درسنامه کامل روان شناسی فصل 1 روان شناسی: تعریف و روش مورد مطالعه

4 منبع کسب آگاهی داریم: عقل – شهود – وحی – تجربه

• منظور از عقل روش‌های فلسفی و منطقی است. (فیلسوفان بیشتر از این روش استفاده می‌کنند.)
• ویژگی شهود دریافت درونی ست (شهود مخصوص عرفاست و اطلاعات حاصل از آن شخصی و غیر قابل تعمیم است)
• استناد به وحی، آیات الهی یا سخن و عمل بزرگان
• منظور از تجربه روش علمی یا روش علم تجربی است.

 از روش‌ها و ابزارهای دقیق و قابل اندازه گیری برای بررسی موضوع مورد مطالعه استفاده می‌کند.

در علم تجربی رابطه بین پدیده‌ها با کمک مشاهده و روش‌های مختلف بررسی می‌شود.

مفاهیم مطرح شده در علم تجربی عبارت است از: مسئله – فرضیه – اصل یا قانون – نظریه  به این چهار مورد سلسله مراتب گزاره های علمی نیز می‌گویند.

• منظور از مسئله همان سوال است که در ذهن هر فردی می‌تواند شکل بگیرد.
• فرضیه پاسخ اولیه و تا حد ممکن سنجیده‌ای است که به مسئله داده می‌شود و بر اساس دانش، تجربه قبلی و قوه تخیل پژوهشگر تولید می‌شود.

• فرضیه در صورت پذیرفته شدن یا تایید شدن به اصل یا قانون تبدیل می‌شود.
• مجموعه‌ای اصول و قوانین علمی که در مورد یک موضوع باشد نظریه را شکل می‌دهد.

_ بین مسئله و فرضیه رابطه دو سویه است یعنی فرضیه‌ها می‌توانند ضمن اینکه در پاسخ به یک سوال یا مسئله بیایند باعث طرح سوال‌های دیگر هم بشوند.

_ بین بیان‌های علمی یا گزاره‌های علمی (یعنی مسئله، فرضیه، اصل و قانون و نظریه) رابطه سلسله مراتبی برقرار است.

آن را بر اساس مشاهدات تجربی می آزماییم و نتیجه را با یافته‌های قبول شده در علم تجربی مطابقت می‌دهیم.

در علم روانشناسی 4 هدف را دنبال می‌کنیم: توصیف – تبیین – پیش بینی – کنترل (ترتیب مهم)

• توصیف یعنی بیان روشن و تا حد ممکن دقیق از چیستی یک موضوع
• تبیین یعنی بیان چرایی اتفاق افتادن یک پدیده

نحوه توصیف دانشمندان از پدیده‌ها تاثیر بسیار زیادی در مواجهه با آن پدیده و بررسی علمی آن دارد.

دانشمندان در توصیف پدیده‌ها باید دقیق و بی طرف باشند اما مثل سایر دانشمندان علوم تجربی تحت تاثیر:

1. پیش فرض‌ها نظریات پذیرفته شده در هر علم
2. ارزش‌ها و جهت گیری‌های موجود در ذهن خود هستند.

همیشه احتمال اینکه یکی موضوع تبیین‌ها یا علت‌های متفاوت و در عین حال صحیحی داشته باشد وجود دارد.

پس از توصیف و تبیین به پیش بینی و کنترل دست می‌یابیم.

در علم روانشناسی نسبت به سایر علوم تجربی با دشواری بیشتر روبروست. دلیل آن هم پیچیدگی و دشواری توصیف و تبیین در موضوعات علم روانشناسی است.

پیش بینی و کنترل موضوعی که توصیف و تبیین روشن تری داشته باشد آسانتر است.

روش علمی همان روش تجربه (روش تجربی) در کسب آگاهی و معرفت است.

رکن اساسی روش علمی مشاهده و تجربه است. یعنی از روش علمی تنها در حیطه امور قابل مشاهده با حواس پنجگانه (یا مشاهده پذیر یا محسوس) می توان استفاده کرد.

علم تجربی در مواجهه با مسائل غیر قابل مشاهده (نامحسوس) می تواند فقط ادعا کند نمی‌دانم و برای کسب دانش و آگاهی معرفت درباره موجودات غیرقابل مشاهده باید از تبیین‌های مستند به سه منبع معرفتی دیگر (یعنی وحی، عقل و شهود) استفاده کند.

پس موضوعات غیرقابل مشاهده

• قابلیت بررسی تجربی را ندارند.
• نمی‌توان در مورد آنها گزاره‌های تجربی و علمی را بیان کرد.
• در مورد آنها باید با استناد به سه منبع دیگر آگاهی کسب معرفت کرد.

کاربردی‌ترین تعریف روش علمی

فرایند جستجوی با قاعده و نظام دار برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین

فرآیند

جریان رسیدن به هدف و حرکت از مبدا به مقصد است. در جستجوی چیزی بودن باعث هدفمند بودن می‌شود.

با قاعده و نظام دار بودن

یعنی روش علمی تابع قواعد مشخص است که به صورت منظم طی می‌شود.

موقعیت ناشناخته

در روش علمی دانشمند با طرح مسئله موقعیت ناشناخته را شناسایی می‌کند با روش‌های تجربی به آن پاسخ می‌دهد. مشخص کردن موقعیت نام عین به نورد درشب تاریک تشبیه شده است.

دو ویژگی روش علمی

1. تعریف عملیاتی
2. تکرار پذیری

متغییر

هر چیزی است که تغییر کند مثل: هوش، اضطراب، نمره امتحان، ساعات استراحت، میزان پیشرفت تحصیلی، انگیزه و...

معنی تعریف عملیاتی

تعریف عملیاتی یعنی تعریف متغییرها به شکل دقیق، شفاف و قابل اندازه گیری برای (به منظور) انجام صحیح آزمایش و سهولت در اندازه گیری‌ها به طوری که همه افراد با مطالعه آن تعریف به برداشت یکسان یا نسبتا یا تقریبا یکسانی برسند.

تکرار پذیری

یعنی یافته‌های بدست آمده از روش علمی خصوصی و شخصی نیست بلکه هر دانشمندی با رعایت همان ضوابط علمی می‌تواند یافته های دیگران را تکرار کند.

روش‌های تجربی (همان روش علمی) همواره با محدودیت‌های در تبیین پدیده‌های انسانی مواجه هستند و نمی‌توانند پاسخ بسیاری از پرسش‌های بشر را بدهند.

جامع‌ترین تعریف علم روانشناسی عبارت است از علم مطالعه رفتار و فرایندهای ذهنی یا شناخت.

• رفتار هر فعالیت قابل مشاهده جاندار است.
• فرایندهای ذهنی اموری هستند که به شکل قابل مشاهده به شکل مستقیم قابل مشاهده نیستند به همین دلیل فرایندهای ذهنی را به وسیله آثار و کارکردهای قابل مشاهده آنها مورد مطالعه تجربی قرار می‌دهیم.

مطالعه رفتار محدود به انسان نیست و در بسیاری از آزمایش‌ها تفاوت جدی و بنیادی بین انسان و حیوان نمی‌گذارند.

که نتیجه آن این است که گاهی در یک علم نمی توان به یک نظریه واحد یا دیدگاه منسجم دست یافت.

روانشناسی نوین در تبیین موضوعات مورد مطالعه با واژه شناخت بسیار سر و کار دارد.

به واژه‌های تعریف شده در زیر دقت کنید:

محرک

هر چیزی است که گیرنده‌های حسی را تحریک می‌کند

احساس

تحریک اندام‌های حسی موجب احساس می‌شود.

توجه

انتخاب یک محرک خاص از بین محرک‌های پیرامون بیشمار پیرامون ما توجه نام دارد.

ادراک

تعبیر و تفسیر و معنی و مفهوم و سازمان دادن به محرک های توجه شده ادراک نام دارد. (فاصله زمانی بین احساس توجه و ادراک آن قدر سریع است که ما آن را نادیده می‌گیریم.)

تفکر

فرآیند استفاده از اطلاعات موجود در حافظه تفکر نام دارد: انواع تفکر: استدلال – حل مسئله – قضاوت – تصمیم‌گیری

شناخت پایه

یعنی توجه، ادراک، حافظه

عینی تفکر و انواع آن که شامل استدلال قضاوت حل مسئله و تصمیم‌گیری می‌شود.

عالی‌ترین مراتب شناخت، حل مسئله و تصمیم‌گیری هستند.

پل ارتباطی بین شناخت پایه و شناخت عالی حافظه است.

• تحریک گیرنده های حسی و احساس است.

• شناخت از توجه تا تصمیم گیری را در بر می‌گیرد.

• هر چه به سمت شناخت عالی پیش می‌رویم پردازش ما پیچیده تر است.

یعنی دریافت و فهم بیشتر

دو نوع پردازش داریم: پردازش مفهومی و پردازش ادراکی

پردازش ادراکی 

صرفا بر ویژگی‌های ظاهری و حسی مثل اندازه و شکل ظاهری محرک تاکید دارد.

پردازش مفهومی

علاوه بر ویژگی‌های حسی و ظاهری تحت تاثیر ویژگی‌های کیفی هم قرار داد در پردازش مفهومی پردازشگران به مفهوم می‌رسند.

هر چه پردازش مفهومی تر باشد شناخته شکل گرفته پایدارتر و کارآمدتر است.

در روانشناسی چهار روش برای جمع آوری اطلاعات داریم: مشاهده – پرسشنامه – مصاحبه – آزمون

از مشاهده برای جمع آوری اطلاعات در مورد رفتار حیوانات و انسان ها استفاده می‌شود.

مشاهده را هم در محیط طبیعی و هم در آزمایشگاه می‌توان انجام داد.

در مشاهده اطلاعات باید به شکل دقیق و به دور از تعصب و پیش داوری ها ثبت شود.

• هرگاه مشاهده مستقیم امکان پذیر نبود از پرسشنامه استفاده می‌کنیم.

• با پرسشنامه درباره رفتار و افکار خاص انسان ها اطلاعات جمع آوری می‌کنیم.

• پرسشنامه باید دقیق و معتبر باشد.

• پرسشنامه به شیوه های مختلف نمره گذاری می‌شود.

هر گاه نتوانیم موضوعی را به صورت مستقیم مشاهده یا با کمک پرسشنامه مطالعه کنیم از مصاحبه استفاده می‌کنیم در مصاحبه بر اساس پاسخ های دریافت شده پرسش بعدی خود را مشخص کرده و می‌پرسیم.

مصاحبه برخلاف گفتگوی معمولی، هدفمند و سازمان یافته است.

آزمون ابزاری برای کمی کردن ویژگی‌های روانشناختی است. (منظور از کمی کردن، با عدد نشان دادن است. و منظور از ویژگی‌های روانشناختی سازه هایی است که در روانشناسی مورد بررسی قرار می‌گیرند مثل هوش، اضطراب، افسردگی، انگیزش و...)

1. باید دقیقا همان چیزی را اندازه گیری می‌کند که برای آن ساخته شده است.
2. در دفعات متعدد اجرا باید نمره یکسان تقریبا یکسان به ما بدهد.

• افراد عادی جامعه بیش از هر روشی با آزمون‌ها مواجه هستند.
• استفاده از آزمون‌ها و اجرا و تفسیر آن‌ها باید در کنار سایر روش‌ها و به کمک متخصصین انجام شود.
• اطلاعات به دست آمده از آزمون‌ها نباید به صورت عمومی برای دیگران منتشر شود.