برخی بندهای متن درس «وقتی بوعلی، کودک بود» و معنی آنان:

درس شانزدهم

وقتی بوعلی، کودک بود

• نوع نثر: ساده و روان
• نویسنده: رضا حُجّت
• برگرفته از کتاب: مرد هزار ساله

تازه از بستر بیماری برخاسته بود.

تازه حالش خوب شده بود.

حسین از همان سپیده دَم، سر در کتاب دارد.

حسين (ابوعلی سینا) از صبح زود، مشغول خواندن کتاب است.

آرایه ادبی:

سر در کتاب دارد  ß  کنایه از مشغول خواندن کتاب است

چرا با حسین، این اندازه، سروکلّه میزنی؟

چرا این قدر با حسین بحث و گفتگو می کنی تا مطلبی را به او بفهمانی؟

من دیگر توانایی، فرصت و آگاهی آن را ندارم که به حسین چیزی بیاموزم.

من اکنون، قدرت، وقت و اطّلاعات لازم را ندارم که به حسین، چیزی را یاد بدهم.

در این دو سه ماهه، راهِ چند ساله را پیموده است.

در این دو سه ماه (زمانِ کم) راه طولانی را طی کرده است. (مطالبِ بسیاری را یاد گرفته است.)

آرایه ادبی:

راه چند ساله را پیموده است  ß  کنایه از در راه آموختن علم، راه سختی را به سرعت طی کرده است.

دانه های اشک از دیدگان بر چهره ی بی رنگِ ستاره، فرو می چکید.

قطره های اشک از چشمان بر روی صورتِ رنگ پریده و بی حالتِ ستاره، می چکید.

آرایه ادبی:

دانه های اشک، تشبیه است (اشک مانند دانه، جاری می شود)

محتوای درس:

این درس درباره ی زندگی دانشمند و طبیب بزرگ ایرانی، ابوعلی سینا است. نامش «حسین» بود و مادرش، «ستاره» نام داشت و اسم پدرش، «عبدالله» بود.

در دوران کودکی از پدر و مادرش، سوره های کوچک قرآن را آموخت. از آنجایی که درک و هوش ابوعلی سینا، بسیار زیاد بود، پدرش او را به نزدِ استادان بزرگ بُرد تا شاگردی بکند.

از همان دوران کودکی به علم پزشکی، علاقه نشان می داد و همین امر سبب شد تا با مطالعه ی بیشتر، یکی از نام آورانِ علم پزشکی در تاریخ ایران شد.

شعر «بخوان و حفظ کن: چشمه و سنگ» و معنی شعر:

بخوان و حفظ کن

چشمه و سنگ

• قالب شعر: مثنوی
• شاعر: محمّدتقی بهار (ملک الشّعرا)
• آثار: سبک شناسی، دیوان اشعار

جُدا شد یکی چشمه از کوهسار            به رَه گشت، ناگه به سنگی دچار

چشمه ای از کوهستان به راه افتاد و در مسیرِ خود ناگهان با سنگی روبه رو شد.

به نرمی، چنین گفت با سنگّ سخت            «کرم کرده، راهی ده، ای نیک بخت!»

به آرامی به سنگِ سخت و محکم گفت: ای خوشبخت، لطفی بکن و به من اجازه ی عبور بده.

آرایه ادبی:

حرف زدن چشمه با سنگ:جان بخشی

نكته دستوری:

گفت:فعل گذشته (ماضی)

راهی ده:جمله ی امری

گران سنگِ تیره دلِ سخت سر            زدش سیلی و گفت: «دور ای پسر،

سنگِ بزرگ و سنگِ نامهربان و لجباز، به او (چشمه) سیلی زد و گفت: ای پسر، دور شو.

آرایه ادبی:

سنگ، سیلی زد و گفت:جان بخشی (تشخیص)

نكته دستوری:

سنگِ گران و [سنگِ] تیره دل و [سنگِ] سخت سر:ترکیب های وصفی هستند.

دور [شو] یک جمله ی امری که فعلش، حذف شده است.

ای پسر:یک جمله (ندا و منادا)

كلّ بيت، از چهار جمله، تشکیل شده است

مصراع اوّل:نهاد

نجنبيدم از سیل زورآزمای            که ای تو، که پیش تو جنبم ز جای؟»

من در برابر سیل قدرتمند، تکان نخوردم؛ تو که هستی که مقابل تو از جایم، حرکت کنم؟

نکته دستوری:

سیلِ زورآزمای  ß  ترکیب وصفی

که ای تو  ß  یک جمله ی پرسشی: تو، که (چه کسی) ای (هستی؟) (در جمله «که ای تو»، منادا وجود ندارد.)

در مصراع دوم، واژه های «که» به ترتیب، ضمیر پرسشی و حرف ربط هستند.

نشد چشمه از پاسخ سنگ، سرد            به کَندن در اِستاد و اِبرام کرد

چشمه از جوابِ سنگ، ناامید نشد و با ایستادگی و پافشاری، به رفتنش، ادامه داد.

آرایه ادبی:

چشمه، ابرام کرد  ß  تشخیص

سرد نشد  ß  کنایه از ناامید نشد

بسی کَند و کاوید و کوشش نمود            کز آن سنگ خارا، رهی بر گشود …

[چشمه] بسیار کَند و با تلاش و جُست و جوی بسیار توانست، سنگ سخت را سوراخ کند و راهی را برای ادامه ی حرکت خودش، باز کرد.

نکته دستوری:

سنگ خارا  ß  ترکیب وصفی (سنگ به موصوف و خارا به صفت)

رهی:مفعول

برگشود  ß  فعل ماضی (گذشته)

برو کارگر باش و امیدوار                که از یأس ، جز مرگ، ناید به بار

برو تلاش کن و به زندگی امیدوار باش، زیرا ناامیدی، سببِ مرگ انسان می شود.

نکته دستوری:

این بیت از چهار جمله، تشکیل شده است. بعد از واژه ی «امیدوار » فعل «باش» حذف شده است.

گرت پایداری است در کارها                شود سهل، پیشِ تو دشوارها

اگر در کارها صبر و استقامت داشته باشی، تمام سختی ها و دشواری ها به آسانی برطرف می شوند.

نکته دستوری:

بیت از دو جمله تشکیل شده است

پایداری  ß  نهاد

دشوارها  ß  نهاد

دیگر آرایه های ادبی:

قافیه و ردیف ها عبارت اند از:

بیت اول:

کوهسار و دچار  ß  قافيه (ردیف ندارد)

بیت دوم:

سخت و نیک بخت  ß  قافیه (ردیف ندارد)

بیت سوم:

سخت سر و پسر  ß  قافيه (ردیف ندارد)

بیت چهارم:

زورآزمای و جای  ß  قافيه (ردیف ندارد)

بیت پنجم:

سرد و کرد  ß  قافیه (ردیف ندارد)

بیت ششم:

نمود و برگشود  ß  قافیه (ردیف ندارد)

بیت هفتم:

امیدوار و بار  ß  قافيه (ردیف ندارد)

بیت هشتم:

کارها و دشوارها  ß  قافيه (ردیف ندارد)

محمد تقی بهار (ملک الشعرا):

در سال ۱۳۶۶ هـ. ش. در مشهد به دنیا آمد. بهار از کودکی شعر می سرود. او دوران زندگی خود را به مطالعه، تدریس، پژوهش و مبارزه با حکومت ظالم زمانِ خود گذراند. برخی از آثار بهار عبارت اند از: سبک شناسی و دیوان اشعار بهار در سال ۱۳۳۰ بر اثر بیماری درگذشت.

معنی واژگان درس «وقتی بوعلی، کودک بود»:

واژگان هم خانواده درس «وقتی بوعلی، کودک بود»:

واژگان متضاد درس «وقتی بوعلی، کودک بود»:

واژگان املایی درس «وقتی بوعلی، کودک بود»:

دانش زبانی: خوب دیدن:

دانش زبانی

خوب دیدن

در درس های پیش، درباره ی اهمّیّت «خوب گوش دادن» مطالبی آموختیم. اکنون با یکی از راه های دانش اندوزی و یادگیری آشنا می شویم. دیدن، نگاه کردن و به ویژه «خوب دیدن»، گام بسیار مهمّی برای آشنا شدن با پدیده ها و رسیدن به دانایی است. ببینیم و در دیده ها دقّت کنیم، شناخت ما دقیق تر و کامل تر می شود.

نکته:

1) کلید نوشتن، دقیق دیدن است. باید به اطراف، حساس باشیم و از کنار چیزها به سادگی نگذریم.

2) دیدن با خوب دیدن فرق می کند دیدن، یک مفهوم کلّی است و می توان، همه چیز را در یک لحظه دید، امّا خوب دیدن، یعنی به یک چیز، به طور دقیق و با اندیشه ی درونی، نگاه کردن و مطالب جدید و عمیق به وجود آوردن و نوشتن.

3) مَثَل «شنیدن، کی بُوَد مانند دیدن؟» بر دقیق دیدن و اهمّیّت آن، تأکید دارد، یعنی ارزش نگاه عمیق و دقیق و خوب، بهتر از شنیدن است.