درسنامه کامل علوم و فنون ادبی (2) فصل 2 پایه های آوایی

با کمی دقت در پدیده ها و عناصر طبیعی، گونه اي نظم و سامان در رفتار آنها درك می شود؛ مثلا در پی آمدن شب و روز، گردش فصل ها، حرکت آهنگین عقربه هاي ساعت، حرکت پاي دوچرخه سوار و . . . . موزون و موسیقیایی است و نوعی تداوم و تکرار منظم را به گوش و چشم می رسانند که معمولا دلنشین است.

 کلام منظوم یا شعر هم هم که آهنگین و موسیقیایی است، پایه ها و پاره هاي آوایی موزون دارد.

 با خوانش درست شعر، به درنگ منظم و یکنواختی که بعد از هر دسته هجا ها وجود دارد، پی می بریم. خانه ها به گونه اي منظم کنار هم چیده شده اند؛ به هریک از این خانه ها پایه یا رکن عروضی می گویند.

 وزن شعر در حقیقت چینش منظم این پایه هاي آوایی است.

رعایت نکات زیر در تقطیع شعر بسیار مهم و ضروري است :

 -1 خوانش صحیح شعر و درست نوشتن آن یعنی نوشتن شعر به خط عروضی و صورت ملفوظ آن مثل به عبارت دیگر هرچه می خوانیم، می نویسیم.

 مثل مصراع زیر:

-2 حذف همزه در صورت نیاز:

 در افتاد= دَ رف تاد              سرآمد = سَ را مد

-3 هنگامی که واوعطف بین دو کلمه دربیت وجود دارد ممکن است واو عطف را به این شکل بخوانیم و تقطیع کنیم:    جان و خرد = جا نُ خِ رد

-4 حذف حروفی که نوشته می شوند ولی خوانده نمی شوند

-5 حروفی که مشدد هستند دو بار خوانده می شوند پس دوبار هم می نویسیم.

-6 آشنایی با معنا و مفهوم واژه ها. اگر در بیت زیر: نتْوان را به شکل نَتَوان و قوّت ( قدرت)را قوت(غذا) بخوانیم وزن شعر درست به دست نمی آید.

خوانش غلط: چ ن ت وان ع دو را به قوت ش کست              به نع مت ب با ید د ر فت ن بست

خوانش صحیح:

بعد از خوانش صحیح و نوشتن خط عروضی مصراع را چند بار می خوانیم و با خوانش صحیح و درست شعر، به درنگ منظم و یکنواختی که بعد از هر دسته از هجاها وجود دارد، پی می بریم

 حالا بعد از خوانش صحیح و تقطیع هجایی، بیت بالا، پایه ها و ارکان بیت را با همان ضرب و اهنگی که هنگام خوانش احساس می کنید جدا می کنیم:هر قسمت را که مرز و پایه آوایی است رنگی کردیم تا متوجه شوید که در پایان هر رکن یک درنگ و توقف کوتاه داربیم وهر کدام را به رنگ خاصی نوشتیم .

چو نتوان عدو را به قوت شکست                              به نعمت بباید در فتنه بست

مثال دیگر:

این درنگ هاي پایان هر رکن مرز پایه هاي آوایی را به ما نشان می دهد. پشت سر هم آمدن این پایه ها موسیقی و آهنگی را در خوانش بیت ها پدید می آورد. چگونگی تفکیک پایه ها و خوانش بیت ها، نظم دیداري و شنیداري را به ما نشان می دهند؛ این نظم سبب درك پایه هاي آوایی و لذت بردن از موسیقی متن، می شود.