درسنامه کامل فلسفه (2) فصل 6 خدا در فلسفه_قسمت دوم

در جهان پیرامون ما اشیایی هستند که وجودشان از خودشان نیست و معلول چیزهای دیگرند.

وجود علت بر وجود معلول مقدم است و وجود معلول مشروط به وجود علت است ،یعنی فقط در صورتی که علت موجود باشد ، معلول هم موجود خواهد بود.

اگر معلولی که اکنون موجود است علتی داشته باشد که آن علت هم خودش معلول ،باشد به ،ناچار این معلول هم علت دیگری دارد . حال اگر این علت دوم هم معلول ،باشد برای موجود شدن به علت سومی نیازمند است

اکنون اگر سلسله علت ها بخواهد تا بی نهایت پیش برود یعنی منتهی به علتی نشود که معلول دیگری نباشد، تسلسل علل نامتناهی پیش میآید و چنین تسلسلی محال است؛ زیرا اگر سلسله علت ها بخواهد تا بی نهایت به عقب برود ، اصلاً نوبت به معلولی که هم اکنون پیش روی ماست نمیرسد به عبارت دیگر ابتدا داشتن سلسله بی نهایت خود متناقض و غیر ممکن است.

شخصی میخواهد تعدادی آجر را به صورت مایل و با تکیه یکی بر دیگری روی یک سطح صاف بچیند.

برای این کار ابتدا یک ستون عمودی روی زمین نصب میکند و آجر اول را به صورت مایل به آن تکیه می دهد.

آنگاه آجر دوم را به آجر اول تکیه میدهد و بقیه آجرها را به همین ترتیب می چیند.

در این میان ، اگر کسی بگوید به آن ستون ثابت نیازی نیست ، عملاً نمی تواند هیچ سلسله ای از آجرهای مایل حتی یک آجر را روی زمین قرار دهد و همان آجر اول هم خواهد افتاد.

معلول بودن هر موجود و نیاز آن به علت مانند متکی بودن هر آجر به آجر دیگر است.

همان طور که سلسله آجرهای متکی به هم باید به ستونی ختم به ستونی ختم شوند که نگه دارنده همه آجرهای دارای اتکاست سلسله موجودات معلول نیز نیازمند موجودی است که معلول نباشد ، پس در ابتدای سلسله علت ها و معلول ها علتی وجود دارد که وجودش وابسته به دیگری نیست؛ یعنی خودش « واجب الوجود» و « علة العلل » موجودات دیگر است .

در درس « جهان ممکنات » که بحث از وجوب و امکان بود ، برهان ابن سینا برای اثبات واجب الوجود بالذات را خواندیم.

خلاصه برهان « وجوب و امکان »

وقتی به موجودات این جهان نگاه می کنیم می بینیم که این موجودات در ذات خود نسبت به وجود و عدم بودن و نبودن مساوی اند هم میتوانند باشند و هم میتوانند .نباشند به عبارت دیگر این موجودات ذاتا ممكن الوجودند.

ممكن الوجود بالذات برای اینکه از تساوی میان وجود و عدم درآید و موجود ،شود نیازمند واجب الوجود بالذات است؛ موجودی که وجود ذاتی او باشد

پس موجودات این جهان به واجب الوجودى بالذات وابسته اند که آنها را از حالت امکانی خارج کرده و پدید آورده است .

ملاصدرا استدلال ابن سينا را در اثبات وجود خدا ارتقا ء می بخشد و توضيح می دهد. 

• به هر موجودی که نگاه می کنيم وجودش عين وابستگی و نياز است .
• موجود وابسته و نيازمند بايد به وجودی متصل باشد که در ذات خود غير نيازمند و برخوردار باشد .
• پس موجودات اين جهان وابست به وجودی بی نياز و غير وابسته اند .

بحث دیگری که فلاسفه مسلمان در کنار اثبات وجود خدا داشته اند بحث درباره تأثیر این اعتقاد در زندگی انسان و نقش آن در معنابخشی به حیات بشری است. در مقام مثال آنان وجود خدا و تأثیر آن در حیات انسانی را شبیه به وجود آب و نقش آن در حيات جسمانی بشر میدانند

فلاسفه مسلمان می گویند که بشر ابتدا از طریق حواس به وجود آب پی می برد و آن را یک امر واقعی می یابد؛ آنگاه این آب واقعی می نوشد .آب واقعی است که نیاز او را بر طرف می کند و سیرابش می سازد خدا نیز همین گونه است.

اعتقاد به خدایی ، میتواند به زندگی معنا دهد و انسان را وارد مرتبه ای برتر از زندگی کند که به کمک عقل و منطق یا هر راه دیگری وجود او را پذیرفته باشد و در ارتباط روحی و معنوی با او زندگی کند.

از نظر یک فیلسوف الهی ، پذیرش وجود خداوند با صفاتی که دارد به فیلسوف این امکان را میدهد که بتواند معیارهای یک زندگی معنادار را به دست آورد :

جهان را غایتمند بیابد و آن را توضیح دهد.

انسان را موجودی هدفمند بشناسد و این هدف را مشخص کند.

برای گرایش فطری انسان به خیر و زیبایی ما بازانی واقعی قائل شود..

آرمان های مقدس و فراتر از زندگی مادی را معتبر و درست بداند.

در برابر یک وجود متعالی و برتر احساس تعهد و مسئولیت داشته باشد.

اگر فیلسوفی نتواند وجود چنین خدایی را اثبات کند امکان پذیرش پنج گزاره فوق را از دست می دهد.

ابن سینا که وجود خداوند را با دلایل فلسفی اثبات کرده است ، در عین حال توصیفی مبتنی بر عشق از رابطه خدا و جهان و انسان ارائه می دهد که می تواند در بردارنده برخی از عناصر پنج گانه باشد. او در رساله ای که درباره عشق نوشته است می گوید: « هر یک از ممکنات به واسطه حقیقت وجودش همیشه مشتاق کمالات و خیرات است و برحسب فطرت خود از بدی ها گریزان همین اشتیاق ذاتی و ذوق فطری را که سبب بقای ممکنات و مخلوقات است عشق می نامیم »

ابن سینا معتقد است که عشق و محبت میان انسان و جهان از جاذبه عشق الهی ناشی میشود که در ی شود که در کنه و ذات جهان هستی به ودیعت نهاده شده است.

فلک جز عشق محرابی ندارد

جهان بی خاک عشق ، آبی ندارد

کسی کز عشق خالی شد فسرده ست

گرش صد جانب و دبی عشق مرده ست

طبايع جز کشش کاری ندانند

حکیمان این کشش را عشق خوانند

گر اندیشه کنی از راه بینش

به عشق است ایستاده آفرینش

برخی از فلاسفه اروپایی به این نتیجه رسیده بودند که وجود خدا را نمی توان از طریق عقل و استدلال عقلی اثبات کرد.

برخلاف فلاسفه اروپایی ، فیلسوفان مسلمان ، از فارابی تا ملاصدرا و فلاسفه معاصر ، به این نتیجه رسیدند که اثبات وجود خدا از طريق استدلال عقلی امکان پذیر است.

هر کدام از فلاسفه اسلامی تلاش کردهاند با بیانی بسیار دقیق ، استدلال های طرح شده درباره اثبات وجود خدا را توضیح دهند یا استدلالی جدید ارائه کنند.