برخی جمله های دشوار درس «رازی و ساخت بیمارستان» و معنی آن ها:

درس سوم

رازی و ساخت بیمارستان

• نویسنده: محمّد میرکیانی
• نوع نثر: ساده و روان
• آثار: مجموعه کتاب های فرزانگان

محمد پسر زکریا، که در ابتدای جوانی، پدرش را از دست داده بود، ناچار در کارگاه زرگری کار می کرد.

محمد پسر زکریا که در آغاز جوانی، پدرش مرد، از روی ناچاری در کارگاه جواهری (طلافروشی) کار می کرد.

امّا شوق خواندن و یادگیری، همواره او را به سمت کتاب می کشاند.

امّا، عشق و علاقه ی او به درس خواندن و آموختن، همیشه او را به طرف مطالعه ی کتاب ها می کشاند.

هر وقت اسم کتابِ تازه ای را می شنید یا چشمش به کتاب تازه می افتاد، تا آن را نمی خواند، دست بردار نبود.

هر زمان، اسم کتاب جدیدی را می شنید یا این که آن را می دید تا آن را نمی گرفت و نمی خواند، رهایش نمی کرد. (حتمأ كتاب جدید را می گرفت و می خواند.)

آرایه ادبی:

چشم ... می افتاد  ß  کنایه از می دید

دست بردار نبود  ß  کنایه از رها نمی کرد

محتوای درس:

این درس به زندگی محمد بن زکریای رازی، دانشمند و پزشک سرشناس ایرانی، اشاره دارد. این پزشک باهوش، ضروری می دانست که بیمارستان باید از آلودگی ها دور باشد و با شیوه ی بسیار هوشمندانه که در این درس خواندید، محلی را که از آلودگی ها دور بود، برای ساختن بیمارستان، انتخاب کرد. ایران سرافراز، در طول تاریخ و همچنین امروزه، بزرگ مردانی را در خود پرورش داده که مایه ی افتخار هستند.

شعر «بخوان و حفظ کن: خِرَد رهنمای و خِرَد دلگشای» و معنی شعر:

بخوان و حفظ کن

خِرد رهنمای و خِرَد دلگشای

• نوع نثر: مثنوی
• شاعر: ابوالقاسم فردوسی
• اثر: شاهنامه

به نام خداوند جان و خرد            کزین برتر اندیشه برنگذرد

سخن [کتاب شاهنامه] را به نام خدایی که آفریننده ی جان و خرد است، آغاز می کنم؛ زیرا خداوند از همه ی اندیشه ها و خردها، بالاتر است.

نكته دستوری:

در مصراع اوّل، فعل «آغاز می کنم» حذف شده است.

اندیشه  ß  نهاد

نكته مفهومی:

این بیت اشاره دارد به: انسان ها بیشتر از این نمی توانند، عظمت و حقیقت خداوند را درک کنند.

خِرد، رهنمای و خِرَد، دلگشای            خرد، دست گیرد به هر دو سَرای

عقل (خرد)، راهنما و خوشایند و شادی بخش است و در دو جهان (دنیا و آخرت) به انسان، یاری و کمک می رساند.

آرایه ادبی:

دست گیرد  ß  کنایه از کمک می کند.

نكته دستورى:

مصراع اول از دو جمله تشکیل شده است و فعل «است» بعد از «رهنمای» و «دلگشای» حذف شده است.

هر دو سرای  ß  دنیا و آخرت

به دانش گرای و بدو شو بلند            چو خواهی که از بَد نیابی گزند

اگر می خواهی که گرفتار بدی های دنیا نشوی به یاد گرفتنِ دانش، روی آور تا این که به وسیله ی علم و دانش، به مقام و بزرگی برسی و بلند مرتبه شوی.

نکته دستوری:

در مصراع اول، دو جمله ی امری به کار رفته است و در مصراع دوم، دو جمله ی خبری.

ز نادان، بنالد دلِ سنگ و کوه            اَزیرا ندارد بَرِکس، شکوه

دل سنگ و کوه هم از دستِ انسان نادان به درد می آید و می نالد، چون که انسان نادان در نظرِ هیچ کسی، ارزش و مقامی ندارد.

آرایه ی ادبی:

دل سنگ و کوه بنالد  ß  جان بخشی (تشخیص)

منظور از «سنگ و کوه»، همه ی پدیده ها و موجودات است.

توانا بُوَد هرکه دانا بُوَد            ز دانش، دلِ پیر، بُرنا بُوَد

هر کسی که از دانایی (آگاهی) برخوردار باشد، بسیار توانمند و قدرتمند است. علم، سبب می شود که انسان های پیر، در دلشان، احساس نشاط و شادابی کنند.

آرایه ادبی:

پیر و بُرنا  ß  تضاد

نکته دستوری:

بیت از سه جمله تشکیل شده است.

هر که  ß  نهاد

دل پیر  ß  نهاد

دیگر آرایه های ادبی:

قافیه ها و ردیف ها عبارت اند از:

بیت اول:

خرد و بگذرد  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بیت دوم:

دلگشای و سرای  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بیت سوم:

بلند و گزند  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بیت چهارم:

کوه و شکوه  ß  قافیه (ردیف ندارد.)

بیت پنجم:

دانا و بُرنا  ß  قافیه (ردیف: بود و بود)

محتوای شعر:

این شعر را فردوسی با نام خداوند بزرگی آغاز می کند که آفریننده ی انسان ها و عقل و خرد است. بعد به وصف عقل، دانش و دانایی می پردازد که عقل و خرد، راهنمای انسان ها می باشد و سبب می شود انسان ها گمراه نشوند. از نظر فردوسی، دانش، سبب نشاط، جوانی، قدرت و توانایی است.

ابوالقاسم فردوسی (411 - 329 هـ.ق):

در روستای باژ واقع در منطقه ی توس خراسان، به دنیا آمد. از نجیب زادگان و دهقانان توس بود. فردوسی ۲۵ یا ۳۰ سال برای سرودن شاهنامه رنج کشید و در حالی که نزدیک به ۸۰ سال داشت، در گذشت و در زادگاهش به خاک سپرده شد.

معنی واژگان درس «رازی و ساخت بیمارستان»:

واژگان هم خانواده درس «رازی و ساخت بیمارستان»:

واژگان متضاد درس «رازی و ساخت بیمارستان»:

واژگان املایی درس «رازی و ساخت بیمارستان»:

واژه آموزی و خاطره نویسی:

واژه آموزی

پسوندهای «گر» و «گار»

قبل از این که درباره ی پسوندهای «گر» و «گار» توضیح بدهیم، در این جا واژه های غیرساده را بررسی می کنیم.

واژه های غیرساده:

به واژه هایی گفته می شود که بیش از یک جزء دارند؛ مانند:

• رفتار (رفت + ار:دو جزء دارد.)
• ستمدیده (ستم + دید + ه:سه جزء دارد.)
• با خرد (با + خرد:دو جزء دارد.)
• هنرمندانه (هنر + مند + انه:سه جزء دارد.)

بعضی از واژه های غیرساده از پسوندهای «گر» و «گار» ساخته می شوند؛ مانند:

• ستمگر (ستم + گر:دو جزء دارد.)
• یادگار (یاد + گار:دو جزء دارد.)

در دستور زبان فارسی به جزءهای «ستم» و «یاد»، جزء معنی دار می گویند و به جزءهای «گر» و «گار» جزء معنی ساز یا «وند» می گویند.

بیشتر بدانیم:

وندها به سه قسمت تقسیم می شوند:

١- پسوند:

«ار، گر، ــَـ نده، گار، ــَـ ش و ...» که به جزء معنی دار می چسبد؛ مانند:

• دیدار، رُفتِگر، نویسنده، آفریدگار، کوشش و …

۲- پیشوند:

«با، نا، بی، هم» که به جزء معنی دار می چسبد؛ مانند:

• باهنر، نامعلوم، بی خرد، همکار

۳- میان وند:

«ا، تا» که بین دو جزء معنی دار می آید؛ مانند:

• سراسر، سرتاسر

نوع و کاربرد پسوندهای «گر» و «کار» در واژه های غیرساده:

1) پسوند «گر» به جزء معنی دار می چسبد و دو نوع کاربرد دارد:

الف) به جزء معنی دار می چسبد و صفت شغلی می سازد؛ مانند:

• زر + گر (زرگر)  ß  به کسی که با زر یا طلا، زیور آلات می سازد.
• مس + گر (مسگر)  ß  به کسی که با مس، لوازم مسی می سازد.
• شیشه + گر (شیشه گر)  ß  به کسی که با شیشه، وسایل و ظروف شیشه ای می سازد.

ب) به جزء معنی دار می چسبد و مفهوم مبالغه (زیاده روی کردن در کاری) را می رساند؛ مانند:

• ستم + گر (ستمگر)
• حیله + گر (حیله گر)

2) پسوند «گار»، به جزء معنی دار می چسبد و به صورت های زیر می آید:

الف) به اسم می چسبد؛ مانند:

• یاد + گار (یادگار)
• روز + گار (روزگار)

ب) به بن فعل ها می چسبد؛ مانند:

• آفرید + گار (آفریدگار)
• ماند + گار (ماندگار)

خاطره نویسی

درس سومِ نوشتاری، بخش توبه

خاطره نویسی مانند نامه نویسی و سفرنامه نویسی یکی از انواع نوشتن است. هرگاه صحنه ها یا حادثه هایی را که در زندگی روی داده یا مشاهده شده است، بازگو کنیم یا بنویسیم به آن، خاطره می گویند. خاطره، نوشته ای است شخصی که معمولاً زیبا، عاطفی و پر جاذبه است.

در نوشتن خاطره، بهتر است نکات زیر را رعایت کنید:

1) زمان خاطره را مشخص کنید:

• روز یا شب
• صبح، ظهر یا عصر
• فصل، ماه، هفته، روز
• ساعت، دقیقه، ثانیه

2) مکانی را که خاطره در آن رخ داده، بنویسید:

• استان، شهر ، منطقه ، روستا، محله
• خانه، مدرسه، کوچه
• و …

3) شخصیت هایی را که در خاطره حضور دارند، بنویسید:

• جنس (دختر، پسر، زن، مرد)
• قد، وزن، سن (حدود آن را بیان کنید)
• رنگ چهره، مو، چشم و …