتباط است و در آنجا کانال های نشتی و دریچه دار زیادند

مزیت گره رانویه : افزایش سرعت هدایت پیام عصبی نسبت به نورون های فاقد غلاف میلین

علت افزایش هدایت: جهش جریان از یک گره به گره دیگر در طول رشته عصبی

افزایش یا کاهش میلین باعث بیماری می شود.

 در بیماری ) MSمالتیپل اسکلروزیس) یاخته های میلین ساز و غلاف میلین نورون های مغز و نخاع ماده سفید توسط دستگاه ایمنی تخریب می شود

دو علت سرعت زیاد هدایت جریان عصبی در تارها به طور نسبی داشتن غلاف میلین و  قطر بیشتر در رشته عصبی است

MS  یک بیماری خود ایمنی نورولوژیک مزمن و غیرقابل پیش بینی است که دستگاه عصبی مرکزی   CNSدرگیر می کند CNS یا دستگاه عصبی مرکزی شامل مغز، طناب نخاعی و اعصاب بینایی است مسری نیست و بطور مستقیم از طریق وراثت منتقل نمی شود.

بیشتر افرادی که MS دارند طول عمر طبیعی و یا تقریباً طبیعی دارند.بیشتر افرادی که MS دارند ناتوانی شدید پیدا نخواهند کرد.

درحال حاضر داروهای تأیید شده ای برای این بیماری وجود دارد، که روند بیماری MS را تعدیل کرده و یا پیشرفت آن را کند می سازد.افرادی که MS دارند ممکن است علائم خفیف، متوسط، یا شدید داشته باشند.

انواع اختلاف پتانسیل در دو طرف غشای سلول ها

پتانسیل آرامش

ویژگی

نورون در حال استراحت است

محرک وجود ندارد یا باندازه کافی قدرت ندارد

داخل سلول نسبت به بیرون منفی تر  70 - میلی ولت و بیرون نسبت به داخل مثبت تر

علت ایجاد

1- نفوذپذیری انتخابی نسبت به یون ها: کانال های نشتی سدیمی- -پتاسیمی بازند و باعث ورود سدیم به درون سلول وخروج بیشتر پتاسیم از درون سلول به خارج (آب میانبافتی(

2-جلوگیری از انباشتگی پتاسیم در خارج و سدیم در داخل بخاطر فعالیت پمپ سدیم-پتاسیم با مصرف یک مولکول ATP )ورود 2 یون پتاسیم و خروج 3 یون سدیم(

پتانسیل عمل

مرحله آغاز

1- کانال دریچه دار سدیمی باز می شود و یونهای سدیم بصورت ناگهانی وارد می شوند

2-اختلاف پتانسیل درون نسبت به بیرون 30 + می شود

3-نمودار بالا می رود

مرحله ادامه

1-کانال های دریچه دار سدیمی بسته می شوند و پتاسیمی ها باز می شوند

2-پتاسیم ها شروع به بیرون رفتن می کنند

3-نمودار پایین می آید یعنی اختلاف پتانسیل به حالت اول بر می گردد ولی شیب غلظت یونها با حالت استراحت فرق دارد

مرحله پایان

1-کانال های دریچه دار پتاسیمی بسته می شوند

2-فعالیت بیشتر پمپ سدیم –پتاسیم باعث شیب غلظت به حالت آرامش برگردد

تارعصبی = دندریت و آکسون نورون های حسی و حرکتی در عصب که بلند هستند و میتوانند میلین داشته باشند یا نداشته باشند

عصب= مجموعه تارهای عصبی که توسط غلاف پیوندی احاطه شده اند و 31 جفت نخاعی و 12 جفت عصب مغزی داریم

نورون حسی

محل جسم سلولی:

کنار نخاع شاخ خلفی در گره عصبی /یک دندریت و یک آکسون دارد که هر دو از یک یا دو نقطة جسم سلولی خارج می شوند/دندریت بلند تر از آکسون /دندریت و آکسون دارای غلاف میلین /پیام را از اندامهای حسی گیرنده به مغز و نخاع می برند

نورون حرکتی

چند دندریت و یک آکسون دارد،آکسون بلند تر از دندریت،آکسون دارای غلاف میلین، پیام حرکتی را از مراکز عصبی به اندام ها می برند

نورون رابط

بسیار پر انشعاب (چندین دندریت و یک آکسون( تقریبا دندریت و آکسون هم اندازه، معمولا فاقد غلاف میلین، بین نورون های حسی و حرکتی قرار دارند ونقش واسطه گری یا میانجی گری دارند.در مغز و نخاع قرار دارند

انواع عصب

عصب حسی : فقط به مغز می روند

عصب حرکتی : فقط تارهای حرکتی دارند و خروجی از مغز و نخاع هستند

عصب مختلط: تارهای حسی و حرکتی دارندو هم ورودی و هم خروجی از مغزونخاع دارند

سیناپس = محل ارتباط یک نورون با سلول دیگر

مراحل انتقال پیام از یک نورون به سلول بعدی

1-رسیدن پیام به پایانه آکسون

2-اگزوسیتوز وزیکول های حاوی انتقال دهنده عصبی با مصرف ATP

3-عبور انتقال دهنده از فضای سیناپسی و اتصال به گیرنده پروتئینی در غشای سلول پس سیناپسی وسپس تغییر در فعالیت نورون یا سلول پس سیناپسی (تحریک یا مهار(

بی حس کننده های موضعی(مثل لیدوکایین)← مانع باز شدن کانال های دریچه دار سدیمی←جلوگیری از تحریک شدن

انتقال دهنده دستگاه عصبی

دوپامین، سروتونین، هیستامین ، آمینو اسید هایی مانند گاماآمینوبوتریک اسید گابا، گلوتامات،گلایسین گاز نیتریک اکساید

ناقل عصبی

مهارکننده: معمولاً گاما آمینوبوتریک اسید و گلایسین

تحریک کننده: معمولاً گلوتامات

نکته: درون پایانه آکسونی نورون های سازنده هورمون مثل هیپوتالاموس ،هورمون ذخیره می شود نه انتقال دهنده عصبی

سرنوشت باقی مانده انتقال دهنده در فضای سیناپسی

1-جذب دوباره ناقل به یاختة پیش همایه ای

2-تجزیه ناقل عصبی به وسیله آنزیم هایی

تقسیم بندی سلول های نوروگلیا (بافت همبند عصبی(

نوروگلیای مرکزی

آستروسیت (ستاره ای شکل، هسته درشت، ثابت نگه داشتن نورون وپاک سازی(

الیگودندرسیت (حمایت از آکسون، تولید میلین(

میکروگلیا(منشعب تحرک زیاد، بیگانه خواری در مغز(

سلول های پوشاننده مجاری اپاندیم و بطن ها (ترشح،جذب و انتقال مایع مغزی –نخاعی(

نوروگلیای محیطی (سلول های ماهواره ای(

گلیکوسیت ها

ترمینال گلیکوسیت

شوآن

رمارک

نرولما (neurilemma ) یا غلاف شوان

یك لایه نازک از سلولهای پهن است (سلولهای شوان نه غشای سلول شوان!) که به صورت تنگاتنگ اعصاب محیطی را در بر می گیرند. هم میلین دار و هم بدون میلین . نرولما برای تولید مجدد رشته های عصبی ضروری است. نرولما در مغز و نخاع وجود ندارد، بنابراین هنگامی که رشته های عصبی موجود در CNS آسیب ببینند نمی توانند دوباره ساخته شوند و برای همیشه بدون کار باقی می مانند.

مهمترین اعمالی که غلاف میلین انجام میدهد عبارتند از :

محافظت تارهای عصبی در مقابل صدمات و فشارهایی که به تار عصبی وارد می شود .تغذیه آکسون ها .عایق کاری تارهای عصبی .

چرا پتانسیل الکتریکی درون سلول منفی است؟

وجود مولکول های بزرگ با بار منفی مانند فسفات ها، سوولفات هوا و برخوی از پروتئین ها با بار منفی که توانایی خروج از سلول را ندارند

پتانسیل عمل در یک نقطه ایجاد می شود محرک باعث باز شدن دریچه های سدیمی می شود بیشترین فشار اسمزی درون یاخته در 40 +

چگونگی کار پمپ سدیم پتاسیم

سرعت هدایت در تار عصبی به عوامل زیر بستگی دارد :

ضخامت تار عصبی : سرعت هدایت در تار عصبی ضخیم تر بیشتر است .

غلاف میلین : سرعت هدایت در تارهای میلین دار تا ده برابر بیشتر از تارهای بدون میلین است .

تعداد گره های رانویه : هرچه تعداد و فاصله گره های رانویه در تار عصبی بیشتر باشد سرعت هدایت بیشتر است

نورون واتصال دهنده های عصبی :

یک نورون می تواند از پایانه های مختلف سیناپسی خود یک یا چند نوع انتقال دهنده عصبی ترشح کند به عبارت دیگر یک نورون می تواند در غشای پس سیناپسی خود گیرنده های متنوعی برای انواع اتصال دهنده ها داشته باشد .سرنوشت انتقال دهنده های پیام عصبی به یکی از دو شکل زیر خاتمه می یابد:

یا تحت تاثیر آنزیم هایی که از پایانه های سیناپسی ترشح می شوند تجزیه می شوند و یا توسط پایانه های سیناپسی مجددا جذب و ذخیره می شوند .مهمترین انتقال دهنده های عصبی در ادامه آمده اند

دستگاه تنظیمی

1-سیستم عصبی

الف)سیستم عصبی مرکزی

مغز

مخ: شامل ( دو نیمکره – تالاموس- هیپوتالاموس و عقده های قاعده ایی است (

مخچه

ساقه مغز:

نخاع

مغز میانی

پل

بصل النخاع

سیستم عصبی محیطی

حسی:

پیکری

احشایی

حرکتی:

سیستم عصبی پیکری ارادی ← عضلات اسکلتی

سیستم عصبی خودکار:

         دستگاه عصبی سمپاتیک

دستگاه عصبی پاراسمپاتیک

مختلط:

پیکری

         سمپاتیک

پاراسمپاتیک

خودمختار

مغز و نخاع

درون محفظه استخوانی

دارای مننژ

از نظر بافت: دارای دو نوع سفید و خاکستری

حفاظت از دستگاه عصبی مرکزی در پستانداران

استخوان جمجمه و ستون مهره ها

مننژ (پرده های سه لایه ای مغز )        

سخت شامه بافت پیوندی محکم یا رشته ای و چسبیده به استخوان های جمجمه و ستون مهره ها دو لایه ای که در فاصله بینشان حفرات خونی هست

عنکبوتیه پیوندی سست به شکل تارهای عنکبوت در زیر میکروسکوپ و حاوی رگهای خونی بزرگ 

نرم شامه بافت پیوندی حاوی رگ های خونی و تغذیه کننده بافت عصبی،چسبیده به مغز و نخاع

مایع مغزی نخاعی

محل: بین سخت شامه و عنکبوتیه همچنین بین عنکبوتیه و نرم شامه

عمل : ضربه گیر مغز و نخاع با روش جلوگیری از برخورد مغز و نخاع با استخوان ها در حین حرکت

سد خونی- مغزی

بافت پوششی سنگفرشی ساده

          مویرگ های مغزی فاقد منافذ ی که در سایر مویرگها ی بدن وجود دارد(پیوسته(

          فقدان ورود مواد متابولیسمی سایر بافتها

          گلوکز و اکسیژن و دی اکسید کربن و آب و برخی داروها عبور می کنند

سیتم عصبی

دستگاه عصبی مرکزی

مراکز نظارت بر اعمال بدن  مرکز اصلی پردازش اطلاعات بدن با حدود 100 میلیارد نورون و وزن متوسط 1/5 کیلوگرم در یک فرد بالغ و به دو رنگ ماده خاکستری و سفید

جنس بخش سفید = اجتماع بخش های میلین دار نورون هاست(سلول پشتیبان دارد) و بخش خاکستری بیشتر محتوی جسم سلولی نورون هاست

وضعیت ماده خاکستری و سفید : در مخ بخش سفید درون بخش خاکستری و در نخاع برعکس است

مخ

بزرگترین بخش مغز که دو نیمکره دارد و بالاترین قسمت مغز است، هر نیمکره اطلاعات را از تمام بدن دریافت و پردازش می کنند و همچنین کارهای مخصوص به خود را برعهده دارد بخش هایی از چپ=استدلال و ریاضی و راست= مهارت های هنری

قشر مخ خاکستری رنگ لایه خارجی مخ و چین خورده با برآمدگی ها و شیارهای بسیار که بیشترین پردازش اطلاعات حسی و حرکتی و ارتباطی را بر عهده دارد و شیارهای عمیق هر نیمکره را به چهار لوب پس سری،گیجگاهی،آهیانه و پیشانی تقسیم میکنند

کار: توانایی یادگیری،حافظه،ادراک،و عملکرد هوشمندانه،تکلم،احساسات،فکر کردن، صدور فرمان حرکتی،تنظیم حرکات،مرکز پردازش بیشترین اطلاعات حسی جسم پینه ای و رابط سه گوش دسته هایی از تارهای عصبی و سفید رنگ رابط بین دو نیمکره مخ

مخچه

واقع در پشت ساقه مغز و بالا و عقب بصل النخاع با دو نیمکره که توسط رابطی به نام کرمینه به هم وصل اند ماده خاکستری بیرون و ماده سفید درون قرار دارد، بخش سفید یک درخت را تداعی می کند به همین خاطر درخت زندگی یا شجره الحیات نام دارد دریافت اطلاعات حسی از ماهیچه ها،مفصل ها، پوست،چشم ها و مجاری نیم دایره گوش درونی و نیز بخش های مرتبط با حرکت در مغز و نخاع مهمترین مرکز نه تنها مرکز هماهنگی و یادگیری حرکات لازم برای تنظیم حالت بدن و حفظ تعادل هماهنگی فعالیت عضلات مخطط و کنترل حرکات ماهرانه پیشبینی وضعیت بدن و ارسال پیام به مغز و نخاع برای تصحیح یا تغییر حرکت بدن

ساقه مغز

مغز میانی:در قسمت پایینی مغز و بالای پل ودر جلوی مخچه قرار دارد کار: انتقال اطلاعات درون دستگاه عصبی مرکزی و در تنظیم فعالیت های بدن مثل شنوایی، بینایی و حرکت نقش دارد و برجستگی های چهار گانه در بخش پشتی آن وجود دارد

پل مغزی: بالای بصل النخاع و جلوی مخچه، بیشتر ماده سفید و دارای چند هسته خاکستری ، محل عبور تارهای حسی و حرکتی عدم تکامل پل مغزی منجر به لوچی میشود ، نقش هسته ها= تنظیم تنفس ،ترشح بزاق و اشک

بصل النخاع : پایین ترین بخش ساقه مغز و بالای نخاع پایین ترین مرکز عصبی در جمجمه نقش= مرکز تنظیم بسیاری از اعمال بدن مثل ضربان قلب و تنفس ،ماده سفید در بیرون و خاکستری در وسط قرار دارد

وظایف: 1 – مرکز ارتباطی بین مغز و نخاع (هدایت پیام های عصبی) 2 - مرکز تنظیم ضربان قلب (کند کننده ضربان قلب)،فشارخون و قطر رگها 3 - مرکز تنظیم دستگاه گوارش  انعکاس هایی مانند بلع،استفراغ، و جویدن و انعکاس عطسه و سرفه

بخش ها

مراکز تقویت و انتقال

تالاموس: بالای ساقه مغز، بصورت دو هسته خاکستری و تخم مرغی شکل درون بخش سفید نیمکره های مخ و دو طرف بطن سوم  وظیفه: تقویت وپردازش اولیه اطلاعات حسی اغلب نقاط بدن و فرستادن این پیام ها به کمک نورونهای لیمبیک به بخش های مربوطه در قشر مخ+ رد و بدل کردن اطلاعات بین بخش های مختلف مغز

هیپوتالاموس: از هسته های خاکستری درون بخش سفید مخ ودر زیر تالاموس و در کف بطن سوم و بالای غده ه هیپوفیزقرار دارد و مرکزهماهنگی بین دستگاه عصبی و درون ریز غدد ترشح کننده هورمون

وظیفه: به تنهایی: مرکز احساس گرسنگی و تشنگی،تنظیم دمای بدن، خواب و بیداری،مرکز تنظیم دمای بدن+ و نیز تنظیم اعمال غده ترشح کننده هورمون  غده درون ریز  همراه با بصل النخاع: مرکز تنظیم بسیاری ازاعمال حیاتی مربوط به فعالیت های بدن مانند تنفس و ضربان قلب + مرکز ساختن هورمون های آزاد کننده و مهار کننده و ضد ادراری  آنتی دیورتیک هورمون ADH و اکسی توسین که در هیپوفیز ذخیره می شوند

هیپوفیز: زیر مغز و چسبیده به آن درون استخوان زین ترکیدر استخوان پروانه ای کف جمجمه قرار دارد، دارای ساختار غده ای و عصبی و کارش ترشح هورمونهای محرکه و تنظیم ترشح غدد درون ریز است

اپی فیز : به اندازه یک نخود در مغز قرار دارد و دارای ساختار غده ای و عصبی است و کارش ترشح هورمون ملاتونین است که در تنظیم ریتم های شبتانه روزی نقش دارد

برجستگی های چهار گانه: در نمای پشتی،زیر مخچه قرار دارد،دارای بخش سفید و خاکستری،محل انتقال پیام های شنوایی و بینایی و مرکز برخی انعکاس های شنوایی و برخی انعکاس های بینایی تطابق تغییر قطر مردمک

پایک مغزی: بالای پل و دارای بخش سفید و خاکستری و محل عبور تارهای حسی و حرکتی

دستگاه لیمبیک : شبکه گسترده نورونی رابط بین تالاموس و هیپوتالاموس باقسمت هایی از قشر مخ ،دارای نقش در حافظه مثل مخ ،یادگیری  مثل مخ و مخچه و احساسات مختلف مانند احساس رضایت،عصبانیت و لذت+میانجی منطق و احساس،غلبه بر ترس ،مانع گریستن، مانع خوردن و آشامیدن اضافی هیپوکامپ اسبک مغزی بخشی از دستگاه لیمبیک است که در تبدیل حافظه کوتاه مدت به بلند مدت نقش دارد.

نخاع

درون ستون مهره ها از بصل النخاع تا کمر و زیر بصل النخاع

وظیفه: 1 - انتقال پیام ارتباط اطلاعات با مغز و برعکس 2 - مر کز برخی انعکاس های بدن و 3 -مرکز تند و کند کننده ضربان قلب و تنگ کننده رگها

ساختار:

بخش خاکستری درون بخش سفید به شکل  Xیا پروانه یا  H

31 جفت عصب دارد هر عصب دارای ریشه شکمی ) عصب حرکتی(  و ریشه پشتی )حسی(

دستگاه عصبی محیط

23جفت عصب حسی ،حرکتی و مختلط، شامل 31 جفت عصب نخاعی و 12 جفت عصب مغزی

اعصاب حسی : هدایت اطلاعات اندام های حسی به دستگاه عصبی مرکزی

اعصاب حرکتی

پیکری

ارادی : کنترل ماهیچه های اسکلتی

غیر ارادی :کنترل بعضی انعکاس ها مثل زردپی زیر زانو

خود مختار: غیر ارادی تنظیم ماهیچه قلبی و صاف وترشح غدد بعضی غده های درون ریز و تمام غدد برون ریز

پاراسمپاتیک:

برقراری حالت آرامش

کاهش فشار خون و ضربان قلب

افزاینده فعالیت گوارشی

سمپاتیک

آماده باش بدن

هیجانهای روانی و جسمی

افزایش فشارخون و تنفس و جریان خون قلب و ماهیچه ها

نخاع 45 - 40 سانتی متر طول و به ضخامت یک انگشت در قسمتهای مختلف ضخامت متفاوت در درون ستون مهره ها قرار دارد( طول ستون مهره در مردان 70 و در زنان 60 سانتی متر (از اولین مهره گردنی و از انتها تا دومین مهره کمری ادامه دارد. اعصابی که از ناحیه انتهایی موسوم به دم اسب خارج میشوند موازی محور طولی بدن هستند.در سطح شکمی ماده خاکستری کوتاه و گرد است و در سطح پشتی ماده خاکستری بلند و کشیده.در سطح شکمی یک شیار عمیق ولی در سطح پشتی سه شیار کم عمق وجود دارد.ماده خاکستری در درون ماده سفید قرار دارد. نسبت ماده خاکستری به سفید در بخشهای مختلف فرق دارد. ماده سفید راه هایارتباطی عصبی بین مغز و نخاع است.

برخی اطلاعات حسی از طریق نخاع وارد مغز میشود و لی بسیاری از اطلاعات حرکتی از طریق نخاع به اندامهای عمل کننده میرود.نخاع دارای دو شاخ خلفی و دو شاخ قدامی است. شاخ خلفی حسی و شاخ قدامی حرکتی است.31 جفت عصب تماماً مختلط از نخاع خارج میشود که هرعصب یک ریشه شکمی و یک ریشة پشتی دارد. 21 جفت عصب از ستون مهره ها و 9 جفت از ناحیه دم اسب خارج میشود. در ریشه پشتی بیشتر اعصاب نخاعی گره نخاعی(عقده شوکی) وجود دارد که محل تجمع جسم یاخته ای نورون های حسی تک قطبی است. در گره نخاعی میتوان بخشی ازدندریت، جسم یاخته ای و بخشی از آکسون نورون حسی را دید.

مواد مخدر

اعتیاد = پاسخ فیزیولوژیک به مصرف مکرر مواد مخدر

 نتیجه اعتیاد: تغییر عملکردطبیعی نورون ها،سیناپس ها و دستگاه عصبی مرکزی

 مواد روان گردان: الکل ،نیکوتین، کوکائین ،هروئین و کافئین :همه آنها وابستگی روانی ایجاد میکنند و بیشتر آنها وابستگی جسمانی نیز ایجاد میکنند

 اثرات نیکوتین: ورود سریع به خون و اتصال به گیرنده های استیل کولین به خاطر شباهت ساختاری در مراکز مغزی و در نتیجه کارکرد طبیعی بدن نبود نیکوتین میگردد

اثرات سیگار: سرطان دهان و حنجره،سرطان پانکراس و مثانه،ناراحتی های تنفسی مهلک،سقط جنین

اثرات توتون: تحریک مخاط دهان ،بینی و گلو، از کارانداختن مژه های سطح دستگاه تنفسی، سیاه کرده بافت ریه ها، کاهش ظرفیت تنفسی

علت توقف درد: مواد مخدر عملکردی شبیه انکفالین ها دارند این مواد به گیرنده های پروتئینی درد در نخاع متصل شده و مانع انتقال پیام درد به مغز میشوند  عملکرد داروهای روان گردان: تسکین درد و القای خواب  مواد مخدری که از تریاک استخراج می شوند: کدئین و مورفین که در پزشکی کاربرد دارند و هروئین که ماده مخدر قوی میباشد.

اعتیاد

تعریف: اعتیاد وابستگی همیشگی به مصرف یک ماده یا انجام یک رفتار است که ترک آن مشکلات جسمی و روانی برای فرد به وجود می آورد . حتی مثل اینترنت اعتیاد نه فقط سلامت جسمی و روانی فرد مصرف کننده بلکه سلامت خانواده او و نیز افراد دیگر اجتماع را به خطر می اندازد. ویرانی خانواده، ناامنی در اجتماع، خشونت ،دزدی و قتل آسیب های دیگری است که اعتیاد به دنبال دارد.

مواد اعتیاد آور و مغز :

 استفاده مکرر از این مواد تغییراتی را در مغز ایجاد می کند .این تغییرات ممکن است دائمی باشند و به همین علت اعتیاد را بیماری برگشت پذیر می دانند

محل اثر:

.1 بیشتر مواد اعتیاد آور بر بخشی از سامانه لیمبیک اثر می گذارند وموجب آزاد شدن ناقل های عصبی از جمله دوپامین می شوند .2 بر بخش هایی از قشر مخ نیز اثر می کنند

دلیل نیاز به مصرف بیشتر:

.1 آزاد شدن ناقل های عصبی از جمله دوپامین می شوند که در فرد احساس لذت وسرخوشی ایجاد می کنند.

.2 با ادامه مصرف ، دوپامین کم تری آزاد می شود. و به فرد احساس کسالت ، بی حوصله گی و افسردگی دست می دهد .برای رهایی از این حالت ودستیابی به سرخوشی نخستین، فرد مجبور است ماده اعتیاد آور بیشتری مصرف کند.مواد اعتیاد آور بر بخش هایی از قشر مخ اثر می کنند وتوانایی قضاوت، تصمیم گیری وخود کنترلی فرد را کاهش می دهند .این اثرات به ویژه در مغز نوجوانان شدید تر است .

اعتياد به الکل :

نوشیدنی های الکلی مواد اعتیاد آوری اند که به علت های گوناگون مصرف می شوند .

دلایل مصرف:

مثلا گروهی با این تصور نادرست که الکل موجب سرحال آمدن می شود، آن را مصرف می کنند. گروهی برای فرار از بحران های روحی، و برخی دیگر در اثر فشار هم سالان الکل مصرف می کنند . مقدار الکل  اتانول درنوشیدنی های الکلی متفاوت است و حتی مصرف کم ترین مقدار الکل ، بدن را تحت تاثیر قرار می دهد.

محل اثر: الکل به سرعت جذب می شود وبر بخش های مختلف مغز و فعالیت ناقل های عصبی مختلف)تحریک کننده و بازدارنده ) از جمله دوپامین اثر می گذرد.

پیامدهای مصرف الکل:

1اثرات مصرف کوتاه مدت: احساس خواب آلودگی ، اختلال در حافظه ، کاهش هوشیاری ، کند شدن فعالیت دستگاه عصبی و افزایش زمان واکنش به محرک های محیطی اثرات مصرف بلند مدت: تضعیف سیستم ایمنی ،مشکلات کبدی ، سکته قلبی و انواع سرطان

دستگاه عصبی جانوران

1-در عمل شبیه یکدیگرند و در سازمان بندی تفاوت دارند

2- مغز مهره داران در دوران جنینی 3 بخش دارد مغز جلویی، میانی و عقبی بخش های مختلف مغز از را تولید میکنند

دستگاه عصبی محیطی شامل عصب ها و گره ها است

طناب عصبی در بی مهره گان مثل حشرات و کرم خاکی شکمی است و در مهره دارن پشتی است

مهره داران

اندازه نسبی مغز پستانداران و پرندگان و نیمکره های مخ آنها نسبت به وزن بدن بزرگتر از بقیه است و رشد بیشتر و و فعالیت پیچیده تر نیمکره های مخ باعث رفتارهای پیچیده می شود نسبت چین خوردگی مخ انسان بیشتر از وال ها و پریمات ها لمور ها، میمونها و آدمیان است،به انسان توانایی حل مسئله و تفکر را میدهدباعث ایجاد ارتباطات پیچیده با ایجاد صدا می شودارتباط های پیچیده صوتی در و.ال ها بیشترین سطح مخ در وال اختصاص به پردازش اطلاعات صوتی دارد

هیدر

از کیسه تنان آبزی که دارای حرکت آهسته است و بیشتر ساکن است،ساده ترین دستگاه عصبی را دارد ، تقسیم بندی مرکزی و محیطی ندارد،سر و مغز ندارد دارای شبکه عصبی شبکه ای از رشته های عصبی و جسم سلولی نورون ها گره عصبی تشکیل نمی دهند دستگاه عصبی مرکزی و محیطی ندارد تحریک هر نقطه از بدن در همه سطح آن منتشر میشود.

پلاناریا

مرکزی

مغز کوچک : در سر جانور متشکل ازگره های عصبی توده ای از جسم سلولی نورون ها

2 طناب عصبی موازی و کناری دسته ای از آکسون و دندریت ها

محیطی :

 رشته های عصبی منشعب از 2 طناب عصبی

حشرات

مرکزی

مغز متشکل از چند گره عصبی بهم جوش خورده در سر جانور یک طناب عصبی شکمی  دارای یک گره عصبی در هر قطعه ( هر گره کنترل کننده ماهیچه های همان قطعه است{

محیطی

 رشته های عصبی منشعب از هر گره 8 گره سینه ای و شکمی 3گره در سینه و 5 گره در شکم و هر گره توسط دو رشته به گره بعدی متصل میشود.

معمولا نسبت وزن مغز به وزن بدن جاندار نشان دهنده پیچیده تر بودن جاندار است.در بین مهره داران اندازه نسبی مغز پستانداران و پرندگان  نسبت به وزن بیشتر از سایرین است؛نیمکره های مخ نیز در پستانداران و پرندگان نسبت به سایرین رشد بیشتری دارد همین امر امکان انجام رفتار های پیچیده تر را در آن ها در مقایسه با سایرین فراهم کرده است

سطح قشر چین خورده مخ نسبت به اندازه بدن نیز نشان دهنده قابلیت بیشتر مغز آن جاندار است در میان مهره داران، سطح قشر چین خورده مخ انسان نسبت به اندازه بدن، بیشترین مقدار را دارد، پس از انسان ، چین خوردگی قشر مخ در وال و سایر پریمات ها (نخستی ها ) مثل میمون ها و لمورها و ... بیشتر از دیگر مهره داران است.وال در زندگی اجتماعی خود دارای ارتباط های پیچیده ای از طریق ایجاد صدا است بیشتر قشر مخ آن ها، احتمالا به پردازش اطلاعات در مورد صدا ها ، اختصاص دارد

مقایسه مغز مهره داران

مغز مهره داران در دوران جنینی شامل سه بخش است :

.A مغز جلویی

.B مغز میانی

.C مغز عقبی

بخش های مختلف مغز که قبلا با آن ها آشنا شدیم از این سه بخش تشکیل شده اند، رفتارهای پیچیده مهره داران علاوه بر کنترل از راه انعکاس مستلزم هماهنگی بیشتر و توانایی بیشتر مغز برای ایجاد این هماهنگی است مغز همه مهره داران دارای توانایی هماهنگ کردن اطلاعات دریافتی از محیط و دادن پاسخ لازم و متناسب به آن هاست در مهره داران نیز مانند انسان ،دستگاه عصبي شامل دستگاه عصبي مركزي ومحیطي است رفتار هاي مهره داران مثل جست وجوي غذا ، فرار از شكارچي علاوه بر كنترل از راه انعكاس به هماهنگي وتوانایي بیشتر مغز نیاز دارد .در بین مهره داران اندازه نسبي مغز پستانداران و پرندگان (نسبت به وزن بدن ) از بقیه بیشتر است.

اجزای دستگاه حرکتی

الف- اسکلت استخوانی

ب- ماهیچه های اسکلتی

الف- اسکلت استخوانی: شامل دو بخش محوری و جانبی می باشد. استخوان های جمجمه (شامل کاسۀ جمجمه و استخوان های چهره) و همچنین استخوان های ستون مهره ها و دنده ها و جناغ تشکیل دهندۀ اسکلت محوری هستند بقیۀ استخوان ها اسکلت جانبی را تشکیل می دهند.

نکته: استخوا نها بخشی از اسکلت انسان هستند مثلا غضروف نیز در اسکلت انسان وجود دارد.

نکته: بخش جانبی نقش بیشتری در حرکات دارد یعنی بخش محوری هم نقش کمی در حرکات دارد مانند حرکاتی که دندهها انجام م یدهند

نکته: کوچکترین استخوان بدن، استخوان رکابی است که جزء اسکلت محوری حساب م یشود و بزر گترین استخوان،استخوان ران است که جزء اسکلت جانبی محسوب می شود.

نکات شکلی اسکلت انسان

1-استخوان های ترقوه و کتف هر دو در هر دو نمای جلویی و عقبی قابل مشاهده هستند.

2- در محل مفصل آرنج که از نوع لولایی می باشد سه استخوان بازو، زند زبرین و زند زیرین نقش دارند.

3- استخوان زند زبرین (بالایی) به انگشت شست نزدیکتر است.

4-استخوان ناز کنی در مفصل زانو شرکت ندارد و این مفصل فقط بین استخوان های درش تنی و ران قرار دارد و نازک نی با درشت نی مفصل ثابت دارند.

5-دوازده جفت دنده در هر فرد وجود دارد که دو جفت انتهایی به جناغ متصل نیستند ولی بقیه به کمک غضروف به استخوان جناغ متصل هستند.

6-کمترین استخوان ها از نظر تعداد استخوان های دراز هستند.

7- تمام استخوان های جانبی به صورت زوج هستند درحالی که بعضی از استخوان های اسکلت محوری به صورت فرد هستند مانند استخوان جناغ.

اعمال استخوان ها

1-پشتیبانی شامل تعیین شکل بدن و ایجاد چارچوبی برای استقرار اندام ها.

2-حفاظت از بخش هایی مانند مغز، نخاع، قلب و شش ها

3- در مورد استخوان های متحرک، انقباض ماهیچه های متصل به آن ها باعث حرکت می شود.

4- تولید یاخت ههای خونی در مغز قرمز استخوان که بسیاری از استخوا نها دارند.

5- ذخیرۀ مواد معدنی مانند فسفات و کلسیم.

6- کمک به سخن گفتن، شنیدن و جویدن.

انواع استخوان ها

1-دراز: مانند استخوان بازو ، ران ، استخوان های ساعد و ساق پا.

2-کوتاه: استخوان های مچ دست و یا پا و استخوان های انگشتان دست و پا.

3-پهن: استخوان های جمجمه و یا لگن ، دنده ها و استخوان های نی ملگن.

4-نامنظم: استخوان های مهره ها.

انواع بافت استخوانی

فشرده(متراکم): یاخته های استخوانی به صورت استوانه های ه ممرکز قرار گرفته اند که بین آ نها مادۀ زمین های قرار گرفته و در مرکز تمام استوانه ها مجرای هاورس قرار دارد.

اسفنجی: سلول ها و مادۀ زمین های استخوان، به صورت تیغه های نامنظم قرار دارند و بین این تیغه ها حفره هایی وجود دارد که توسط رگ ها و مغز قرمز استخوان پرشده است.

توجه1: مادۀ زمینه ای در استخوان فشرده و اسفنجی تفاوتی ندارند و از موادی مانند کلاژن و مواد معدنی بویژه موادِکلسیم دار تشکیل شده است.

توجه 2: در مجرای هاورس رگ های خونی و اعصاب وجود دارند که در استخوان فشرده از طریق مجاری افقی و یا مایل به یکدیگر و همچنین به حفرات استخوان اسفنجی راه دارند.

نکته: مجاری مرکزی سیستم های هاورس(مجاری هاورس) نباید با مجرای مرکزی استخوان های دراز اشتباه شود چون در مجاری هاورس رگ های خونی و اعصاب قرار دارند ولی مجرای مرکزی استخوان های دراز، مغز زرد وجود دارد که بیشتر از چربی تشکیل شده است.

توجه1: در حفرات بین تیغه های استخوانی در استخوان اسفنجی، هم رگ های خونی و اعصاب و هم مغز قرمز استخوان وجود دارد که وظیفه اش تولید سلول های خونی و گرده هاست.

توجه 2: در شرایط کم خونی شدید ممکن است مغز زرد به مغز قرمز تبدیل شود.

نکته: سلول های استخوانی حالت منشعب دارند و از طریق انشعابات خود که در کانال هایی در زمینۀ این بافت قرار دارند با یکدیگر ارتباط دارند البته دور این انشعابات مایع بین یاخت های کمی وجود دارد.

نکته: در یک فرد سالم و در شرایط معمول،بسیاری از استخوان ها در تولید یاخته های خونی نقش دارند چون بسیاری از استخوان ها دارای مغز قرمز هستند.

نکته: در اطراف استخوان، بافت پیوندی رشت های وجود دارد که رگ ها و اعصاب از این بافت است که به درون استخوان نفوذ می کند البته این بافت در دو سر استخوان های دراز وجود ندارد و به جای آن غضروف وجود دارد.

نکته: در بافت استخوانی فشرده تعدادی از سلول های استخوانی به صورت استوانه های هم مرکز نیستند.

نکته: قطر سیاهرگِ درون مجرای هاورس از قطر سرخرگِ درون آن بیشتر است.

نکته: در هر مجرای هاورس یک سرخرگ و یک سیاهرگ وجود دارد و رگ لنفی وجود ندارد.

تشکیل و تخریب استخوان

متناسب با فشاری که بر استخوان می آید تشکیل و تخریب استخوان انجام می شود این کار حتی بعد از دوران رشد هم انجام م یشود یعنی اگر استخوانی به صورت مستمر تحت فشار خاصی قرار گیرد در همان منطقه افزایش ضخامت اتفاق می افتد و در محلی که فشاری وارد نمی شود تخریب استخوان و در نتیجه نازک شدن اتفاق می افتد به همین دلیل است که در فضانوردان که در شرایط بی وزنی هستند و فشار بسیار کمتری نسبت به جو کرۀ زمین بر استخوان های آن ها وارد م یشود تودۀ استخوانی به طور کلی دچار تخریب می شود.

توجه: افزایش تودۀ استخوانی و تراکم آن در شرایط معمول تا اواخر سن رشد اتفاق می افتد و بعد از آن کاهش می یابد البته ورزش و به طور کلی فعالیت بدنی از این کاهش تا حد زیادی جلوگیری می کند.

نکته: به دلیل نرم بودن استخوان در سنین پائین، شکستگی های بزرگ به ندرت در این سن اتفاق می افتد.

توجه1: در محل شکستگی های استخوانی چه کوچک و چه بزرگ سرعت تقسیم میتوز افزایش می یابد.

توجه 2: اگر سرعت تخریب استخوان از ساخت آن بیشتر شود تودۀ استخوانی کم تراکم می شود و اصطلاحا پوکی استخوان کمبود کلسیم در غذا ، مصرف نوشیدنی های الکلی، مصرف دخانیات و مصرف نوشابه های گازدار در کاهش تراکم استخوان و در نتیجه زمینه سازی برای پوکی استخوان مؤثرند.

نکته: با کمبود ویتامین D حتی اگر میزان کلسیم در غذا هم زیاد باشد باز هم زمینۀ پوکی استخوان ایجاد شده است چون وظیفۀ ویتامین D  کمک به جذب کلسیم از رودۀ باریک است

نکته: مصرف نوشابه های الکلی و یا دخانیات باعث می شود حتی در صورتی که کلسیم خون هم زیاد باشد باز هم زمینۀ پوکی استخوان ایجاد شود یعنی مانع جذب کلسیم غذا نمی شود بلکه مانع رسوب کلسیم در استخوان می شود.

نکته: کمبود هورمون کلسی تونین که از غدۀ تیروئید ترشح م یشود باعث اختلال در رسوب کلسیم در استخوان می شود از طرفی افزایش بیش از حد هورمون غده های پاراتیروئید نیز می تواند منجر به پوکی استخوان شود چون ممکن است باعث برداشت بیش از حد کلسیم از استخوان شود.

نکته: اگرچه شکستگی های میکروسکوپی در استخوان ها در همۀ افراد رخ می دهد ولی به ویژه در ورزشکاران رزمی که دچار شکستگی های بیشتری می شوند به تدریج تودۀ استخوانی و تراکم آن افزایش قابل توجهی می یابد.

نکته: کاهش ترشح صفرا و یا مسدود شدن مجرای صفراوی به وسیلۀ سنگ صفرا با ایجاد اختلل در گوارش و جذب ممکن است منجر به پوکی D چربی ها و از جمله ویتامین استخوان شود.

انواع مفصل

الف- مفصل ثابت: مانند مفصل بین استخوان های جمجمه یا درشت نی و نازک نی.

ب- مفصل متحرک:

1- گوی کاسه: مانن مفصل بازو با شانه و یا مفصل ران با نیم لگن.

2- لولایی: مفصل آرنج و یا زانو.

3- لغزنده: مفصل بخشی از استخوان مهره های کمر با مهرۀ دیگر.

نکته: در بیشتر مفصل ها اطراف مفصل از نوعی بافت پیوندی رشته ای به نام کپسول مفصلی پوشیده شده است که محکم بوده و علوه بر این که به کنار یکدیگر ماندن استخوان ها کمک می کند حرکت استخوان ها در محل مفصل را محدود می کند.

نکته: در بیشتر مفصل ها سر استخوان ها در محل مفصل با غضروف پوشیده شده است.

توجه: هم غضروف در سر استخوان ها در مقاصل متحرک و هم مایع مفصلی باعث کاهش اصطکاک می شود و همچنین باعث می شود سالیان زیاد استخوان ها در مجاورت یکدیگر به راحتی بلغزند.

نکتۀ مهم: مفصل بین خود مهره ها یا به عبارتی دیسک بین مهره ای مفصل لغزنده نیست

نکته: در مفاصل ثابت نه غضروف در سر استخوان ها قرار دارد و نه در اطراف مفصل ، مایع یا کپسول مفصلی وجود دارد.

توجه: علوه بر کپسول مفصلی، رباط و زردپی (هر سه بافت پیوندی رشته ای)هم در محدود کردن حرکت استخوان ها در مفاصل متحرک و در کنار یکدیگر نگه داشتن آن ها مؤثرند.

نکته: آزاد انه ترین حرکات در مفصل گوی و کاس های دیده می شود و محدودترین حرکات در مفصل لغزنده دیده می شود.

توجه: بخش صیقلی غضروف که در تماس با مایع مفصلی قرار دارد ممکن است در اثر کارکرد زیاد، ضربات، آسیب ها و بعضی بیماری ها آسیب ببیند که بدن دوباره آن را ترمیم می کند ولی اگر سرعت تخریب از سرعت ترمیم بیشتر باشد منجر به سائیدگی مفصلی می شود.

نکته: اگر اوریک اسید که ماد های دفعی و نیتروژن دار است در مفاصل رسوب کند بیماری نقرس گفته می شود.

ماهیچۀ اسکلتی

همۀ انواع ماهیچه ها باعث ایجاد حرکت می شوند ولی تنها ماهیچه ای که باعث حرکت استخوان ها و جابجایی بدن می شود ماهیچۀ اسکلتی است.

نکته: هر نوع کار غیرارادی که ماهیچۀ اسکلتی انجام م یدهد انعکاس نیست مانند انقباض دیافراگم در هنگام تنفس.

نکته: استخوان ها فقط توسط ماهیچه های اسکلتی حرکت می کنند اما هر ماهیچۀ اسکلتی هم لزوما باعث جابجایی استخوان ها نمی شود مانند: بندارۀ خارجی مخرج، بندارۀ ابتدای مری ، بندارۀ خارجی میزراه و ماهیچۀ حلق.

نکته: ماهیچۀ ذوذنقه ای که ترقوه را به پشت گردن متصل می کند و ماهیچۀ دلتایی که بازو را به شانه متصل می کند هم در نمای پشتی و جلویی بدن دیده می شوند.

توجه1: ماهیچۀ توأم پشت ساق پا قرار دارد و در ضمن ماهیچه های شکمی، سینه ای، ماهیچه های بین دنده ای و حتی دیافراگم و ماهیچه های بیرونی چشم مانند ماهیچۀ پلک ها همگی ماهیچه هایی اسکلتی هستند.

توجه 2: بسیاری از ماهیچه ها (نه همۀ آن ها) به صورت جفت باعث حرکات اندام ها می شوند مثلا انقباض ماهیچۀ سه سر بازو باعث پایین آمدن ساعد می شود که در این هنگام ماهیچۀ دوسر در حال استراحت است و عکس آن زمانی است که ساعد با سمت بالا حرکت داده می شود.

نکته: ماهیچۀ پشت بازو (سه سر) سه زردپی در بالا دارد که دوتای آن ها به استخوان بازو و یک زردپی به کتف متصل است و در پایین یک زردپی به استخوان زند زیرین متصل است و ماهیچۀ جلوی بازو(دو سر) است که در بالا دو زردپی دارد که یکی از آن ها به کتف و دیگری به استخوان بازو متصل است ولی در پایین یک زردپی دارد که به استخوان زند زبرین متصل است.

کارهای ماهیچۀ اسکلتی

1-انجام حرکات ارادی و حرکت دادن استخوان ها ( همچنین بعضی انعکاس ها)

2-کنترل دریچ هها و بعضی بخش های بدن مانند دهان و چشم ها

3- حفظ حالت بدن با انقباضات خفیف و طولانی در بعضی ماهیچه ها در هنگام خواب

4-ایجاد ارتباط با حرکت زبان ، لب ها ، حرکات نوشتن و یا حرکات چهره.

5- حفظ دمای بدن با تولید گرمای زیاد در اثر تنفس سلولی و سوختن مواد غذایی.

ساختار ماهیچۀ اسکلتی

هر ماهیچه از تعدادی دسته تار (یاختۀ) ماهیچه ای ساخته شده است که هر دسته از تعدادی تار یا سلول ماهیچۀ اسکلتی ساخته شده اند دور هر دسته و همچنین دور همۀ دستجات، بافت پیوندی رشت های وجود دارد که در دو طرف ماهیچه زردپی را می سازند وجود زردپی باعث می شود نیروی انقباضی تمام تارها با هم جمع شود و با هم به محل زردپی منتقل شود و به این ترتیب، نیروی مؤثری برای حرکت دادن استخوان فراهم می شود.

طرز اتصال ماهیچه به استخوان طوری است که معمولاً کاهش کمی در طول ماهیچه موجب حرکت زیاد استخوان می شود به طور مثال وقتی ماهیچۀ دوسر ران کمی کوتاه می شود ساق پا به مقدار زیادی به سمت عقب کشیده می شود.

نکته: بعضی ماهیچ ههای اسکلتی، زردپی ندارند مانند: بندارۀ خارجی مخرج، بندارۀ ابتدی مری و انتهایی میزراه و ماهیچۀ حلق.

برای ساخته شدن ماهیچۀ دوسر بازوی انسان به حضور بیش از یک نوع بافت اصلی نیاز است

نکته: زردپی ها یک نوع نیستند و ممکن است به صورت نواری یا طنابی شکل باشد.

هر تار ماهیچۀ اسکلتی بعد از تولد سلولی طویل و چند هسته ای مثل استوانه ای طویل است و علت، این است که در دوران جنینی تعدادی از این یاخته ها به صورت طولی به هم متصل شده و غشای بین سلول ها از بین می رود. در هر تار علوه بر چندین هسته، تعدادی میتوکندری و تعداد بسیار بیشتری تارچه است که هر یک دارای تعداد زیادی واحد انقباضی یا سارکومر است.

قرار دارد که محل اتصال رشته های نازک یا اکتین است و در وسط هر سارکومر z دو طرف هر سارکومر دو خط رشته های ضخیم یا میوزین قرار دارند. مولکول های میوزین دارای قسمت سر و دم هستند که دم ها در وسط و سر ها به سمت رشته های اکتین قرار دارند.

نکته: واحد ساختاری ماهیچۀ اسکلتی تار ماهیچه ای است ولی واحد انقباضی سارکومر است.

نکته: هسته های تارهای ماهیچۀ اسکلتی ، بیضی شکل هستند و در ضمن در نزدیکی غشای سلول قرار دارند.

نکته: در هر سارکومر دو نوار روشن است که دو طرف سارکومر قرار دارند و فقط شامل رشته های اکتین است و یک نوار تیره است که شامل هر دو رشتۀ میوزین و اکتین است البته در وسط نوار تیره یک صفحۀ روشن (صفحۀ هنسن)

هم وجود دارد و در وسط این صفحه، یک خط تیره هم قرار دارد که مربوط به دم های میوزین هاست و خط  M گفته می شود. این صفحۀ روشن مربوط به جایی است که فقط رشته های میوزین قرار دارد.

نکته: در دو طرف یک خط z نوارهای روشن وجود دارد

نکته: خطوط z از رشته های ساخته شده اند که نه میوزین هستند و نه اکتین.

مکانیسم انقباض ماهیچه

وقتی پیام عصبی به پایانۀ آکسون نورون حرکتی مربوط به تارهای ماهیچۀ اسکلتی می رسد و ناقل عصبی  (استیل کولین) آزاد میشود(با روند اگزوسیتوز) به غشای تار ماهیچۀ اسکلتی می رسد و به گیرندۀ مخصوص خود متصل می شود و باعث ایجاد پتانسیل عمل و جریان تحریکی در تار ماهیچه ای می شود. تحریک ماهیچه باعث آزاد شدن یون کلسیم از شبکۀ آندوپلاسمی (صاف) می شود یون کلسیم محل اتصال سرهای میوزین بر روی اکتین را آزاد می کند سپس سرهای  میوزین با دریافت ATP و سپس تجزیۀ آن به  ADP از حالت خمیده به حالت مستقیم در می آیند سپس سرهای میوزین به اکتین وصل می شوند و همزمان ADP هم از آن ها جدا می شود.

سپس با خم شدن سرهای میوزین، اکتین به سمت وسط سارکومر کشیده می شود و با توجه به این که یک طرف اکتین ها به خط Z متصل است خطوط  Z هم به همراه اکتین ها به سمت وسط سارکومر کشیده می شوند و طول سارکومر کوتاه می شود با کوتاه شدن همزمان تمام سارکومرهای یک تارچه، کل تارچه و با کوتاه شدن همزمان تمام تارچه های یک تار، کل آن تار کوتاه می شود و وقتی تمام تارهای یک دسته تار با هم کوتاه شوند آن دسته تار کوتاه می شود و وقتی تمام دسته تارهای یک ماهیچه با هم کوتاه شوند آن ماهیچه کوتاه شده و نیرویی به زردپی متصل به خود وارد می کند و با انتقال نیرو از زردپی به استخوان، حرکت استخوان اتفاق می افتد.

توقف انقباض :

بعد از ایجاد انقباض، یون های کلسیم به سرعت و با انتقال فعال به شبکۀ آندوپلسمی بازگردانده می شوند و دوباره محل های اتصال سرهای میوزین بر روی اکتین مخفی می شوند و حتی با حضور ATP نیز امکان انجام انقباض نیست مگر این که پیام دیگری برای انقباض بیاید.

نکته: درست است که کار ATP  در روند انقباض، تغییر حالت سر میوزین از حالت خمیده به مستقیم است اما در ضمن باعث جدا شدن سر میوزین از اکتین هم می شود به عبارت دیگر اگر ATP  نباشد سرهای میوزین از اکتین جدا  نمی شوند و ماهیچه در حالت انقباض می ماند این حالت پس از مرگ به علت تولید نشدن ATP ایجاد شده و جمودنعشی گفته می شود.

نکته مهم: ماهیچه هم در حالت انقباض و هم استراحت ATP مصرف می کند در حالت استراحت برای برگرداندن کلسیم به شبکۀ آندوپلاسمی با انتقال فعال.

نکته: خروج یون کلسیم از شبکۀ آندوپلسمی با انتشار تسهیل شده ولی برگشت آن به این شبکه با روند انتقال فعال است.

نکته: در هنگام انقباض یا استراحت طول نوار تیره همچنین طول رشته های اکتین و میوزین، ثابت باقی می ماند ولی در زمان انقباض طول سارکومر و نوارهای روشن کوتاه می شود. و البته صفحۀ روشن وسط نوار تیره هم کوچک شده و یا حتی ممکن است کاملا محو شود.

تأمین انرژی انقباض

سوخت اصلی سلول های ماهیچۀ اسکلتی همانند بیشتر سلول های بدن گلوکز است البته در انقباض های طولانی مدت از اسیدهای چرب استفاده میشود.تا زمانی که اکسیژن به ماهیچه ها م یرسد تنفس هوازی در تارهای ماهیچه ای انجام می شود که محل آن میتوکندری است ولی در فعالیت های شدید که اکسیژن موجود در تار کافی نیست مجبور به تنفس بی هوازی و تخمیر لاکتیکی می شود که در نتیجه لاکتیک اسید تولید می شود که گیرنده های درد را تحریک می کند ولی به تدریج با تجزیۀ لاکتیک اسید،گرفتگی و درد ماهیچه ای از بین می رود .

نکته: تولید لاکتیک اسید باعث تحریک کلیه ها و کبد برای تولید بیشتر هورمون اریتروپویتین است.

توجه: با توجه به ای نکه ذخیرۀ زیاد ATP در سلول امکان پذیر نیست یک منبع خوب برای تأمین فسفات برای تولید مرتب ATP ماده ای به نام کرآتین فسفات است.

نکته: بعد از مدتی که کراتین فسفات به تحویل فسفات به ADP  پرداخت مادۀ کراتین به مادۀ دفعی نیتروژن داری به نام  کرآتینین تبدیل می شود که از طریق کلیه ها دفع می شود.

انواع تارهای ماهیچۀ اسکلتی

الف- تارهای کند: هموگلوبین بیشتر رنگ قرمز - میتوکندری بیشتر- تنفس بیشتر از نوع هوازی- مربوط به حرکات استقامتی(مانند شنا و دوی استقامت(.

ب- تارهای تند: هموگلوبین کمتر رنگ سفید- میتوکندری کمتر- تنفس بیشتر از نوع بی هوازی- در مورد حرکات سریع و کوتاه مانند وزنه برداری و دوی سرعت استفاده می شود.

توجه1: هر دو نوع تار در بسیاری از ماهیچه ها وجود دارد.

توجه 2: هر دو نوع تنفس هوازی و بی هوازی در هر دو نوع تار انجام می شود.

توجه 3: در اثر فعالیت ورزشی، تارهای نوع تند به نوع کند تبدیل می شوند به عبارت دیگر در افراد کم تحرک تعداد تارهای تند، بیشتر است.

نکته: میوگلوبین پروتئین تک رشت های همانند هموگلوبین چهار رشت های نوعی پروتئین انتقال دهنده محسوب میشود. درست است که کارش ذخیرۀ مقداری اکسیژن است ولی در موقع نیاز، این اکسیژن را به میتوکندری انتقال می دهدمیوگلوبین به چهار مولکول اکسیژن و هموگلوبین به یک مولکول اکسیژن متصل می شوند

حرکت در جانوران

در تمام جانوران حداقل در بخشی از دورۀ زندگی جابجایی از نقطه ای به نقطۀ دیگر وجود دارد که ممکن است به صورت دویدن ، خزیدن ، شناکردن و یا پرواز کردن باشد.

توجه: در تمام جانوران اساس حرکت این است که نیرویی مخالف جهت حرکت وارد شود . اعمال این نیرو نیازمند ساختارهای اسکلتی و ماهیچه ای است.

انواع اسکلت در جانوران

الف- آب ایستایی (هیدروستاتیک):

در اثر تجمع مایع درون بدن، به آن شکل می دهد و نیرو بر این مایع اِعمال میشود مانند حرکت عروس دریایی

ب- اسکلت بیرونی:

در جانورانی مانند حشرات و حلزو نها وجود دارد و نیرو بر اسکلتی سخت وارد می آید. این اسکلت نقش حفاظتی هم دارد.

ج- اسکلت داخلی:

در تمام مهر هداران دیده م یشود و در انواعی از ماهی ها (مانند کوسه ها) جنس غضروفی دارد ولی در بیشتر ماه یها و بقیۀ مهره داران، استخوانی است که البته غضروف هم دارد.

نکته: اسکلت داخلی مخصوص مهره داران، نیست.

نکته: هر مهره داری حتما اسکلت داخلی دارد اما این اسکلت لزوما استخوانی نیست.

تنظیم شیمیایی

در پُر یاختگان ، یاخته ها نمی توانند از یکدیگر مستقل باشند و با یکدیگر ارتباطاتی از قبیل ارتباط عصبی و شیمیایی دارند دستگاه عصبی با تعداد محدودی از یاخته ها در ارتباط است و با همه یاخته های بدن مرتبط نیست

پیک شیمیایی مولکولی است که پیامی را منتقل می کند . یاخته ای که پیام را دریافت می کند یاخته هدف نام دارد ،یاخته هدف برای پیک ، گیرنده ای دارد . مولکول پیک ، تنها بر یاخته ای می تواند تاثیر بگذارد که گیرنده مخصوص آن را داشته باشد و این یاخته همان یاخته هدف است

بر اساس مسافتی که پیک طی می کند تا به یاخته هدف برسد ، پیک ها را به دو گروه کوتاه بُرد و دور بُرد تقسیم می کنند. پیک کوتاه برد ، بین یاخته هایی ارتباط برقرار می کند که در نزدیکی هم اند و حداکثر چند یاخته با هم فاصله دارند . ناقل عصبی یک پیک کوتاه برد است (پس حتی در ارتباط عصبی نیز ردپایی از ارتباط شیمیایی قابل مشاهده است(

پیک های دور برد ، پیک هایی هستند که به جریان خون وارد می شوند و پیام را به فاصله ای دور منتقل می کنند، هورمون ها پیک های دور برد هستند . گاهی یاخته های عصبی پیک شیمیایی را به خون ترشح می کنند ؛ در این صورت ،این پیک یک هورمون به شمار می آید ؛ نه یک ناقل عصبی !

دقت کنید که هم پیک های دور برد و هم پیک های کوتاه برد ، ابتدا وارد مایع بین یاخته ای می شوند

غدد درون ریز و برون ریز

هورمون ها از یاخته های درون ریز ترشح می شوند . مثلا یاخته های درون ریز معده و دوازدهه ، به ترتیب هورمون گاسترین و سکرتین را ترشح می کنند . اجتماع یاخته های درون ریز ، غده درون ریز را تشکیل می دهد

تفاوت غده درون ریز و برون ریز :

ترشحات غده درون ریز به خون وارد می شود ، اما غده برون ریز ترشحات خود را از طریق مجرایی به سطح یا حفرات بدن می ریزد (یادتون باشه هر وقت طراح گفت مجرا ،منظورش غده ی برون ریزه و اگه اون رو به غده درون ریز نسبت داده بود ، اون گزینه غلطه !(

نکته : یاخته های پوششی غده برون ریز که عمقی تر هستند ، شکل استوانه ای دارند اما یاخته های پوششی سطحی آن ، به شکل مکعبی هستند. مجموع یاخته ها و غدد درون ریز و هورمون های آنها را دستگاه درون ریز می نامند .این دستگاه به همراه دستگاه عصبی ، فعالیت های بدن را تنظیم می کنند و نسبت به محرک های درونی و بیرونی پاسخ می دهند

نکته : مطابق شکل کتاب ، غده فوق کلیه بالاتر از لوزالمعده قرار دارد !!

نکته : سلول های فوقانی کلیه را با سلول های فوق کلیه اشتباه نگیرید ! کلیه و فوق کلیه ،هر کدام اندام هایی مجزا هستند

غده زیر مغزی (هیپوفیز) تقریبا به اندازه یک نخود است و با ساقه ای به زیر نهنج (هیپوتالاموس) متصل است . این غده سه بخش دارد که پیشین ، میانی و پسین نامیده می شوند . عملکرد بخش میانی در انسان به خوبی شناخته نشده است

نکته : بخش پیشین ، بزرگترین بخش و بخش میانی ، کوچکترین بخش غده زیر مغزی (هیپوفیز) می باشند

هورمون های مختلف و وظایف انها

نکته : غده زیر مغزی (هیپوفیز) از طریق بخش پسین خود ، به وسیله ساقه ای از زیرنهنج آویزان است (ارتباط این دو بخش ارتباط عصبی بوده و ارتباط بخش پیشین غده زیر مغزی و زیرنهنج ، از طریق خون است(

زیرنهنج (هیپوتالاموس) توسط رگ های خونی با بخش پیشین ارتباط دارد و هورمون هایی به نام آزادکننده و مهارکننده ترشح می کند که باعث می شوند هورمون های بخش پیشین ترشح شوند ، یا اینکه ترشح آنها متوقف شود

نکته : هر یک از هورمون های هیپوفیز پیشین ، تحت تاثیر هورمون های آزاد کننده و مهار کننده مخصوص خود قرار دارند بخش پسین هیچ هورمونی نمی سازد (ولی ترشح می کند !) . هورمون های بخش پسین ، در یاخته های عصبی زیرنهنج تولید می شوند . این هورمون ها که در جسم یاخته ای ساخته شده اند از طریق آکسون ها به بخش پسین می رسند

در نزدیکی دو سر استخوان های دراز ، دو صفحه غضروفی وجود دارد که صفحات رشد نام دارند .یاخته های غضروفی در این صفحات تقسیم می شوند . همچنان که یاخته های جدیدتر پدید می آیند ،یاخته های استخوانی جانشین یاخته های غضروفی قدیمی تر می شوند و به این ترتیب ،استخوان رشد می کند . چند سال پس از بلوغ ، این صفحات بسته می شوند . تا زمانی که این صفحات بسته نشده اند ، هورمون رشد می تواند قد را افزایش دهد دقت کنید صفحه غضروفی به بخش بالایی خود یاخته جدید اضافه نمی کند اما حجم این بخش استخوان میتواند در اثر رشد قطری و افزایش حجم سلول هایش افزایش یابد

غده تیروئید شکلی شبیه به سپر دارد و در زیر حنجره واقع است . هورمون هایی که از این غده ترشح می شوند عبارتند از : هورمون های تیروئیدی و کلسی تونین . هورمون های تیروئیدی ، دو هورمون ید دار هستند .

نکته : غدد پاراتیروئید و تیروئید ، مستقیما به نای متصل اند دقت کنید هورمون کلسی تونین از تیروئید ترشح می شود اما جزو هورمون های تیروئیدی نیست !!

هورمون های تیروئیدی میزان تجزیه گلوکز و انرژی در دسترس را تنظیم می کنند . از آنجایی که تجزیه گلوکز در همه یاخته های بدن رخ می دهد ، پس همگی ، یاخته هدف این هورمون ها هستند در دوران جنینی و کودکیT3 برای نموّ دستگاه عصبی مرکزی لازم است ؛ بنابراین ، فقدان آن به اختلالات دستگاه عصبی و عقب ماندگی ذهنی و جسمی جنین می انجامد

کمبود ید سبب کاهش ساخته شدن هورمون های تیروئیدی می شود . در این حالت تیروئید برای دریافت ید بیشتر ،رشد می کند که به آن گواتر گفته می شود )تحت تاثیر هورمون محرک تیروئید مترشحه از غده هیپوفیز پیشین(

نکته: زمانی که کلسیم در خوناب زیاد است ، هورمون کلسی تونین از برداشت کلسیم از استخوان ها جلوگیری می کند

غده های پاراتیروئید به تعداد چهار عدد در پشتِ تیروئید قرار دارند و هورمون پاراتیروئیدی را ترشح می کنند ؛ هورمون پاراتیروئیدی در پاسخ به کاهش کلسیمِ خوناب ترشح می شود و در هم ایستایی کلسیم نقش دارد

کارهای هورمون پاراتیروئیدی :

1-کلسیم را از ماده زمینه ای استخوان جدا و آزاد می کند

2-باز جذب کلسیم را در کلیه افزایش می دهد

3- ویتامین  Dرا به شکلی تبدیل می کند که می تواند جذب کلسیم از روده را افزایش دهد

دقت کنید سلول های روده برای پاراتیروئید و همچنین ویتامین D  گیرنده ندارند ؛ بلکه برای شکل تغییر یافته ی ویتامین D   گیرنده دارند

غده فوق کلیه روی کلیه قرار دارد و از دو بخش قشری و مرکزی تشکیل شده است که از هم دیگر مستقل اند (هر انسان سالم ، دارای دو غده فوق کلیه است(

بخش مرکزی غده فوق کلیه ، ساختار عصبی دارد ؛ اما بخش قشری از یاخته های پوششی تشکیل شده است

بخش مرکزی ، هورمون های اپی نفرین و نور اپی نفرین را ترشح می کند این هورمون ها ضربان قلب ، فشار خون و گلوکز خوناب را افزایش می دهند و نایژک ها را در شش ها باز می کنند چنین تغییراتی بدن را برای پاسخ های کوتاه مدت آماده می کند

بخش قشری ، هورمون های کورتیزول (پاسخ دیرپا)، آلدوسترون و هورمون های جنسی را ترشح می کند (منظور از هورمون های جنسی ، تستوسترون ، استروژن و پروژسترون هستند .

کورتیزول ، گلوکز خوناب را افزایش می دهد . اگر تنش ها به مدت زیادی ادامه یابد ، کورتیزول دستگاه ایمنی را تضعیف می کند (مثلا کاهش فعالیت گویچه های سفید(

آلدوسترون ، بازجذب سدیم را از کلیه افزایش می دهد . به دنبال بازجذب سدیم ، آب هم بازجذب می شود و در نتیجه فشار خون بالا می رود .

نکته : هورمون های جنسی مردانه و زنانه را ، هر دو جنس ترشح می کنند

 غده لوزالمعده از دو قسمت برون ریز و درون ریز تشکیل شده است . بخش برون ریز، آنزیم های گوارشی و بیکربنات را به درون مجرای خود و سپس روده  ترشح می کند . بخش درون ریز به صورت مجموعه ای از یاخته ها در بین بخش برون ریز است که جزایر لانگرهانس نام دارند

بخش درون ریز لوزالمعده ، دو هورمون انسولین و گلوکاگون ترشح می کند که هر دو برای تنظیم قند خون به کار می روند

گلوکاگون  در پاسخ به کاهش گلوکز خون  ¬ تجزیه گلیکوژن به گلوکز و افزایش قند خون

انسولین  در پاسخ به افزایش گلوکز خون ¬ ورود گلوکز به درون یاخته ها و کاهش قند خون

نکته : مجرای لوزالمعده و مجرای صفرا ، در زیرِ دوازدهه یکی می شوند

اگر یاخته ها نتوانند گلوکز را از خون بگیرند ، غلظت گلوکز خون افزایش می یابد . به همین علت گلوکز و به دنبال آن ، آب وارد ادرار می شود(درنتیجه مقدار و دفعات تخلیه ادرار فرد افزایش میابد) چنین وضعیتی به دیابت شیرین معروف است

در دیابت شیرین : یاخته ها برای تامین انرژی ، پروتئین و چربی مصرف می کنند که موجب کاهش وزن + تولید آمونیاک بیشتر می شود

از تجزیه چربی ها محصولات اسیدی تولید می شود که اگر این وضعیت درمان نشود به اغما و مرگ منجر خواهد شد .

تجزیه پروتئین ها نیز مقاومت بدن را (مثلا با تجزیه پروتئین های دفاعی مثل پادتن ها کاهش می دهد)

نکته : پس تجزیه پروتئین ها در دیابت شیرین ، عملکردی مانند تاثیر طولانی مدت هورمون کورتیزول دارد

در دیابت نوع 1 ، انسولین اصلا ترشح نمی شود یا به اندازه کافی ترشح نمی شود . این بیماربیماری خود ایمنی است که در آن دستگاه ایمنی ، یاخته های ترشح کننده انسولین در جزایر لانگرهانس را از بین می برد . این بیماری با تزریق انسولین تحت کنترل درخواهد آمد (نه اینکه کاملا درمان شود !(

در دیابت نوع 2 ، انسولین به مقدار کافی در خون وجود دارد اما گیرنده های انسولین به آن پاسخ نمی دهند . این نوع دیابت از سن حدود چهل سالگی به بعد ، در نتیجه چاقی و عدم تحرک در افرادی که زمینه بیماری را دارند ظاهر می شود دقت کنید در دیابت نوع دوم ، گیرنده های انسولین به انسولین پاسخ نمی دهند نه اینکه این گیرنده ها وجود نداشته باشند

غده رو مغزی (اپی فیز) یکی دیگر از غدد درون ریز مغز است که در بالای برجستگی های چهارگانه قرار دارد و هورمون ملاتونین ترشح می کند . مقدار ترشح این هورمون در شب به حداکثر و در نزدیکی ظهر به حداقل می رسد . عملکرد این هورمون در انسان به خوبی معلوم نیست ، اما به نظر می رسد در تنظیم ریتم های شبانه روزی ارتباط داشته باشد

دقت کنید عملکرد غده اپی فیز کاملا مشخص است (تولید ملاتونین) در حالی که عملکرد هورمون ملاتونین هنوز اثبات نشده است

غده تیموس هورمون تیموسین ترشح می کند که در تمایز لنفوسیت های T  نقش دارد . تیموس در دوران نوزادی و کودکی فعالیت زیادی دارد اما به تدریج از فعالیت آن کاسته می شود و اندازه آن تحلیل می رود

براساس نوع هورمون و نوع یاخته هدف ، پیام پیک به عملکرد خاصی تفسیر می شود .مثلا وقتی هورمون پاراتیروئیدی که کلسیم خون را افزایش می دهد به کلیه می رسد ، باز جذب کلسیم را زیاد می کند ، اما همان هورمون در استخوان باعث تجزیه استخوان شده و کلسیم را آزاد می کند

تنظیم هورمونی:

هورمون ها در مقادیر خیلی کم ترشح می شوند اما تغییر هرچند کم در مقدار ترشح آنها اثراتی قابل ملاحظه درپی خواهد داشت . به همین علت ترشح شان باید به دقت تنظیم شود

بیشتر هورمون ها توسط بازخورد منفی تنظیم می شوند . در این نوع تنظیم ، افزایش مقدار یک هورمون یا تأثیرات آن ، باعث کاهش ترشح همان هورمون می شود و بالعکس

در تنظیم بازخوردی مثبت ، افزایش مقدار یک هورمون یا تأثیرات آن ، باعث افزایش ترشح همان هورمون می شود .عملکرد اکسی توسین توسط چرخه بازخوردی مثبت تنظیم می شود

در جانوران ، هم ارتباط شیمیایی بین یاخته های یک جاندار مشاهده می شود و هم بین جانوران مختلف . فرومون ها موادی هستند که از یک فرد ترشح شده و در فرد یا افراد دیگری از همان گونه پاسخ های رفتاری ایجاد می کند

استفاده جانوران از فرومون :

زنبور ¬ از فرومون ها برای هشدار خطر حضور شکارچی به زنبور های دیگر استفاده می کند

مار ها ¬از فرومون ها برای جفت یابی استفاده می کنند (البته فقط فرومون هایی که از مار های هم گونه ترشح شده اند را تشخیص می دهند !!(

گربه ها ¬ از فرومون ها برای تعیین قلمرو خود استفاده می کنند

ایمنی:

در ابتدا تصور نمی شد که میکروب ها بتوانند انسان را بیمار کنند . اما نظریه میکروبی بیماری ها در قرن نوزدهم بیان کرد که میکروب ها می توانند بیماری زا باشند

توانایی بدن در بیمار نشدن (نه نظریه میکروبی بیماری ها !) نشان می دهد بدن می تواند در برابر میکروب ها مقاوم باشد

نخستین خط دفاعی ، شامل پوست و مخاط است که به صورت غیر اختصاصی عمل می کنند

پوست یکی از اندام های بدن است که لایه های بیرونی و درونی آن در جلوگیری از ورود میکروب ها به بدن نقش دارند

لایه بیرونی : چندین لایه یاخته پوششی که خارجی ترین های آن مرده اند

لایه درونی : بافت پیوندی رشت های وجود دارد که رشته ها در آن به طرز محکمی به هم تابیده اند .این لایه محکم و با دوام است . چرم که از پوست جانوران تهیه می شود ، مربوط به همین لایه است

سطح پوست را ماده ای چرب می پوشاند . این ماده به علت داشتن اسیدهای چرب، خاصیت اسیدی دارد .محیط اسیدی برای زندگی میکروب های بیماری زا (نه همه ی میکروب ها !) مناسب نیست

سلول های زنده ی لایه درم ، عرق و ماده ی چرب را بر سطح پوست ترشح می کنند . عرق دارای نمک و لیزوزیم است ؛ نمک برای باکتری ها (نه سایر میکروب ها !) مناسب نیست و لیزوزیم نیز در از بین بردن باکتری ها نقش دارد . پس دقت کنید که تاثیر عرق بر روی باکتری ها اعمال می شود نه سایر میکروب ها

پوست همه جای بدن را نپوشانده است ! سطح دستگاه های تنفس ، گوارش و ادراری – تناسلی نیز با محیط بیرون در ارتباط اند و با مخاط (شامل یک بافت پوششی با آستری از بافت پیوندی است و ماده مخاطی ترشح می کند) پوشانده شده اند

ترشحات مخاط چسبناک است و مانع از پیشروی میکروب ها می شود و همچنین با داشتن لیزوزیم ، باکتری ها را می کُشد

مخاط مژکدار در دستگاه تنفس مانع نفوذ میکروب ها به بخش های عمیق تر می شود

در دستگاه گوارش ، بزاق لیزوزیم دارد  . همچنین اسید معده ، میکروب های موجود در غذا را نابود می سازد

ساز و کارهایی مانند عطسه، سرفه، استفراغ، مدفوع و ادرار باعث بیرون راندن میکروب های مجاری می شود

اشک با داشتن نمک و لیزوزیم از چشم محافظت می کند

نکته : اشک ساز و کاری شبیه عرق دارد

نکته : پوست و مخاط بدون توجه به نوع میکروب ها از نفوذ آنها جلوگیری می کنند اما لیزوزیم فقط باکتری هارا از بین میبرد

دومین خط دفاعی:

دومین خط دفاعی ، شامل بیگانه خوارها ، گویچه های سفید ، پروتئین ها ، پاسخ التهابی و تب می باشد که به صورت غیر اختصاصی عمل می کنند و بیگانه ها را بر اساس ویژگی های عمومی آن ها شناسایی می کنند

مچنیکو برای نخستین بار ، درون بدن لارو ستاره دریایی ، یاخته هایی را دید که شبیه آمیب بودند (آمیب نبودند !) ؛ حرکت می کردند و مواد اطراف خود را می خوردند . او با آزمایشی اثبات کرد که این یاخته ها ، ذرات خارجی را هم می خوردند ! مچنیکو این یاخته ها را بیگانه خوار (فاگوسیت) نامید.

دستگاه ایمنی هر فرد یاخته های خودی را می شناسد و فقط در برابر آنچه بیگانه تخشیص داده می شود پاسخ می دهد (نه فقط بیگانه ها ! چون ممکن است دچار اشتباه در تشخیص وخود ایمنی شود)

انواع یاخته های بیگانه خوار

در انسان انواع مختلفی از یاخته های بیگانه خوار شناسایی شده اند :

درشت خوار ها (ماکروفاژ) : در اندام های مختلف از جمله گره های لنفاوی ،حضور دارند و با میکروب ها مبارزه می کنند . یکی دیگر از وظایف درشت خوار ها ، از بین بردن یاخته های مرده بافت ها یا بقایای آنهاست . نمونه ی آن پاکسازی گویچه های قرمز مرده ی موجود در کبد و طحال است

نکته : در حالت طبیعی ، دستگاه ایمنی می تواند باعث نابودی سلول های خودی (سلول های پیر یا آسیب دیده یا مرده) نیز بشود

یاخته های دارینه ای : در بخش هایی از بدن که با محیط بیرون در ارتباط اند ، مثل پوست و لوله گوارش ، به فراوانی یافت می شوند . علاوه بر بیگانه خواری ، قسمت هایی از میکروب را در سطح خود قرار می دهند . سپس خود را به گره های لنفاویِ نزدیک ، می رسانند تا این قسمت ها را به یاخته های ایمنی ارائه کنند . یاخته های ایمنی با شناختن این قسمت ها ، میکروب مهاجم را شناسایی خواهند کرد دقت کنید لنفوسیت ها درصورت برخورد با این یاخته های دارینه ای ، فقط فعال می شوند نه اینکه توانایی شناسایی عامل بیگانه را بدست بیاورند (نه اینکه بالغ شوند !(

نکته : پوست هم در نخستین خط و هم در دومین خط دفاعی (به وسیله یاخته های دارینه ای) شرکت دارد

نکته : نمی توان گفت یاخته های دستگاه ایمنی با شناسایی یاخته ای که دارای علائم میکروب های بیماری زا باشد ، قطعا به آن حمله می کنند !

مثال نقض : یاخته های دارینه ای که حامل قسمت هایی از میکروب هستند

ماستوسیت ها : در بخش هایی از بدن که با محیط بیرون در ارتباط اند ، به فراوانی یافت می شوند . ماده ای به نام هیستامین دارند که رگ ها را گشاد و نفوذپذیری آنها را زیاد می کند . گشاد شدن رگ ها باعث افزایش جریان خون و حضور بیشتر گویچه های سفید می شود . نفوذ پذیری بیشتر رگ ها موجب می شود تا خوناب که حاوی پروتئین های دفاعی است بیش از گذشته به خارج رگ نشت کند

نوتروفیل ها : این بیگانه خوار ، جزو گویچه های سفید است دقت کنید درشت خوار ها و سلول های دارینه ای و ماستوسیت ها ، گویچه سفید محسوب نمی شوند

در جریان بیماری های میکروبی ، تعداد گویچه های سفید افزایش می یابد

گویچه های سفید نه تنها در خون ، بلکه در بافت های دیگر هم یافت می شوند . فرایند عبور گویچه های سفید از دیواره مویرگ ها (نه هر رگی !) ، تراگذری (دیاپدز) نامیده می شود . تراگذری از ویژگی های همه گویچه های سفید است

نوتروفیل ها را می توان به نیروهای واکنش سریع تشبیه کرد . اگر عامل بیماری زا وارد بافت شود ، نوتروفیل با تراگذری خود را به آن می رساند و با بیگانه خواری آن را نابود می کند . نوتروفیل ها مواد دفاعی زیادی حمل نمی کنند و چابک اند

نکته : نوتروفیل ها دارای یک هسته ی چند قسمتی هستند (نه چند هسته ی تک قسمتی !!(

نکته : در طی فرایند بیگانه خواری نوتروفیل ، مقداری از مایع میان بافتی نیز وارد نوتروفیل می شود

در برابرِ عوامل بیماری زای بزرگتری مثل کرم های انگل که قابل بیگانه خواری نیستند ، ائوزینوفیل ها مبارزه می کنند .ائوزینوفیل ها محتویات دانه های خود را به روی انگل می ریزند

بازوفیل ها ، به مواد حساسیت زا پاسخ می دهند . دانه های این یاخته ها هیستامین و ماده ای به نام هپارین دارند . هپارین ضد انعقاد خون است . هیستامین نیز رگ ها را گشاد و نفوذپذیری آن ها را زیاد می کند

مونوسیت ها ، از خون خارج می شوند و پس از خروج ، تغییر می کنند و به درشت خوار یا یاخته های دندریتی تبدیل می شوند

نکته : درشتخوار ها و یاخته های دندریتی می توانند منشا یکسانی داشته باشند

نکته : مونوسیت ها پس از تراگذری ، قابلیت برگشت به خون را ندارند ! درنتیجه به یاخته های دیگری تبدیل می شوند

و یاخته های کشنده طبیعی .

لنفوسیت ها انواع مختلفی دارند( لنفوسیتT و B و یاخته ی کشنده طبیعی) لنفوسیتی را که در دفاع غیر اختصاصی نقش دارد یاخته ی کشنده طبیعی می نامند، که یاخته های سرطانی و آلوده به ویروس (دقت کنید که اینا سلول های خودی هستن !) را نابود می کنند

یاخته های کشنده طبیعی ، ابتدا با ترشح پروتئین پرفورین ، منفذی در غشای یاخته ایجاد می کنند سپس آنزیمی به درون آن وارد می کنند که سبب مرگ برنامه ریزی شده آن شود پروتئین های مکمل ،گروهی از پروتئین های محلول در خوناب اند . این پروتئین ها در فرد غیر آلوده به صورت غیرفعال اند ، اما اگر میکروبی به بدن نفوذ کند ، فعال می شوند .

واکنش فعال شدن ، به این صورت است که وقتی یکی از این پروتئین ها فعال می شود ، دیگری را فعال می کند و به همین ترتیب ادامه می یابد

پروتئین های مکمل فعال شده به 2 طریق سبب نابودی میکروب می شوند :

1_ ایجاد ساختار های حلقه مانند در غشای میکروب 2_ تسهیل بیگانه خواری

نکته : پرفورین ها نیز مانند پروتئین های مکمل ، با کمک یکدیگر در غشای یاخته ی مورد نظر منفذ ایجاد می کنن

انواع اینترفرون:

دو نوع پروتئین اینترفرون داریم :

1-اینترفرون نوع 1 که از یاخته آلوده به ویروس ترشح می شود و علاوه بر یاخته آلوده ، بریاخته های سالم مجاور هم اثر می کند و آنها را در برابر ویروس (نه سایر میکروب ها !) مقاوم می کند

2- اینترفرون نوع 2 که از یاخته های کشنده طبیعی و لنفوسیت های T ترشح می شود و درشت خوارها را فعال می کند

نکته : نقش اینترفرون نوع 2 ، مشابه یکی از نقش های پروتئین مکمل است

نکته : اینترفرون نوع 1 ، چون یاخته ها را در برابر ویروس مقاوم می کند )و سبب کاهش مرگ آنها می شود( ، باعث کاهش فعالیت درشتخوار ها می شود و اینترفرون نوع 2 ، باعث افزایش فعالیت آن ها می شود

اینترفرون نوع 2 نقش مهمی در مبارزه علیه یاخته های سرطانی دارد )همانند یاخته های کشنده طبیعی(

التهاب ، پاسخی موضعی )نه سراسری و نه عمومی !( است که به دنبال آسیب بافتی بروز می کند .

یادآوری : آسیب بافتی سبب تحریک گیرنده های درد می شود 

این پاسخ به از بین بردن میکروب ها ، جلوگیری از انتشار میکروب ها و تسریع بهبودی می انجامد . قرمزی ، تورم ، گرما و درد که در موضع آسیب دیده مشاهده می شوند ، نشانه های التهاب اند

در التهاب ، از ماستوسیت های آسیب دیده )نه همه ی ماستوسیت ها !( هیستامین رها می شود . درنتیجه گویچه های سفید بیشتری به موضع آسیب دیده هدایت می شوند و خوناب بیشتری به بیرون نشت می کند با گشاد شدن رگ ها

یاخته های دیواره مویرگ ها و بیگانه خوارهای بافتی با تولید پیک های شیمیایی ، گویچه های سفید خون را به موضع آسیب فرا می خوانند . نوتروفیل ها و مونوسیت ها با تراگذری از خون خارج می شوند . نوتروفیل ها بیگانه خواری می کنند و مونوسیت ها به درشت خوار تبدیل می شوند

نکته : در التهاب ، مونوسیت ها به یاخته دندریتی تبدیل نمی شوند

یکی از نشانه های بیماری های میکروبی ، تب است . فعالیت میکروب ها در دماهای بالا کاهش می یابد ، هیپوتالاموس در پاسخ به بعضی ترشحات میکروبها ، دمای بدن را بالا میبرد

نکته : نمی توان هر افزایش دمای بدن را تب در نظر گرفت !

سومین خط دفاعی:

سومین خط دفاعی ، شامل لنفوسیت هاست که به صورت اختصاصی عمل می کنند دفاع اختصاصی ، به نوع عامل بیگانه بستگی دارد و تنها بر همان عامل مؤثر است انجام می شود . دفاع اختصاصی به وسیله لنفوسیت های T و B هر دو نوع لنفوسیت مغز استخوان تولید می شوند و در ابتدا نابالغ اند . لنفوسیت های B در همان مغز استخوان و لنفوسیت هایT   در تیموس بالغ می شوند و به این ترتیب ، توانایی شناسایی عامل بیگانه را به دست می آورند

نکته : پس می توان لنفوسیت های نابالغ را در خون مشاهده نمود )لنفوسیت های T نابالغ(

تیموس در دوران نوزادی و کودکی فعالیت زیادی دارد اما به تدریج :

1_ از فعالیت آن کاسته می شود و 2_ اندازه آن تحلیل می رود

هر لنفوسیت B  یا T در سطح خود ، گیرنده های آنتی ژن دارد که همگی از یک نوع اند .هر گیرنده اختصاصی عمل می کند ؛ یعنی فقط می تواند به یک نوع آنتی ژن متصل شود وبه این ترتیب ، آنتی ژن شناسایی می شود

نکته : هر گیرنده فقط یک آنتی ژن را شناسایی می کند ولی آنتی ژن ممکن است توسط بیش از یک گیرنده شناسایی شود !

لنفوسیت Bآنتی ژن سطح میکروب ها یا ذرات محلول مثل سم میکروب ها را شناسایی می کند . آن لنفوسیتی که توانسته است آنتی ژن را شناسایی کند ، به سرعت تکثیر می شود و یاخته هایی به نام پادتن ساز پلاسموسیت را پدید می آورد

یاخته پادتن ساز ، پادتن ترشح می کند . پادتن همراه مایعات بین یاخته ای ، خون و لنف به گردش در می آید و هر جا با میکروب یا آنتی ژن های محلول برخورد کرد ، آن را نابود یا بی اثر می سازد

نکته : پادتن می تواند به دو آنتی ژن یکسان متصل شود اما دقت کنید هر گیرنده ی آن ، فقط به یک آنتی ژن متصل می شود

 پادتن از جنس پروتئین بوده وY شکل است  و دو جایگاه برای اتصال به آنتی ژن دارد هر لنفوسیت B می تواند پس از تبدیل به پادتن ساز ، پادتنی مشابه (نه مکمل !) با گیرنده ی خود ترشح کند لنفوسیت B  را با یاخته پادتن ساز اشتباه نگیرید !!

نکته : یاخته پادتن ساز پادتن ترشح می کند و پادتنی بر سطح خود ندارد !

پادتن ، پادگِن (آنتی ژن) را بی اثر یا نابود می کند . پادتن آماده را سرم می نامند که به عنوان دارو نیز مصرف می شود . مثال : در زخم های شدید از سرم ضدّ کزاز استفاده می شود یا پادزهر سمّ مار حاوی پادتن هایی است که سمّ مار را خنثی می کنند دقت کنید پادتن ها به وسیله فعال کردن پروتئین های مکمل نیز می توانند باعث افزایش بیگانه خواری شوند ! زیرا با افزایش یاخته های مرده ، پاکسازی نیز نیز افزایش می یابد و همچنین خود پروتیین های مکمل نیز باعث سهولت بیگانه خواری می شوند !

لنفوسیتT یاخته های خودی را که تغییر کرده اند مثلا سرطانی یا آلوده به ویروس شده اند را نابود می کند . لنفوسیت T  را پس از شناسایی آنتی ژن ، تکثیر می شود و لنفوسیت های T کشنده را پدید می آورد لنفوسیت های T کشنده به یاخته هدف متصل می شوند و با ترشح پرفورین و آنزیم ، مرگ برنامه ریزی شده را به راه می اندازند

نکته : ویروسی که آنفولانزای پرندگان را سبب می شود ، می تواند سایر گونه ها از جمله انسان را نیز آلوده کند . این ویروس شش های انسان را آلوده می کند و باعث تولید بیش از حد لنفوسیت های T می گردد

دفاع اختصاصی برخلاف دفاع غیر اختصاصی ، دفاع سریعی نیست . اما اگر آنتی ژنی که قبلا به بدن وارد شده است دوباره به بدن وارد شود ، پاسخ دفاع اختصاصی نسبت به قبل سریع تر و قوی تر است

وقتی لنفوسیت ، آنتی ژنی را شناسایی می کند ، تکثیر می شود و علاوه بر لنفوسیت های کشند ، یاخته های دیگری به نام لنفوسیت های خاطره پدید T عمل کننده پادتن ساز یا می آید که تا مدت ها در خون باقی می مانند و سبب می شوند در دفعات بعدیِ مواجهه با آنتی ژن ، تشخیص سریعتر صورت پذیرد پاسخ سریع و لنفوسیت های خاطره و عمل کننده بیشتری تولید شود (پاسخ قوی(

از خاصیت حافظه دار بودن دفاع اختصاصی ، در واکسیناسیون استفاده می شود . واکسن ،میکروب ضعیف شده ، کشته شده ، آنتی ژن میکروب یا سم خنثی شده آن است که با وارد کردن آن به بدن ، یاخته های خاطره پدید می آیند ایمنی حاصل از واکسن را ایمنی فعال می نامند . ایمنی حاصل از سرم ، ایمنی غیر فعال است چون پادتن در بدن تولید نشده و یاخته ی خاطره ای نیز پدید نیامده است

نکته : هر میکروبی آنتی ژن های مخصوص به خود را دارد

ایدز:

نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) ، نوعی بیماری است که عامل آن ویروس HIV می باشد . در این بیماری عملکرد در دستگاه ایمنی فرد ، دچار نقص می شود . در نتیجه حتی ابتلا به کم خطرترین بیماری های واگیر ممکن است به مرگ منجر شود

ویروس ایدز پس از ورود به بدن ممکن است بین 6 ماه تا 15 سال نهفته باقی بماند و بیماری ایجاد نکند و فقط از طریق آزمایش مشخص شود

ویروس HIV از طریق رابطه جنسی ، خون و فراورده های خونی آلوده و نیز استفاده از هر نوع اشیای تیز و برنده ای که به خون آلوده به ویروس آغشته باشند و مایعات بدن منتقل می شود .

مادر آلوده بهHIV می تواند در جریان بارداری ، زایمان و شیردهی ، ویروس را به فرزند خود منتقل کند

زیست شناسان دریافتند که علت بیماری ایدز، حمله ویروس به لنفوسیت هایT کمک کننده و از پای درآوردن آن هاست ، فعالیت لنفوسیت هایB وT دیگر لنفوسیت ها به کمک این نوع خاص لنفوسیت انجام می شود . ویروس با از بین بردن این لنفوسیت ها ، عملکرد لنفوسیت های T و B و در نتیجه سیستم ایمنی را مختل می کند

حساسیت:

واکنش دستگاه ایمنی نسبت به مواد بی خطر ، حساسیت نام دارد . پاسخ دستگاه ایمنی به ماده حساسیت زا ، ترشح هیستامین از ماستوسیت ها و بازوفیل هاست . در نتیجه ی ترشح هیستامین ، علائمِ شایعِ حساسیت مثل قرمزی چشم و آبریزش از بینی ایجاد می شود

دستگاه ایمنی به حضور میکروب های مفید در دستگاه گوارش پاسخ نمی دهد . به عدم پاسخ دستگاه ایمنی در برابر عوامل خارجی ، تحمل ایمنی می گویند دقت کنید که در سطح پوست ما میکروب هایی زندگی می کنند که با شرایط پوست ، از جمله اسیدی بودن ، سازش یافته اند وجود این میکروب ها در سطح پوست ، تحمل ایمنی محسوب نمی شود ! بلکه به خاطر سازش خودِ میکروب است

بیماری های خود ایمنی بیماری هایی هستند که در آن ها ، یاخته های سالم خودی به عنوان عامل بیگانه شناسایی شده و به آن ها حمله می شود . مثلا در دیابت نوع 1، دستگاه ایمنی به یاخته های تولیدکننده انسولین حمله میکند و آنها را از بین میبرد

مالتیپل اسکلروزیس یا MS بیماری خود ایمنی دیگری است که در آن میلین اطراف یاخته های عصبی (نه خود یاخته ها !!(در مغز و نخاع (میلین یاخته های دستگاه عصبی محیطی از بین نمی رود !) مورد حمله دستگاه ایمنی قرار می گیرد و در قسمت هایی (نه کامل !!) از بین می رود . بدین ترتیب ، در ارتباط دستگاه عصبی مرکزی با بقیه بدن اختلال ایجاد می شود دقت کنید هر حمله ی دستگاه ایمنی به یاخته های خودی ، خود ایمنی نیست ! مثلا حمله به سلول های آلوده به ویروس یا سلول های سرطانی ، یک فرایند طبیعی است

ایمنی جانوران:

همه جانوران (شامل مهره دار و بی مهره) ایمنی غیر اختصاصی دارند

همه مهره داران ایمنی اختصاصی دارند

همه بی مهرگان فاقد ایمنی اختصاصی هستند

در مگسِ میوه ، مولکولی کشف شده است که می تواند به صد ها شکل مختلف درآید و آنتی ژن های مختلفی را شناسایی کند . دقت کنید این ساز و کار ، مشابه ایمنی اختصاصی است اما ایمنی اختصاصی نیست و غیر اختصاصی محسوب می شود !

تقسیم یاخته:

فام تن ازDNAو پروتئین تشکیل شده است . ویژگی های ماده وراثتی موجود در هسته در زمان های مختلف :

یاخته در حال تقسیم باشد ¬ به صورت فام تن فشرده شده

یاخته در حال تقسیم نباشد ¬ به صورت فامینه(کروماتین) . فشردگی کمتر است و به صورت توده های درهم می باشد

نکته : در بیشتر عمر یاخته ، فامینه قابل مشاهده بوده و فشردگی ماده وراثتی کم است (نه اینکه فشرده نباشد !(

هر رشته ی فامینه ، دارای واحد های تکرار شونده به نام هسته تَن (نوکلئوزوم) است. در هر هسته تن ، مولکول دنا حدود 2 دور در اطراف 8 مولکول پروتئینی به نام هیستون پیچیده است .

نکته : هم در فام تن فشرده شده و هم در فامینه ، هیستون ها وجود داشته و مولکول دنا به دور آن ها پیچیده است

نکته : در اثر افزایش فشردگی در فام تن ، هسته تن های متوالی به هم نزدیک شده و فاصله بین آن ها کم می شود

فام تن مضاعف شده ، یعنی فام تنی که در حداکثر فشردگی قرار داشته و دارای دو فامینک خواهری می باشد. فامینک های خواهری از نظر نوع ژن ها یکسان اند (اگر کراسینگ اور رخ دهد، این ژن ها می توانند با هم متفاوت باشند(

فامینک های خواهری در محلی به نام سانترومر به یکدیگر متصل اند دقت کنید که اگر فامینه ی فشرده شده فاقد فامینک های خواهری باشد (یعنی فقط یک فامینک داشته باشد) ، حتی در این صورت نیز دارای سانترومر است !

نکته : سانترومر در وسط فامینک ها قرار ندارد (یکی از بازو های هر فامینک ، بلند تر است(

هر گونه از جانداران ، تعداد معینی فام تن در یاخته های پیکری (غیر جنسی) خود دارند که به آن عدد فام تنی می گویند دقت کنید گلبول های قرمز بالغ ، فاقد هرگونه هسته و ماده ژنتیک هستن! طراح میتونه از این نکته دام های زیادی طرح کنه.

همیشه یادتون باشه هر وقت اسم ماده ژنتیک و هسته و ... اومد ، گلبول قرمز رو یه گوشهی ذهنتون نگه دارین

یکسان بودن عدد فام تنی دو جاندار ، دلیلی بر این نیست که آن دو جاندار هم گونه یا مشابه باشند! مثلا هم انسان و هم درخت زیتون ، در یاخته های پیکری خود 46 فام تن دارند . اما از نظر شباهت ، عین سیبی هستن که از وسط منفجر شده

تعداد فام تن های جانداران مختلف (به جز باکتری ها) از 2 تا بیش از 1000 عدد متغیر است

برای تعیین تعداد فام تن ها و تشخیص بعضی از ناهنجاری های فام تنی ، کاریوتیپ تهیه می شود. کاریوتیپ ، تصویری از فام تن ها با حداکثر فشردگی است که براساس اندازه ، شکل و محل قرارگیری سانترومرها ، مرتب و شماره گذاری شده اند

نکته : کاریوتیپ ، از یاخته ی در حال تقسیم و در مرحله متافاز گرفته می شود

نکته : به وسیله کاریوتیپ ، محتوای ژنتیکی فام تن ها قابل بررسی است

جاندارانی که یاخته های پیکری آن ها از هر فام تن دو نسخه داشته باشند ، دولاد می گویند.

فامینک خواهری و فام تن همتا:

توضیح کلی در مورد فامینک خواهری و فام تن همتا : ببینید بچه ها ، فام تن های همتا ، جایگاه های یکسانی برای ژن های مختلف دارن اما الزامی نیست که نوع ژن هاشون عین هم باشن . چرا ؟ چون هر کدوم از فام تن های همتا ، از یکی از والدین اومدن. اما فامینک های خواهری ، جایگاه های یکسانی برای ژن های مختلف دارن و دقیقا نوع ژن هم در اون ها یکسان هستش . چون حاصل همانندسازی همون فام تن بودن و از جای

دیگه ای نیومدن (البته بدون در نظر گرفتن جهش). یه مثال غیر علمی بزنم که براتون ملموس تر بشه این مثال علمی نیست و فقط برای درک بهتره :

مثلا فرض کنیم روی کروموزوم های شماره 15 ، ژن مربوط به رنگ پوست قرار داره .خب ما دو تا کروموزوم شماره 15 داریم که همتا هستن . هر کدوم از این کروموزوم ها هم دوتا فامینک خواهری دارن که دقیقا محتواشون یکسانه و فرقی با هم ندارن . ممکنه ژن موجود در کروموزومی که از پدر اومده ، رنگ سیاه رو ایجاد کنه و ژن مادر ، رنگ سفید . حالا اینجاست که رابطه های ژنتیک اثرشونو میذارن . اگه این صفت (رنگ پوست) بر اساس رابطه بارز و نهفته تعیین بشه ، اون رنگی که غالب باشه ظاهر میشه (مثلا فرد سیاه میشه) . اگه بر اساس بارزیت ناقص این صفت تعیین بشه ، صفت حد واسط (رنگ سبزه) ظاهر میشه و ... اما روی فامینک های خواهری هر کروموزوم ، ژن های یکسانی وجود داره ! مثلا روی هر دو فامینک کروموزومی که از پدر اومده ، ژن مربوط به رنگ سیاهه و لا غیر !

پس اگه بخوایم یه جمله ی کلی بگیم : کروموزوم های همتا ، موضوع ژن هاشون یکسانه اما محتوای ژن ها میتونه متفاوت باشه . ولی فامینک های خواهری ، هم موضوع ژن و هم محتوای اون ها یکسانه (در مثال مورد نظر ، موضوع ژن ، یعنی اینکه اون ژن در مورد رنگ پوست بود . و محتوای ژن ، یعنی اینکه اون ژن سبب ایجاد چه رنگی می شد(

هسته یاخته های پیکری زنان ، دو فام تن X و مردان ، یک فام تنY دارند (فام تن های جنسی در تعیین جنسیت نقش دارند(

نکته : به یاد داشته باشید که بعضی یاخته ها مثل یاخته های ماهیچه اسکلتی ، چند هسته ای هستند بنابراین بیش از دو فام تن جنسی دارند و برخی نیز همانند گلبول های قرمز بالغ ، فاقد هسته و فام تن جنسی هستند

یاخته های جنسی انسان ، تک لاد  (N=23) می باشند . در یک مجموعه فام تنی ، هیچ فام تنی با فام تن دیگر همتا نیست

چرخه یاخته ای:

مراحلی که یک یاخته از پایان یک تقسیم تا پایان تقسیم بعدی می گذراند را چرخه یاخته ای می گویند . این چرخه ، شامل مراحل اینترفاز و تقسیم است . در یاخته های مختلف ، مدت این مراحل متفاوت است

اینترفاز ¬ بیشتر عمر یاخته – رشد ، ساخت مواد مورد نیاز وانجام کار های معمول –شامل G1-S ,G2

مرحله G1¬ رشد یاخته ها – زمان زیادی طول می کشد –یاخته ای که قرار باشد موقتا یا دائمی تقسیم نشود ، در این مرحله متوقف شده و وارد مرحله GO  می شود مثل یاخته عصبی

مرحله S  ¬دو برابر شدن دنای هسته

مرحله G2 ¬ مرحله کوتاه – یاخته آماده تقسیم می شود – ساخت پروتئین ها و عوامل مورد نیاز برای تقسیم یاخته افزایش پیدا می کنند

مرحله تقسیم یاخته ¬ دو فرایند تقسیم هسته و تقسیم سیتوپلاسم انجام می شود (تقسیم هسته یا رشتمان است یا کاستمان(

نکته : رشد یاخته در مرحله اینترفاز انجام می شود اما هم مرحله اینترفاز و هم مرحله تقسیم ، هر دو می توانند به رشد بافت و اندام منجر شوند

نکته : در یاخته های مریستمی و مغز استخوان ، اینترفاز کوتاه است ! اما دقت کنید باز هم این یاخته ها مانند هر یاخته ی دیگری بیشتر عمر خود را در مرحله اینترفاز به سر می برند

در تقسیم رشتمان (میتوز) ، ماده ژنتیک که در مرحله S همانندسازی شده بود ، تقسیم شده و به مقدار مساوی به یاخته های جدید می رسد. رشتمان فرایندی پیوسته است .

دوک تقسیم ، مجموعه ای از ریزلوله های پروتئینی است که هنگام تقسیم، پدیدار و به سانترومر فام تن متصل می شود .با کوتاه شدن رشته های دوک متصل به سانترومر، فام تن ها از هم جدا می شوند و به قطبین می روند

در یاخته های جانوری، میانک ها (سانتریول ها) ساخته شدن رشته های دوک را سازمان می دهند .

میانک ها یک جفت استوانه ی عمود برهم اند که در اینترفاز ، برای تقسیم یاخته ، دو برابر می شوند. هر یک از این استوانه ها، از تعدادی لولۀ کوچک تر پروتئینی تشکیل شده است

میانک ها استوانه های توخالی هستند که از تجمع دسته هایی از لوله های کوچک پروتئینی ساخته می شوند ( ۹ دسته ی 3 تایی(

دقت کنید که هم خود میانک ، تو خالی هستش و هم لوله های تشکیل دهنده ی آن تو خالی هستن !

نکته : تجزیه پوشش هسته در پروفاز شروع و در پرومتافاز تکمیل می شود

نکته مهم : جدا شدن فامینک ها از هم در تلوفاز ، بر اثر تجزیه پروتئین اتصالی آن ها توسط نوعی آنزیم است . رشته های دوک ، در جدا شدن آن ها هیچ نقشی ندارند ! بلکه نقش این رشته ها که همان فاصله گرفتن فامینک هاست ، پس از جدا شدن فامینک ها انجام میشود

نکته : رشته های دوک در پروفاز شروع به تشکیل می کنند اما در پرومتافاز به سانترومر متصل می شوند .البته فقط برخی از رشته های دوک به سانترومر متصل می شوند نه همهی آنها ! (به هرسانترومر دو رشته دوک(

نکته : برخی رشته های دوک تا اواسط سلول امتداد می یابند

نکته : در مرحله آنافاز ، تعداد فام تن ها (نه مولکول های دنا !(اینترفاز ، تعداد S دو برابر می شود . همچنین در مرحله فام تن ها ثابت مانده و تعداد مولکول های دنا دو برابر می شود

نکته : در مرحله آنافاز ، یاخته کشیده می شود

دقت کنید در هیچ یک از مراحل رشتمان ، تعداد کروموزوم ها کاهش نمی یابد (برعکس کاستمان) اما می توان گفت که در مرحله تلوفاز ، تعداد کروموزوم ها نسبت به مرحله قبل کاهش میابد در مرحله قبلی ، 92 تا کروموزوم داخل یک سلول داشتیم ولی در تلوفاز ، داخل هر سلول جدید 46 تا داریم

پس از رشتمان ، اجزای یاخته بین دو سیتوپلاسم تقسیم می شوند . با تقسیم سیتوپلاسم ، دو یاخته جدید تشکیل می شود .

تقسیم سیتوپلاسم

تقسیم سیتوپلاسم در یاخته های جانوری :

تقسیم سیتوپلاسم با ایجاد فرورفتگی در وسط آن شروع می شود . این فرورفتگی حاصل انقباض حلقه ای از جنس اکتین و میوزین است که مانند کمربندی در سیتوپلاسم قرار می گیرد و به غشا متصل است . با تنگ شدن

این حلقه انقباضی ، در نهایت دو یاخته از هم جدا می شوند

نکته : گاهی اوقات ، تقسیم هایی مشاهده می شود که یاخته های حاصل ، هم اندازه نیستند . در این گونه تقسیم ها ، فرورفتگی در وسط غشا ایجاد نمی شود . بلکه فرورفتگی ، نزدیک به یاختهای خواهد بود که کوچک تر است .

تقسیم سیتوپلاسم در یاخته های گیاهی :

 در این یاخته ها حلقه انقباضی تشکیل نمی شود . ابتدا صفحه یاخته ای در محل تشکیل دیواره جدید ، ایجاد می شود . صفحه یاخته ای حاصل تجمع و به هم پیوستن ریزکیسه های دستگاه گلژی است . این ریزکیسه ها ، دارای پیش ساز های تیغه میانی و دیواره یاخته اند با اتصال این صفحه به دیواره یاخته مادری ، دو یاخته جدید از هم جدا می شوند .

ساختار هایی مانند لان و پلاسمودسم، در هنگام تشکیل دیواره جدید پایه گذاری می شوند

نکته : ریز کیسه ها به کمک رشته های دوک (بدون نیاز به میانک !!)به جایگاه میانه صفحه یاخته ای می رسند دقت کنید تیغه میانی اولین لایه ای است که بین دویاخته گیاهی تشکیل می شود و هر دو یاخته مجاور در تشکیل آن دخالت دارند . سپس لایه های دیواره های بعدی توسط دستگاه گلژی خاص همان سمت تشکیل می شود

برخی یاخته های بدن جانداران می توانند دائما تقسیم شوند مانند یاخته های بنیادی مغز استخوان و یاخته های مریستمی گیاهان . برخی یاخته ها نیز به ندرت تقسیم می شوند )مانند یاخته های عصبی(

یاخته ها در پاسخ به بعضی عوامل محیطی و مواد شیمیایی ، سرعت تقسیم خود را تنظیم می کنند . انواعی از پروتئین وجود دارند که باعث تقسیم یاخته می شوند . انواعی پروتئین نیز وجود دارند که مانع از تقسیم یاخته می شوند 

همه چیز راجب تومور:

در چرخه یاخته ای ، چند نقطه وارسی وجود دارد . نقاط وارسی مراحلی از چرخه ی یاخته اند که به آن اطمینان می دهند که مرحله قبل کامل شده است و عوامل لازم برای مرحله بعد آماده اند .

نکته : باکتری ها فاقد تقسیم های رشتمان و کاستمان هستند و همچنین نقاط وارسی و چرخه یاخته ای نیز ندارند

یاخته ها با تقسیم ، افزایش و با مرگ ، کاهش می یابند . اگر تعادل بین تقسیم یاخته و مرگ یاخته ها به هم بخورد ، نتیجه می تواند قطعی نیست ! ایجاد یک تومور باشد .

تومور، توده ای است که در اثر تقسیمات تنظیم نشده ایجاد می شود

تومور خوش خیم : رشد کمی دارد - یاخته های آن در جای خود می مانند - معمولا آنقدر بزرگ نمی شود که به بافت های مجاور خود آسیب بزند – لیپوما یک تومور خوش خیم است که در افراد بالغ متداول است در این تومور ، یاخته های چربی تکثیر شده و توده یاخته ایجاد می کنند

تومور بد خیم (سرطان) : به بافت های مجاور حمله می کند - توانایی دگرنشینی (متاستاز) دارد ؛ یعنی می تواند یاخته هایی از آن جدا شده و همراه با جریان خون ، یا به ویژه لنف به نواحی دیگر بدن بروند ، در آنجا مستقر شوند و رشد کنند .علت اصلی سرطان ، بعضی تغییرات در ماده ژنتیکی یاخته است که باعث می شود چرخه یاخته از کنترل خارج شود

ملانوما : نوعی تومور بد خیم یاخته های رنگدانه دار پوست

روش های متعددی برای تشخیص و درمان سرطان ها وجود دارد .در روش بافت برداری ، تمام یا بخشی از بافت سرطانی یا مشکوک به سرطان برداشته می شود . آزمایش خون به این شناسایی کمک می کند

روش های رایج درمان سرطان :

جراحی

شیمی درمانی : با استفاده از داروها باعث سرکوب تقسیم یاخته ها در همه ی بدن می شود .

پرتو درمانی : یاخته هایی که به سرعت تقسیم می شوند ، به طور مستقیم تحت تأثیر پرتوهای قوی قرار می گیرند

شیمی درمانی می تواند به یاخته های مغز استخوان ، پیاز مو و پوشش دستگاه گوارش نیز آسیب برساند . مرگ این یاخته ها از عوارض جانبی شیمی درمانی است که باعث ریزش مو ، تهوع و خستگی می شود گاهی حتی فرد مجبور به پیوند مغز استخوان می شود

وراثت و محیط ، هر دو در ایجاد سرطان نقش دارند

ژن های زیادی در بروز سرطان موثرند . علت شیوع بیشترِ بعضی سرطان ها اینجا رو کتاب یکم مبهم گفته . منظورش زیاد بودن شیوع بعضی سرطان هاست در بعضی جوامع ،همین مسئله است .

عوامل محیطی هم در بروز سرطان مؤثرند . پرتوهای فرابنفش ، بعضی آلاینده های محیطی و دود خودروها به ساختار دنا آسیب می زنند . سایر پرتوها و مواد شیمیایی سرطان زا ، موادغذایی دودی شده مثل گوشت و ماهی دودی ، بعضی ویروس ها ، قرص های ضد بارداری ، نوشیدنی های الکلی و دخانیات از عوامل مهم سرطان زایی اند

مرگ یاخته ها می تواند تصادفی باشد مثلا در بریدگی. به این حالت بافت مردگی)نکروز) می گویند .

برای وقوع مرگ برنامه ریزی شده ، در چند ثانیه پروتئین های تخریب کننده در یاخته شروع به تجزیه اجزای یاخته و مرگ آن می کنند . مثال های مرگ برنامه ریزی شده :

1-حذف یاخته های پیر یا آسیب دیده ، مانند آنچه در آفتاب سوختگی اتفاق می افتد

2-حذف یاخته های اضافی از بخش های عملکردی. مانند پرده های بین انگشتان پا در برخی پرندگان

تقسیم کاهشی(کاستمان)

در تولیدمثل جنسی ، دو یاخته جنسی (گامت) با هم ترکیب و هسته های آن ها با هم ادغام می شوند. یاخته های موثر در تولید مثل جنسی ، با نوعی تقسیم کاهشی به نام کاستمان ایجاد می شوند

کاستمان از دو مرحله کلی کاستمان 1 و 2 تشکیل شده است ؛ پس از تقسیم هسته نیز تقسیم سیتوپلاسم انجام می شود

معمولا در پایان کاستمان 1 ، تقسیم سیتوپلاسم انجام می شود . نتیجه ی کاستمان 1 ایجاد دو یاخته است

نکته : در آنافاز 1 ، عدد کروموزومی برخلاف آنافاز 2 و آنافاز رشتمان ، تغییری نمی کند !

نکته : در مراحل میوز 1 ، به هر سانترومر فقط یک دوک تقسیم متصل است

کاستمان 2 : در این مرحله یاخته های حاصل از کاستمان 1 ، مراحل پروفاز 2 ، متافاز 2 آنافاز 2 و تلوفاز 2 را می گذرانند .

وقایع کاستمان 2 بسیار شبیه رشتمان است و در پایان آن ، از هر یاخته دو یاخته شبیه هم ایجاد می شود که نصف فام تن های یاخته های مادر را دارند. این فام تن ها مضاعف نیستند .

در پایان کاستمان 2 ، تقسیم سیتوپلاسم انجام می شود. در مجموع و با پایان تقسیم کاستمان از یک یاخته 2n ، چهار یاخته n فام تنی حاصل می شود (انسان مد نظر است)

نکته : در تلوفاز 2 ، تعداد مولکول های دنا در هر هسته برابر با یاخته ی اولیه قبل از یعنی قبل ازمرحله s همانندسازی است اما عدد کروموزمی آن نصف یاخته ی اولیه است . مرحله

نکته : در مرحله متافاز 1 ، ترکیب گامت ها مشخص می شود

نکته مهم : در همه ی تلوفاز ها اعم از تلوفاز رشتمان و همچنین تلوفاز 1 و 2 کاستمان ، عدد فام تنی هر هسته نسبت به یاخته مرحله قبل آنافاز کاهش می یابد

نکته : تنها در تلوفاز 1 کاستمان ، عدد کروموزومی نسبت به یاخته ی اولیه کاهش می یابد نه سایر تلوفاز ها !

دقت کنید تقسیم رشتمان در ایجاد نسل بعد سلول دخالت داره کاستمان ، در ایجاد نسل بعد جاندار. همچنین در جاندارانی با تولید مثل غیرجنسی نیز یاخته های حاصل از تقسیم رشتمان میتونن در ایجاد نسل بعدی جاندار دخالت داشته باشن

گرچه تقسیم یاخته ای با دقت زیاد انجام می شود ، ولی به ندرت ممکن است اشتباهاتی در روند تقسیم رخ دهد اشتباه در تقسیم ، می تواند هم در رشتمان و هم در کاستمان رخ دهد. ولی این اشتباه ، در کاستمان با اهمیت تر است ؛ زیرا یاخته های حاصل از کاستمان ، مستقیما نسل بعدی جاندار را ایجاد می کنند .

چند لادی (پلی پلوئیدی) شدن :

اگر در مرحله آنافاز همه فام تن ها بدون اینکه از هم جدا شوند به یک یاخته بروند ، آن یاخته دو برابر فام تن خواهد داشت و یاخته دیگر فاقد فام تن خواهد بود. در آزمایشگاه می توان با تخریب رشته های دوک تقسیم ، این وضعیت را ایجاد کرد

به یاخته یا جانداری که یاخته های آن بیش از دو مجموعه فام تن داشته باشند ، چندلاد گفته می شود ؛ مثلاً گندم زراعی 6n  و موز 3n است .

نشانگان داون

با هم ماندن فام تن ها :

در این حالت ، یک یا چند فام تن در مرحله آنافاز (رشتمان و کاستمان) از هم جدا نمی شوند .بنابراین در یاخته های حاصل ، کاهش یا افزایش یک یا چند فام تن اما در چند لادی شدن ، همه ی فام تن ها مطرح بودند. نمونه این حالت ، نشانگان داون است . افراد مبتلا به داون ، در یاخته های پیکری خود 47 فام تن دارند .فام تن اضافی مربوط به شماره 21 است ؛ یعنی یاخته های پیکری این افراد 3 فام تن شماره 21 دارند. علت بروز این حالت آن است که یکی از یاخته های جنسیِ ایجادکنندهی فرد ، به جای یک فام تن شماره 21 ، دارای دو فام تن 21 بوده است .

بالابودن سنّ مادران در هنگام بارداری از عوامل مهم بروز این بیماری است؛ زیرا با افزایش سنّ مادر احتمال خطای کاستمانی در تشکیل یاخته های جنسی وی بیشتر می شود . عوامل محیطی نیز می توانند موجب اختلال در تقسیم کاستمان شوند . دخانیات ، الکل ،مجاورت با پرتوهای مضر و آلودگی ها نیز می توانند در روند جدا شدن فام تن ها در هر دو جنس ، اختلال ایجاد کنند .

نکته : در صورت خطا در کاستمان 1 ، هیچ کدام از گامت ها طبیعی نخواهند بود

نکته : در صورت خطا در کاستمان 2 ، دو گامت غیر طبیعی و دوگامت طبیعی حاصل می شود )البته در صورتی که در انتهای کاستمان جاندار ، 4 گامت حاصل شود(

دستگاه تولید مثلی مرد:

فرایند تولید مثل جنسی با تولید یاخته های جنسی (گامت) همراه است . اگر دستگاه تولید مثل درست کار نکند و حتی بخشی از آن را از بدن خارج کنیم ، زندگی فرد به خطر نمی افتد

 مجموعه ی اندام های دستگاه تولید مثلی مرد ، وظایف زیر را بر عهده دارند :

1- تولید زامه (اسپرم(  2-ایجاد محیطی مناسب برای نگهداری از زامه ها 3- انتقال زامه ها به خارج از بدن  4- تولید هورمون جنسی مردانه (تستوسترن)

 کار اصلی دستگاه تولید مثلی مرد ، تولید زامه است که در بیضه ها (غدد جنسی نر) تولید می شود .

عواملی که سبب می شوند دمای بیضه ها حدود 34 درجه باشد (دمای بدن 37 درجه است) ، عبارتند از :

1-بیضه ها خارج از محوطه شکمی قرار دارند 2 -شبکه ای از رگ های کوچک در کیسه بیضه وجود دارند که به این تنظیم دما کمک می کنند . این دما برای فعالیت صحیح بیضه ها و تمایز صحیح زامه ها ضروری است

نکته : لوله های زامه ساز از هنگام بلوغ تا پایان عمر ، وظیفه اصلی دستگاه تولید مثل جنسی مردانه (یعنی همان تولید زامه) را انجام می دهند

 در بین لوله های زامه ساز ، یاخته های بینابینی قرار دارند که نقش ترشح هورمون جنسی نر را برعهده دارند

یاخته های زامه زا در نزدیکی سطح خارجی لوله های زامه ساز قرار دارند . زامه زا (رشتمان) 2 یاخته ایجاد می شود :

یاخته اول در لایه زاینده می ماند تا این لایه تمام نشود .یاخته دوم (زام یاخته اولیه) کاستمان 2 زام یاخته ثانویه (تک الد مضاعف) کاستمان4 زام یاختک تمایز4 زامه

تمایز زامه ها در دیواره لوله های زامه ساز ، از خارج به سمت وسط لوله انجام می شود (جدا شدن یاخته ها – تاژک دار شدن – از دست دادن مقداری از سیتوپالسم – فشرده شدن هسته و قرار گیری در قسمت سر – کشیده شدن یاخته) دقت کنید که حرکت زامه ها از خارج لوله های زامه ساز به وسط این لوله ها ، توسط خود زامه ها انجام نمیشه ! چون زامه ها هنوز فاقد توانایی حرکت هستن

یاخته های سرتولی : در دیواره لوله های زامه ساز قرار دارند و در همه ی مراحل زامه زایی ، پشتیبانی و تغذیه یاخته های جنسی و نیز بیگانه خواری باکتری ها را بر عهده دارند

نکته : از سمت خارج به وسط لوله های زامه ساز ، سیتوپالسم یاخته های جنسی کاهش میابد

سر زامه دارای یک هسته بزرگ ، مقداری سیتوپالسم و کیسه ای پر از آنزیم به نام تارَک تن (آکروزوم) است. آنزیم ها به زامه کمک می کنند تا بتواند در الیه های حفاظت کننده گامت ماده نفوذ کند

در تنه یا قطعه میانی ، تعداد زیادی راکیزه وجود دارد که انرژی مورد نیاز برای حرکت زامه را تامین می کنند . دم با حرکات خود ، زامه را به جلو می راند

پس از تولید زامه در لوله های زامه ساز ، آنها از بیضه خارج و به درون لوله ای پیچیده و طویل به نام برخاگ منتقل می شوند . این زامه ها ابتدا قادر به حرکت نیستند و باید حداقل 18 ساعت در آنجا بمانند تا توانایی حرکت در آن ها ایجاد شود

نکته : برخاگ و بیضه و قسمتی از مجرای زامه بر ، در کیسه بیضه قرار دارند نکته : لوله های پیچ در پیچ کیسه بیضه ، عبارتند از لوله های زامه ساز و برخاگ . اما اگر طراح از ما لوله پیچ در پیچ بیضه را بخواهد ، برخاگ شامل آن نمی شود . چرا ؟ چون برخاگ با وجود اینکه درون کیسه بیضه قرار دارد ، اما جزیی از بیضه محسوب نمی شود !

نکته : در برخاگ ، هم زامه های متحرک و هم زامه های غیر متحرک دیده می شوند

نکته : در برخاگ ، امکان مشاهده زامه بدون تاژک وجود ندارد

زامه ها وارد مجرای طویلی به نام زامه بر می شوند . هر کدام از مجرا های زامه بر در حین عبور از کنار و پشت مثانه ، ترشحات غده وزیکول سمینال را دریافت می کند . این غدد، مایعی غنی از فروکتوز را به زامه ها اضافه می کنند. فروکتوز انرژی لازم برای فعالیت زامه ها را فراهم می کند (انرژی از چی تامین شد ؟ فروکتوز . توسط کدوم اندامک ؟ راکیزه(

دو مجرای زامه بر در زیر مثانه وارد غده پروستات شده و به میزراه متصل می شوند . این غده با ترشح مایعی شیری رنگ و قلیایی ، به خنثی کردن مواد اسیدی موجود در مسیر عبور زامه به سمت گامت ماده کمک می کند

نکته : بنابراین اسید برای زامه ها خطرناک است

بعد از پروستات ، یک جفت غده به نام پیازی میزراهی نیز به میزراه متصل می شوند . این غده ها ترشحات قلیایی و روان کننده ای را به مجرا اضافه می کنند

نکته : هم پروستات و هم غده های پیازی میزراهی ، ترشحات قلیایی دارند اما فقط پروستات در تعیین رنگ نقش دارد

به مجموع ترشحات این سه نوع غده که زامه ها را از طریق میزراه به بیرون از بدن منتقل می کنند ، مایع منی گفته می شود

تعداد هرکدام از بخش های دستگاه تناسلی مردانه : - کیسه بیضه 1 عدد - بیضه  2 عدد بالتبع ، برخاگ و مجرای اسپرم بر هم هر کدام 2 عدد- غده وزیکول سمینال 2 عدد - پروستات 1 عدد - غده پیازی میزراهی 2 عدد - میز راه 1 عدد

از بخش پیشین زیرمغزی ، هورمون های FSH و LH ترشح می شود که هورمون های محرک جنسی نام دارند و در زن و مرد مشترک هستند (اما مکانیسم اثر متفاوت دارند(

در مردان ، FSH یاخته های سرتولی را تحریک می کند تا تمایز زامه را تسهیل کنند و LH ، یاخته های بینابینی را تحریک می کند تا هورمون تستوسترون را ترشح کنند

تستوسترون ضمن تحریک رشد اندام های جنسی و زامه زایی باعث بروز صفات ثانویه در مردان می شود ؛ مثل بم شدن صدا ، روییدن مو در صورت و قسمت های دیگر بدن ، رشد ماهیچه ها و استخوان ها

نکته FSH : مستقیما باعث تمایز زامه ها نمی شود (اینکار برعهده ترشحات یاخته های سرتولی است(

دستگاه تولید مثلی زن:

مجموعه ی اندام های دستگاه تولید مثلی زن ، وظایف زیر را بر عهده دارند : 

تولید یاخته جنسی ماده (تخمک)- انتقال یاخته های جنسی ماده به سمت رحم - ایجاد شرایط مناسب برای لقاح زامه و تخمک - حفاظت و تغذیه جنین در صورت تشکیل - تولید هورمون های جنسی زنان

تخمدان ها غدد جنسی ماده اند که درون محوطه شکم (نه لگن !) قرار دارند و هر کدام با کمک طنابی پیوندی و عضلانی (یک طناب از جنس دو نوع بافت) به دیواره خارجی رحم متصل اند

درون هر تخمدان نوزاد دختر ، در حدود یک میلیون مام یاخته اولیه وجود دارد . هر مام یاخته را یاخته های تغذیه کننده احاطه می کنند . به مجموعه آنها انبانک گفته می شود . پس از تولد ، تعداد انبانک افزایش نخواهد یافت و به دلایل نامعلومی تعداد زیادی از مام یاخته ها و یاخته های تغذیه کننده از بین می روند

نکته : به مجموع یاخته های تغذیه کننده مام یاخته ، انبانک گفته می شود ، نه به هر یاخته !

رحم اندام کیسه مانند  و ماهیچه ای است که جنین درون آن رشد و نمو میابد

بخش پهن و بالای رحم به لوله های رحم متصل است . انتهای این لوله ها شیپورمانند و دارای زوائدی انگشت مانند است . پوشش داخل لوله های رحم مخاطی و مژک دار است )همانند بافت پوششی دستگاه تنفس) زنش مژک ها ، مام یاخته را به سمت رحم می رانند

نکته : لوله های رحم به تخمدان ها متصل نیستند

بخش پایین رحم ، باریک تر شده که به آن گردن رحم می گویند . این قسمت به داخل واژن باز می شود . واژن محل ورود یاخته های جنسی نر ، خروج خون قاعدگی و در هنگام زایمان طبیعی ، محل خروج جنین است

دوره جنسی در زنان ، با قاعدگی یا عادت ماهانه شروع می شود که در آن دیواره داخلی رحم همراه با رگ های خونی تخریب و مخلوطی از خون و بافت های تخریب شده از بدن خارج می شود

عادت ماهانه با بلوغ جنسی آغاز می شود ؛ ابتدا نامنظم ، ولی کم کم منظم می شود . نظم آن مهم ترین شاخص کارکرد صحیح دستگاه تولیدمثلی زن است.

معمولا در زن های سالم ، یائسگی بین سنین 45 تا 50 سالگی رخ می دهد . تخمدان ها زودتر از سایر اندام ها پیر میشوند

فرایند تخمک زایی از یاخته ای به نام مامه زا ، قبل از تولد و از دوران جنینی (توقف در پروفاز 1 کاستمان) شروع می شود

در هر ماه ، یک مام یاخته ثانویه از تخمدان آزاد می شود که با حرکت زوائد انگشتمانند انتهای لوله رحم در اطراف آن ، وارد لوله رحم می شود . در صورتی تقسیم کاستمان کامل می شود که زامه به آن برخورد کند و فرایند لقاح آغاز شود . در این حالت ، مام یاخته ثانویه تقسیم کاستمان را تکمیل می کند و تخمک ایجاد می کند که با زامه لقاح می یابد و تخم تشکیل می شود . اگر زامه با آن برخورد نکند یا لقاح آغاز نشود ، مام یاخته ثانویه (نه تخم / تخمک )همراه با خون ریزی دوره ای از بدن دفع می شود

نکته : فرآیند لقاح با مام یاخته ثانویه شروع می شود اما تخمک لقاح را انجام می دهد

در تخمک زایی پس از هر بار تقسیم هسته در کاستمان ، تقسیم نامساوی سیتوپالسم رخ میدهد . یاخته کوچکتر ، جسم قطبی نام دارد .

نکته : علاوه بر مام یاخته ی ثانویه ، یاخته ی حاصل از لقاح نیز می تواند از بدن دفع شود )حاصل از لقاح جسم قطبی و زامه)

چرخه تخمدانی و چرخه رحمی ، به هم وابسته هستند . چرخه تخمدانی زمان بندی بالغ شدن مام یاخته را در تخمدان تنظیم و چرخه رحمی، رحم را برای بارداری آماده می کند

در هر دوره جنسی یکی از انبانک هایی که از همه رشد بیشتری پیدا کرده است ، چرخۀ تخمدانی را آغاز کرده و ادامه می دهد .

تغییرات این انبانک :

1 -تکثیر و حجیم شدن لایه های یاخته ای انبانک (تحت تاثیر FSH ) 2 -فراهم کردن شرایط رشد و نمو مام یاخته درون انبانک 3 -ترشح هورمون استروژن (با رشد انبانک ، بیشتر تولید می شود(

حدود روز چهاردهم دوره ، تخمک گذاری انجام می شود که در این فرایند ، مام یاخته ثانویه همراه با تعدادی از یاخته های انبانکی از سطح تخمدان خارج و وارد محوطه شکمی می شوند . یاخته های انبانکی در ادامه مسیر به تغذیه و محافظت از مام یاخته کمک می کنند.

 عامل اصلی تخمک گذاری ، افزایش LH می باشد (اما تکثیر و حجیم شدن الیه های انبانک، تحت تاثیر هورمون FSH بود )

 یاخته های جسم زرد با تاثیر هورمون LH ، فعالیت ترشحی خود را افزایش می دهند (نه اینکه شروع کنند !) و دو هورمون استروژن و پروژسترون را ترشح می کنند .

اگر : بارداری رخ دهد ¬ جسم زرد فعالیت خود را ادامه داده و این دو هورمون سبب حفظ جدار رحم شده و جنین جایگزین شده در آن نیز حفظ می شود بارداری رخ ندهد جسم زرد تحلیل رفته و به جسم سفید تبدیل می شود . در نتیجه دو هورمون ذکر شده کاهش می یابند که موجب ناپایداری دیواره رحم و ریزش آن می گردد.

قاعدگی در روزهای اول هر دوره رخ می دهد که به طور متوسط هفت روز طول می کشد . پس از آن ، دیواره داخلی رحم مجددا شروع به رشد و نمو می کند . در نهایت ، جدار رحم برای پذیرش و پرورش جنین آماده می شود

اگر در حدود نیمه دوره جنسی ، زامه در مجاورت مام یاخته ثانویه قرار گیرد ، پس از تکمیل مراحل تخمک زایی لقاح صورت می پذیرد و تخم پس از انجام تقسیماتی در لوله رحمی ، در یکی از فرورفتگی های جدار رحم جایگزین می شود

هورمون های هیپوتاالموس ، هیپوفیز پیشین و تخمدان ها زمان وقایع متفاوت در دستگاه تولید مثلی زن را تنظیم می کنند .

در ابتدا ، مقدار دو هورمون استروژن و پروژسترون کم است . پایین بودن مقدار این دو هورمون ، در نهایت سبب افزایش هورمون های LH و FSH می گردد

 بالا بودن مقدار هورمون های استروژن و پروژسترون در خون ، سبب کاهش هورمون های FSH و LH می شود در نتیجه مانع از رشد و بالغ شدن انبانک های جدید در طول دوره جنسی میشود

استروژن و پروژسترون باعث رشد دیواره داخلی رحم و ضخیم شدن آن می شوند و با این کار ، رحم را برای بارداری احتمالی آماده می کنند . در انتهای این دوره ، کاهش این هورمون ها سبب کاهش استحکام دیواره داخلی (نه هر دو دیواره / نه دیواره خارجی !) و در نهایت تخریب آن و قاعدگی می شود

نکته : استروژن و پروژسترون در ابتدای دوره جنسی ، بازخورد منفی دارند

استروژن در واقع دو نقش متضاد را ایفا می کند ؛ افزایش اندک آن از آزاد شدن FSH و LH ممانعت می کند (بازخورد منفی) ، اما حدود روز چهاردهم دوره ، افزایش یک باره آن ، محرکی برای آزاد شدن مقدار زیادی FSH و LH از هیپوفیز پیشین می شود (بازخورد مثبت) . این تغییر ناگهانی در مقدار هورمون ها، باعث می شود در تخمدان ، باقی مانده انبانک به جسم زرد تبدیل شود نکته : در اواسط چرخه (روز 14 ) تنها استروژن بازخورد مثبت دارد

 مام یاخته ثانویه پس از تخمک گذاری ، از طریق انتهای شیپورمانند (شیپور فالوپ) وارد لوله رحم می شود. حرکات زوائد انگشت مانند ، انقباض دیواره و زنش مژک های دیواره لوله رحم، مام یاخته ثانویه را به سمت رحم حرکت می دهند (دقت کنید دیواره بافت تنفسی هم مژک دار بود(

لقاح و بارداری:

با ورود مایع منی به رحم ، میلیون ها زامه به سمت مام یاخته ی ثانویه حرکت می کنند ولی فقط تعداد کمی (نه تعداد زیادی / نه یک عدد ! ) به مام یاخته ثانویه می رسند .

نکته : فقط یک زامه با مام یاخته لقاح می کند

 زامه ها برای ورود باید از دو لایه خارجی و داخلی اطراف مام یاخته ثانویه عبور کنند . لایه خارجی، باقی مانده یاخته های انبانکی و لایه داخلی، شفاف و ژله ای است .

نکته : لایه ی خارجی شامل 2 یا 3 لایه از یاخته های انبانکی است و ساختار یاخته ای دارد اما لایه ی داخلی ، ماده ای ژله ای می باشد که قسمتی از خود یاخته های مام یاخته محسوب می شود

در حین عبور زامه از لایه خارجی ، تارک تن پاره می شود تا آنزیم های آن ، لایه داخلی را هضم کنند

نکته : تارک تن در الیه ی خارجی پاره می شود اما آنزیم های آن تاثیری بر لایه ی خارجی ندارند و فقط الیه داخلی را هضم می کنند

 لقاح موقعی آغاز می شود که غشای یک زامه و غشای مام یاخته ثانویه ، با همدیگر تماس پیدا کنند . در این زمان ، ضمن ادغام غشای زامه با غشای مام یاخته، تغییراتی در سطح مام یاخته اتفاق می افتد که باعث ایجاد پوششی به نام جدار لقاحی می شود . جدار لقاحی از ورود زامه های دیگر به مام یاخته جلوگیری می کند

نکته : پس از تشکیل جدار لقاحی ، الیه ی داخلی نفوذ ناپذیر می شود . اما زامه ها همچنان می توانند از لایه ی خارجی عبور کنندنکته : ریز کیسه های حاوی مواد سازنده ی جدار لقاحی ، قبل از لقاح در محل حضور دارند

 ا ورود سر زامه به مام یاخته ، هسته آن به درون سیتوپالسم وارد می شود . در همین حال، مام یاخته ثانویه ، کاستمان را تکمیل می کند و به تخمک تبدیل می شود . هسته تخمک با هسته زامه ادغام می شود و یاخته تخم با 23 جفت فام تن شکل می گیرد

نکته : تنها سر اسپرم وارد مام یاخته می شود ؛ بنابراین جنین ، دنا و ژن های راکیزه را تنها از مادر به ارث می برد

حدود 36 ساعت پس از لقاح ، یاخته تخم تقسیمات رشتمانی را شروع می کند . نتیجه آن ، ایجاد توده یاخته ای است که تقریبا به اندازه تخم است ؛ زیرا یاخته های حاصل از تقسیم ، رشد نکرده اند

نکته : یاخته هایی که در فضای لوله فالوپ قابل مشاهده هستند عبارتند از :

مام یاخته ی ثانویه ، یاخته های انبانکی ، اسپرم ، تخمک ، تخم ، یاخته های حاصل از تقسیم تخم

این توده پریاخته ای توپر با نام موروال در لوله رحم به سمت رحم حرکت می کند . پس از رسیدن به رحم به شکل کره توخالی درمی آید و درون آن با مایعات پرمی شود . در این مرحله ، به آن بلاستوسیست گفته می شود . دقت کنید که توده یاخته ای بالفاصله پس از رسیدن به رحم ، بالستوسیست نامیده می شود . در نتیجه بلاستوسیت در لوله فالوپ قابل مشاهده نیست .

بلاستوسیست ، یک الیه بیرونی به نام تروفوبلاست دارد که در مراحل بعدی برون شامه جنین (پرده کوریون) را می سازد . برون شامه جنین به همراه بخشی از دیواره رحم ، جفت را تشکیل می دهد

یاخته های درون بلاستوسیست ، توده یاخته ای درونی را تشکیل می دهند . این یاخته ها حالت بنیادی دارند و منشا بافت های مختلف تشکیل دهنده جنین هستند

یاخته های بنیادی ، یاخته هایی تخصص نیافته اند که توانایی تبدیل شدن به یاخته های متفاوتی را دارند . از توده درونی ، الیه های زاینده جنینی شکل می گیرند که هرکدام منشا بافت ها و اندام های مختلف اند

نکته : هرلایه ی زنده در ساخته شدن بعضی از اندام ها نقش دارد (نه همه اندام ها !) اما یاخته های بنیادی توانایی تبدیل شدن به همه یاخته ها را دارند

یاخته های جنین در مرحله جایگزینی ، مواد مغذی مورد نیاز خود را از بافت های هضم شده جدار رحم به دست می آورند

بعد از جایگزینی، پرده های محافظت کننده در اطراف جنین تشکیل می شوند که مهم ترینِ آنها (نه اینکه فقط این دو پرده وجود داشته باشند !) درون شامه جنین (آمنیون) و برون شامه جنین (کوریون) هستند

درون شامه جنین در حفاظت و تغذیه جنین نقش دارد . برون شامه جنین در تشکیل جفت و بند ناف دخالت می کند . جفت رابط بین بند ناف و دیواره رحم است

برون شامه جنین ، هورمونی به نام HCG ترشح می کند که وارد خون مادر می شود و اساس تست های بارداری است . این هورمون سبب حفظ جسم زرد و تداوم ترشح هورمون پروژسترون از آن می شود . وجود این هورمون ها در خون ، از قاعدگی و تخمک گذاری مجدد ، جلوگیری می کند

ممکن است تخمدان های یک فرد در یک دوره بیش از یک مام یاخته ثانویه آزاد کنند و دو یا چند لقاح انجام شود . جنین همسان ¬حاصل جدا نشدن یاخته های بنیادی در حین تقسیمات اولیه تخم یا تقسیم توده درونی بلاستوسیست به دو یا چند قسمت دوقلو های ناهمسان ¬ حاصل آزاد شدن بیش از یک مام یاخته از تخمدان ها در یک دوره

نکته : مراقب باشید که مباحث مربوط به جنین های همسان و همچنین دوقلو های ناهمسان ، قابلیت ترکیب با مباحث ژنتیک دارند

تمایز جفت از هفته دوم بعد از لقاح شروع می شود ، ولی تا هفته دهم ادامه دارد . بند ناف رابط بین جنین و جفت است که در آن سرخرگ ها خون جنین را به جفت می برند و سیاهرگ ، خون را از جفت به جنین می رساند

نکته : در بندناف ، 2 سرخرگ و فقط یک سیاهرگ وجود دارد (بنابراین استفاده از عبارت "سیاهرگ ها" برای بند ناف غلط است . البته در جفت ، سیاهرگ جنینی به دو شاخه تقسیم می شود بنابراین استفاده از عبارت سیاهرگ ها برای جفت صحیح است (

مواد مغذّی ، اکسیژن و بعضی از پادتن ها از طریق جفت به جنین منتقل می شوند . مواد دفعی جنین نیز از همین طریق به خون مادر منتقل می شود . عوامل بیماری زا و موادی مانند نیکوتین، کوکائین و الکل نیز می توانند از جفت عبور کنند

نکته : سیاهرگ جنینی در جفت ، خون روشن دارد!

همزمان با تشکیل جفت ، یاخته های توده درونی ، لایه های زاینده را تشکیل می دهند که از رشد و تمایز آنها بافت های مختلف جنین ساخته می شود . انتهای ماه اول ¬ شروع تشکیل اندام های اصلی – آغاز ضربان قلب – آغاز نمو رگ های خونی و روده ، سپس ظهور جوانه های دست و پا طی ماه دوم ¬ همه اندام ها شکل مشخص می گیرند انتهای سه ماه اول ¬مشخص شدن اندام های جنسی – جنین دارای ویژگی های بدنی قابل تشخیص می شود سه ماهه دوم و سوم ¬ جنین به سرعت رشد می کند و اندام های آن شروع به عمل می کنند انتهای سه ماهه سوم ¬ جنین قادر است در خارج از بدن مادر زندگی کند

در سونوگرافی از امواج صوتی با بسامد باال استفاده می شود . سونوگرافی برخالف اشعه X ، برای جنین مضر نیست

خروج مایع درون شامه ای ، نشانه نزدیک بودن زایمان است .

 اکسی توسین ماهیچه های دیواره رحم را تحریک می کند ، تا انقباض آغاز شود و در ادامه ، دفعات و شدت انقباض را مرتبا بیشتر می کند . به همین دلیل، پزشکان برای سرعت دادن به زایمان اکسی توسین را به مادر تزریق می کنند . با افزایش انقباضات ، ترشح اکسی توسین با بازخورد مثبت افزایش می یابد

هورمون اکسی توسین عالوه بر تأثیر در زایمان ، ماهیچه صاف غدد شیری را نیز منقبض می کند تا خروج شیر انجام شود. البته تحریک گیرنده های موجود در غدد شیری با مکیدن نوزاد ، اتفاق می افتد و از طریق بازخورد مثبت ، تنظیم می شود. مکیدن نوزاد باعث افزایش هورمون ها و افزایش تولید و ترشح شیر می شود

تولید مثل در جانداران:

اساس تولیدمثل جنسی در همه جانوران (نه همه جانداران !) مشابه است

در آبزیان مثل ماهی ها ، دوزیستان و بی مهرگان آبزی ، لقاح خارجی دیده می شود . در این روش ، والدین گامت های خود را در آب می ریزند و لقاح در آب صورت می گیرد )در لقاح خارجی ، هم گامت نر و هم گامت ماده ، از بدن خارج گشته و وارد آب می شوند)

در جانوران خشکی زی و بعضی آبزیان ، لقاح داخلی دیده می شود

این جانوران ، زامه وارد دستگاه تولیدمثلی فرد ماده می شود و لقاح در بدن ماده انجام می شود .

استثنا : در اسبک ماهی ، لقاح در بدن نر انجام می شود و جنس نر، جنین ها را در بدن خود نگه می دارد

بکرزایی ، نوعی از تولیدمثل جنسی است و برای مثال ، در زنبور عسل و بعضی مارها دیده می شود . در این روش ، فرد ماده گاهی اوقات (نه همیشه !) به تنهایی تولید مثل می کند . در این حالت ، یا تخمک بدون لقاح شروع به تقسیم می کند و موجود تک لاد را به وجود می آورد ؛ یا از روی فام تن های تخمک یک نسخه ساخته می شود تا فام تن های تخمک دو برابر شوند و سپس شروع به تقسیم می کند و موجود دولاد را به وجود می آورد

در این جانوران نر ماده (هرمافرودیت) ، یک فرد هر دو نوع دستگاه تولید مثلی نر و ماده را دارد . مانند : کرم های پهن و حلقوی  کرم های پهن مثل کرم کدو هر فرد تخمک های خود را بارور می کند - کرم های حلقوی مثل کرم خاکی لقاح دو طرفی انجام می شود . یعنی وقتی دو کرم خاکی در کنار هم قرار می گیرند ، زامه های هر کدام تخمک های دیگری را بارور می سازد

مواد غذایی مورد نیاز جنین ، تا چند روز پس از لقاح و تشکیل تخم از اندوخته غذایی تخمک تامین می شود (چه جاندار تخم گذار باشد و چه پستاندار ! البته مدت زمان استفاده از این اندوخته متفاوت است )

در جانوران تخم گذار ، اندوخته غذایی تخمک زیاد است ،در پستانداران به دلیل ارتباط خونی بین مادر و جنین ، میزان این اندوخته کم است ؛  در ماهی ها و دوزیستان به علت دوره جنینی کوتاه میزان این اندوخته کم است

در جانورانی که لقاح خارجی دارند ، تخمک دیوار های چسبناک و ژله ای دارد که پس از لقاح ، تخم ها را به هم می چسباند . این لایه ژله ای ابتدا از جنین در برابر عوامل نامساعد محیطی محافظت می کند و سپس به عنوان غذای اولیه مورد استفاده جنین قرار می گیرد -  در جانوران تخم گذار ، وجود پوسته ضخیم در اطراف تخم ، از جنین محافظت می کند -  پستاندار تخم گذاری مثل پلاتی پوس ، تخم را در بدن خود نگه می دارد و چند روز مانده به تولد نوزاد ، تخم گذاری می کند و روی آنها می خوابد تا مراحل نهایی رشد و نمو طی شود- در پستانداران کیسه دار مثل کانگورو ، جنین ابتدا درون رحم ابتدایی (هر جا طراح گفت رحم ابتدایی ، باید یاد کانگورو بیوفتید !) مادر رشد و نمو را آغاز می کند ، به صورت نارس متولد می شود (حواستون باشه نوزاد پالتی پوس به صورت نارس متولد نـشد !!) و کیسه مادر ، نقش حفاظت و تغذیه (از غدد شیری درون آن تغذیه می کند) آن را به عهده دارد - در پستانداران جفت دار ، جنین درون رحم مادر رشد و نمو را آغاز کرده و از طریق جفت با خون مادر مرتبط می شود و از آن تغذیه می کند . وظیفه تغذیه نوزاد ، برعهده غدد شیری مادر است

گروه بندی گیاهان

انواع تکثیر رویشی

تکثیر به کمک پاجوش ها

پیوند زدن

پیوند زدن درختان میوه اغلب با اهداف زیر صورت می گیرد:

ازیاد درختان

در گیاهانی که نمی توان آنها را به طریق قلمه، خوابانیدن و تقسیم ریشه ازدیاد نمود برای حفظ صفات ظاهری و باطنی یعنی ژنتیکی کوپیوند از پیوند استفاده می نماید به عبارت دیگر پیوند کردن تغییری در خواص ظاهری و یا باطنی پیوندک نمی دهد.

جوان سازی درختان

درختانی که اندام های هوایی انها از بین رفته و یا فرسوده شده اند ولی دارای قابلیت های بسیاری را می توان به وسیله پیوند جوان کرد.

قوی کردن گیاه

درختانی که ریشه های آنها به علل مختلف (مقدار ریشه در آنها کم بوده و یا قادر به جذب شیره خام به اندازه کافی نمی باشند) قادر به استفاده کامل از مواد غذایی نیستند، با پیوند کردن شاخه ریشه دارای به تنه انها می توان به جذب مواد غذایی در انها کمک کرد.

سازگاری با بستر

عمل پیوند برای برخی از گیاهان که به بعضی از مناطق و خاک ها سازگار نمی باشند و رشد محدودی دارند لازم بوده ، مانند درخت بادام که در اراضی مرطوب نمی توانند رشد و نمو یابد، بنابراین آن را بر روی پایه دیگری که سازگاری فنی و تجاری دارد پیوند می نمایند، مانند پیوند بادام روی گوجه و یا رازقی را که در خاکهای آهکی نمو نمی یابد در این صورت آن را روی یاس معمولی که قادربه رشد و نمو در خاک آهکی می باشد پیوند می کنند.

ترمیم خسارت به تنه

در زمستان بعضی از جانوران جونده مانند خرگوش پوست درختان را می جوند و با این عمل موجب خشک شدن درخت می گردند ،لذا می توان درخت را با عمل پیوند از مرگ حتمی نجات داد.

کنترل رشد رویشی و یا کوتاه کردن درختان

در درختانی که روی ریشه خود ضعیف و یا زیادتر از حد معمول و لازم قوی می شوندباغبان با پیوند نمودن این نوع درختان روی پایه مناسب دیگر قدرت و یا ضعف قسمت هوایی درخت مورد عمل را بنابر میل خود تغییر می دهد. مانند پیوند درخت گلابی روی پایه به.درخت به طبعاً کوتاه و تقریباً درختچه است و ریشه آن نیز کم و سطحی می باشد.پیوند درخت گلابی روی درخت به از این ضعف و کمی ریشه استفاده نموده کوتاه و کم رشد می شود ولی در عوض دارای میوه شیرین تر و کمی مرغوب تر می گردد.

پیوند زدن درختان نر روی درختان ماده برای ایجاد پلی نایزر

برای بعضی از درختان که دو پایه هستند، مانند پسته، که پایه نر و ماده از یکدیگر مجزا بوده و در روی دو درخت جدا قرار داردند، به نحوی که اگر تمام درختان پسته در باغی به تنهایی از درخت نر یا ماده تشکیل شده باشند آن باغ هیچگاه بهره نخواهد دادبرای رفع این نقص می توان با پیوند یک شاخه یا جوانه نر روی پایه ماده ، هر ساله مقدار گرده کافی برای بارورکردن گل های ماده به وجود آورد تا بهره برداری و باردهی مرتب و منظم گردد.

تسریع در عمل بهره برداری از محصول و بالا بردن میزان بار دهی

درختان تکثیر شده از روش جنسی برای رسیدن به دوره بلوغ ، زمان نسبتاً طولانی لازم دارند که از 6تا ۱۰ سال متغییر است. ولی در درختان پایه بذری پیوند شده زمان باردهی اقتصادی ۴تا ۷ سال به طول می کشد که تا حدود زیادی زمان انتظار برای باردهی کاهش می یابد.

تست رقم تیره های اصلاح شده

پیوند نقش به سزایی در رسیدن سریع به جواب دارد.

افزایش باردهی

با رعایت سازگاری زپیوند و پایه می توان افزایش محصول را باعث شد.

برای جلوگیری از نا مرغوبی میوه

معمولاً تکثیر مکرر گیاهی در مدت طولانی با بذر توانایی گیاه را از بین برده و محصول نامرغوبی جایگزین میوه یا گل مرغوب آن می گردد و این خاصیت در اصطلاح علمی انحطاط یا دژنرسانس نام دارد.

کاهش پاجوش دهی

بعضی از درختان تولید پاجوش فراوان می کنند. پاجوش زیاد باعث ضعف درخت می شود و قطع و بر طرف کردن آنها نیز دشوار و مستلزم مراقبت دائمی و هزینه می باشد.مانند انواع یاس درختی و پاره ای از گل های سرخ و نسترن برای رفع این زحمت اغلب گل یا میوه مطلوب را روی پایه ای که طبیعتاً پاجوش نمی دهد پیوند می نمایند.

اغلب مشاهده می شود که درختی با دارا بودن تمام شرایط لازم برای میوه دادن مانند سن بلوغ قدرت کافی و عدم شاخ و برگ زیاد معهذا میوه نمی دهد،علت این امر هنوز کاملا روشن نیست ولی تجربه نشان داده است که هر گاه چند جوانه از درخت همجنس روی یکی از شاخه های آن پیوند کنند درخت مورد عمل در سالهای بعد مرتباً میوه خواهد داد.

تربیت دلخواه

برای بدست آوردن شکل های ویژهای از رشد ، می توان از پیوند استفاده کرد. مثلاً برای تولید گل سرخ پا بلند و توت و بید مجنون به فرم های مورد نظر، روی آن رقم مورد نظر را پیوند می زنند. یا کاکتوسها را برای بدست آوردن شکل های غیر معمول و زیبا روی هم پیوند می زنند.

قلمه زدن

خوابانیدن

کشت بافت

ساختار گل

محور گل : شامل دمگل و نهنج (تالاموس(

کاسه گل : بیرونی ترین حلقه گل که شامل کاسبرگ به دو شکل دیده می شود پیوسته کاسبرگ یا آزاد، معمولا به رنگ سبز و یا رنگ، نقش حفظ جوانه گل و در صورت رنگی بودن کمک به گرده افشانی و ذخیره شهد

جام گل : دومین حلقه، برگ مانند، رنگین، شامل گلبرگ ها به صورت آزاد یا پیوسته به اشکال مختلف

نافه گل : اولین حلقه زایشی شامل پرچم ها (میکروسپوروفیل)، شامل یک پایه دراز یا کوتاه به نام میله و سر حجیم لب دار به نام بساک درون آنها دانه های گرده تشکیل می شود. اتصال میله به بساک حالت های مختلف از جمله پشت چسب؛ پایه چسب و ....

شکوفایی بساک : ۱- شیار عرضی 2- شیار طولی 3- با منافذ ۴- با دریچه ها

در اغلب گلها پرچم ها به نهنج اتصال دارند ولی ممکن است بر روی گلبرگ ها چسبیده باشند(کرولی فلور) در پامچال یا به کاسبرگ متصل باشند (کالسی فلور) در گل سرخ ممکن است پرچم ها با مادگی اتصال پیدا کنند (ژینوستم) در ثعلب

شکوفایی بساک :

درون گشا: بساک ها به سمت درون گل باز می شوند.

برون گشا: بساک ها به سمت بیرون واقع شده اند و دور از مرکز گل باز می شوند.

مادگی: درونی ترین حلقه، دومین حلقه زایشی که بخش مرکزی را اشغال می کند و از یک یا چند واحد عملکردی به نام برچه  ساخته شده است. یک برچه از یک پایه متورم به نام تخمدان در بالا میله ای دراز به نام خامه که به نوک لب دار یا پهن به نام کلاله پایان می گیرد.

اگر مادگی دارای یک برچه باشد آن را ساده می گویند نظیر گل های نخود و لوبیا . در برخی مادگی از چند برچه جدا از هم  یا پیوسته  (سینکارپوس) تشکیل شده است. پیوستگی برچه ها ممکن است به صورت کلاله آزاد، خامه آزاد یا تخمدان آزاد باشد. تخمدان های پیوسته ممکن است یک خانه یا چند خانه باشند. در حالت یک خانه برچه ها از کناره به هم می چسبند و فضای واحدی را بین آنها تشکیل می شود مانند پامچال و خشخاش ولی در حالت چند خانه بیه های برچه ها به هم رسیده و فضایی مستقل ایجاد می کنند مانند گل های سیب و لاله.

ضمایم دیگر گل

1-برگه: برگ کوچکی است که در محل اتصال دمگل به محور گل قرار دارد. ممکن است رنگین باشد مانند براکته در گل کاغذی

برگچه: برگ های کوچکی که روی دمگل قرار دارند.

تنوع ساختار گل :

گلها ممکن است منظم، نامنظم، تک جنسه : گل نر(دارای پرچم) و یا ماده(دارای مادگی) و یا هرمافرودیت باشند.