درسنامه کامل تاریخ (3) ایران و جهان معاصر فصل 8 جنگ جهانی دوم و جهانِ پس از آن

زمینه های شروع جنگ جهانی دوم:

1. صلح ناپایدار و ناخشنودی از قراردادهای صلح ورسای
2. ضعف جامعه ملل
3. بحران اقتصادی
4. ظهور حکومت های خودکامه تک حزبی و نظامی گرا

علت ناپایداری پیمان های صلح ورسای: آلمانی ها که پیمان صلح ورسای را تحقیر آمیز و ناعادلانه می دانستند، از همان ابتدا در صدد تغییر یا لغو آن برآمدند.

عوامل ضعف و ناتوانی جامعه ملل در جلوگیری از جنگ دوم جهانی:

1. جامعه ملل که برای کمک به حل و فصل اختلافات کشورها و جلوگیری از دشمنی و جنگ میان دولت ها به وجود آمده بود، فاقد قدرت کافی برای تحقق این هدف بود و تصمیماتش ضمانت اجرایی لازم را نداشت. 
2. حضور نداشتن برخی از کشورها در این نهاد بین المللی نقش مهمی در ناکامی آن داشت. آمریکا که خود پیشنهاد تأسیس جامعه ملل را داده بود، به عضویت آن در نیامد. خروج ژاپن، آلمان و ایتالیا و نیز اخراج شوروی از جامعه ملل، موجب بی اعتباری بیشتر این نهاد بین المللی شد.

• یکی از مسائل مهم جهان و به خصوص اروپا در دورن پس از جنگ جهانی اول، بازسازی ویرانی های ناشی از جنگ و ایجاد رونق و رفاه اقتصادی بود.
• برخی از کشورها، مانند انگلستان، به اتکای منابع خود و ثروت مستعمراتش حدودی از عهده این کار برآمدند.
• آلمان از جمله کشورهایی بود که در نخستین سال های پس از جنگ جهانی اول شرایط اقتصادی وخیمی داشت؛ زیرا علاوه بر خرابی های حاصل از جنگ، مستعمراتش را از دست داده و محکوم به پرداخت غرامت های سنگین شده بود.

ایالات متحده که اقتصادش در جنگ کمتر آسیب دیده بود، اقدام به اعطای وام به دیگر کشورها، از جمله آلمان، کرد اما ناگهان خود گرفتار بحران و رکود اقتصادی عظیمی شد (۱۹۲۹ - ۱۹۳۲م) که در پی آن، اقتصاد جهان نیز به هم ریخت و مشکلات فراوانی به وجود آمد. مسائل و مشکلات اقتصادی تأثیر بسزایی در روی کار آمدن حکومت های دیکتاتوری، به خصوص در اروپا داشت.

پس از پایان جنگ جهانی اول، امید به استقرار نظام های آزاد و دموکرات در اروپا و سایر نقاط جهان چندان دوام نیاورد و رژیم های دیکتاتوری یکی پس از دیگری سر برآوردند.

• پس از مرگ لنین (1924 م)، ژوزف استالین، دبیر کل حزب کمونیست، رقیب قدرتمند خود (تروتسکی) را از سر راه برداشت و قدرت را در شوروی به دست گرفت.
• اقدامات استالین:

1. استالین با تحکیم موقعیت سیاسی خود، قدم در مسیر دیکتاتوری گذاشت. او عده زیادی از بلشویک های قدیمی اندیشمندان، افسران ارتش، اعضای حزب کمونیست، دیپلمات ها و مردم عادی را که در برابرش مقاومت و مخالفت می کردند، به مرگ محکوم کرد یا به اردوگاه های کار اجباری در سیبری فرستاد که هیچ گاه از آنجا بازنگشتند.
2. حکومت استالین با اجرای برنامه های مختلف اقتصادی و فرهنگی، تغییر و تحول چشمگیری در شوروی ایجاد کرد. یکی از این برنامه ها، طرح اشتراکی کردن مزارع کشاورزی بود که با اعمال قدرت و خشونت بسیار آغاز شد. 
3. علاوه بر این، برنامه ای را باهدف صنعتی کردن سریع کشور به اجرا در آورد.

• اساس برنامه صنعتی استالین: اساس برنامه استالینغ بر تولید کالاهای سرمایه ای و سلاح های جنگی استوار بود. با اجرای این برنامه، تولید ماشین آلات صنعتی، نفت، برق فولاد و زغال سنگ به طرز فوق العاده ای افزایش یافت.
•  سیاست خارجی استالین: حکومت استالین در عرصه خارجی به دنبال گسترش مرزها و تسلط بر برخی کشورها و سرزمین های اروپای شرقی بود با وجود بی اعتمادی و دشمنی ای که میان شوروی و آلمان وجود داشت، دو کشور با یکدیگر پیمان عدم تجاوز امضا کردند( ۱۹۳۹م).

• مشکلات ایتالیا در سال های پس از جنگ جهانی اول: تورم، بیکاری، اعتصاب و ناآرامی های کارگری 
• به قدرت قدرت رسیدن موسولینی: چون حکومت پادشاهی مشروطه ایتالیا نمی توانست مشکلات را حل و فصل کند، روزنامه نگار و سیاستمداری به نام بنیتو موسولینی، که رهبر حزب کوچکی موسوم به «فاشیست» بود، از فرصت استفاده کرد و قدرت را در آن کشور به دست گرفت.
• فاشیست ها: فاشیست ها یک گروه ملی گرای افراطی بودند که می خواستند دولت تک حزبی قدرتمند و متمرکزی در ایتالیا ایجاد کنند. آن ها برای آزادی و دموکراسی ارزش و اعتباری قائل نبودند.
• پادشاه ایتالیا به تشویق صاحبان صنایع، زمین داران و نظامیان، که خواستار دولتی مقتدر بودند موسولینی را به نخست وزیری منصوب کرد (۱۹۲۲ م).
• اقدامات موسولینی:

1. موسولینی پس از پیروزی در انتخابات مجلس که در فضایی آکنده از زور، ارعاب و تقلب برگزار شد.
2. در مدت کوتاهی با از بین بردن احزاب رقیب، قدرت را یکپارچه و خود را دوچه، به معنای رهبر،نامید.
3. او نیز همچون سایر دیکتاتور ها به کمک وسایل ارتباط جمعی و شگرد های تبلیغاتی گوناگون، مردم را تحت نظارت و مراقبت کامل حکومت درآورده بود.
4. با استفاده از یک سازمان امنیتی و پلیسی، معترضان و مخالفان را سرکوب می کرد.

• محبوبیت موسولینی در ایتالیا: موسولینی تا حدود زیادی به وعده های خویش درباره کاهش بیکاری و تورم و پایان دادن به اعتصاب ها عمل کرد. از این رو، تا زمانی که ایتالیا درگیر جنگ جهانی دوم نشده بوده، بسیاری از مردم این کشور شیفته وی بودند.

در بُعد روابط خارجی، موسولینی سودای احیای دوباره امپراتوری روم باستان و تسلط بر دریای مدیترانه و شمال آفریقا را در سر می پروراند. تجاوز نظامی این کشور به اتیوپی (۱۹۳۵م) در آفریقا با تکیه بر همین تفکر صورت گرفت.

• شرایط به قدرت رسیدن هیتلر: پس از خاتمه جنگ بین الملل اول، حکومت جمهوری در آلمان شکل گرفت. بسیاری از آلمانی ها از این حکومت به سبب امضای پیمان تحقیر آمیز ورسای و گسترش رکود و بیکاری ناخشنود بودند.
• هیتلر ( ۱۸۸۹ ۱۹۴۵ م) رهبر حزب نازی بود و مهارت فراوانی در برانگیختگی احساسات مردم و جنجال آفرینی داشت.
• وعده های هیتلر: وی با شور و حرارت بسیار مشکلات آلمان را به همراه راه حل های آن توضیح می داد و بر لغو پیمان ورسای و تجدید غرور و اقتدار ملی تأکید می کرد.
• نازی ها: نازی ها همچون فاشیست ها، ملی گرایانی افراطی و نژادپرست بودند و یکی از شعارهای آنان که تاثیر زیادی بر آلمانی ها گذاشت، شعار «آلمان بیدار شو» بود.
• حامیان هیتلر در رسیدن به قدرت: پس از موفقیت نازی ها در انتخابات مجلس، هیتلر با حمایت صاحبان صنایع، اشراف زمین دار و افسران ارتش صدراعظم آلمان شد (۱۹۳۳). 
• اقدامات هیتلر پس از رسیدن به قدرت:

1. با قبضه کامل قدرت، نظام دیکتاتوری تک حزبی را در کشور برقرار کرد و خود را پیشوا خواند.
2. در این زمان، تمام حزب های سیاسی به جز حزب نازی منحل و نیروی پلیس و سازمان های دولتی از افراد غیر نازی پاک سازی شدند.
3. همچنین مسئولیت تأمین امنیت داخلی به عهده سازمان پلیس مخفی مخوفی موسوم به «گشتاپو» گذاشته شد و اردوگاه های کار اجباری برای مخالفان به برپا گردید.

1. ساخت شبکه وسیعی از جاده ها و راه آهن
2. ایجاد مؤسسات عمومی و راه اندازی کارخانه های بزرگ به خصوص صنایع تسلیحاتی از جمله طرح های عمرانی و اقتصادی بود که به اجرا درآمد و به بحران رکود و بیکاری در آلمان پایان داد.
3. در بُعد نظامی نیز هیتلر به سرعت ارتش و تشکیلات نظامی را گسترش داد و به سلاح ها و فناوری های پیشرفته جنگی مجهز کرد.
4. در بُعد روابط خارجی، نازی ها به رهبری هیتلر علاوه بربستن پیمانهای دو و چندجانبه با برخی کشورها برنامه های توسعه طلبانه سرحدی و سرزمینی خود را به پیش بردند.

• انقلاب میجی: ژاپنی ها در نیمه دوم قرن ۱۹ م با عزم و اراده ای محکم به اصلاحات اساسی و اخذ تمدن جدید غربی اقدام کردند. در این دوره، که  به انقلاب میجی معروف گردید، ژاپن از نظر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی متحول شد.
• تحولات دوره میجی: در چارچوب قانون اساسی جدید، حکومتی مشروطه زمام امور را به دست گرفت و این کشور را به سرعت در مسیر توسعه صنعتی و تحول اقتصاد کشاورزی هدایت کرد.
• نتایج تحولات دوره ی میجی در ژاپن: در نتیجه این تحولات، ۱.ژاپن در ابتدای سده ۲۰ م به کشوری نیرومند تبدیل شد. ۲.سیاست خارجی تهاجمی در پیش گرفت.
• پیروزی ژاپن بر امپراتوری روسیه (جنگ ۱۹۰۴-۱۹۰۵م)، انگیزه و جسارت ژاپنی ها را برای حمله به دیگر کشورها تقویت کرد.
• ژاپن در جنگ جهانی اول به اتفاق مثلث پیوست اما در مقایسه با انگلستان، فرانسه و آلمان زیان عمده ای متحمل نشد و اقتصادش در سال های پس از جنگ همچنان شکوفا بود.
• از آنجا که اقتصاد ژاپن وابسته به واردات مواد خام بود، رشد صنعتی این کشور با قدرت نظامی و دریانوردی ارتباط تنگاتنگی داشت.

در فاصله دو جنگ جهانی، نظامیان هدایت سیاست داخلی و خارجی ژاپن را در اختیار گرفتند و آن را به سمت و سوی توسعه طلبی نظامی سوق دادند. همچنین، به کشورهای همسایه از جمله چین لشکرکشی کردند، از جامعه ملل خارج شدند و به همراه آلمان و ایتالیا کشورهای محور را شکل دادند.

• دولت های محور پیش از جنگ جهانی دوم: ۱- ایتالیا 2- آلمان 3- ژاپن

• در اول سپتامبر ۱۹۳۹ / شهریور ۱۳۱۸، ارتش آلمان برق آسا به لهستان  یورش برد و نیمه غربی کشور را تصرف کرد. بلافاصله انگلستان و فرانسه که با عنوان متفقین شناخته می شدند، به آلمان اعلان جنگ کردند.

• علت حمله هیتلر به شوروی: بن بست جنگ با انگلستان در جبهه غرب، هیتلر را واداشت که جبهه دیگری در شرق بگشاید. از این رو، ارتش نازی با نادیده گرفتن پیمان عدم تجاوز به شوروی، برق اسا به خاک این کشور، که تا آن زمان در جنگ بی طرف مانده بود، هجوم برد (ژوئن 1941).
• عکس العمل ارتش شوروی در مقابل حمله آلمان: ارتش استالین که غافلگیر شده بود، ضربات و تلفات سنگینی را متحمل شد و آلمانی ها تا نزدیکی مسکو پیش رفتند، اما روس ها به خود آمدند و سرسختانه در برابر آلمانی ها مقاومت کردند.
• ایستادگی ارتش شوروی (روس ها) در برابر آلمان ها: آنان با بهره گیری از سرمای زودهنگام زمستان و کمک های تدارکاتی و تسلیحاتی انگلستان و آمریکا، که از طریق خاک ایران به آن ها می رسید، پیشروی نیروهای آلمانی را متوقف و حملات متقابل خود را آغاز کردند. در نتیجه ایستادگی روس ها، ارتش هیتلر از حالت تهاجمی خارج شد و موضع دفاعی گرفت.

• در جنگ جهانی دوم ژاپنی ها عملیات نظامی گسترده ای در شرق و جنوب شرقی آسیا کردند و سرزمین ها و جزایر بسیاری را به تصرف در آوردند.
• حمله ژاپن به ناوگان ایالات متحده آمریکا: ژاپنی ها سرمست از پیروزی ها در شرق و جنوب شرقی آسیا، جسورانه به ناوگان ایالات متحده آمریکا در پرل هاربر واقع در اقیانوس آرام نیز یورش بردند و ضربه سختی به آن زدند.

• چگونگی پایان جنگ: سرانجام، با ورود نیرو های متفقین به برلین، هیتلر خودکشی کرد. ارتش شوروی بخش شرقی و نیروهای انگلیسی و آمریکایی قسمت غربی آلمان را به اشغال خود در آوردند (مه ۱۹۴۵).
• دادگاه نورنبرگ: نیروهای متفقین تعدادی از فرماندهان و سران حکومت نازی را نیز دستگیر و سپس در دادگاه نورنبرگ به عنوان جنایتکار جنگی محاکمه و مجازات کردند.
• پس از به زانو درآمدن نازی ها، جنگ با ژاپن ادامه یافت.
• حمله آمریکا به ژاپن: در حالی که نشانه های شکست و تسلیم شدن ژاپنی ها آشکار شده بود، هواپیماهای آمریکایی دو شهر هیروشیما و ناگاساکی ژاپن را با بمب های اتمی ویران کردند و جنگ جهانی دوم با این حادثه وحاک به پایان رسید (اوت ۱۹۴۵).

• جنگ جهانی دوم مهلک ترین و مخرب ترین رویداد در تاریخ بشر است.
• آثار و نتایج جنگ جهانی دوم: 

1. کشته شدن حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیون نفر انسان پراتور این جنگ
2. بسیاری از کشورهای اروپایی و برخی از کشورهای جنوب شرقی آسیا که درگیر جنگ شده بودند، به شدت صدمه دیدند و آسیب های اقتصادی فراوانی به آنها رسید.
3. گرسنگی، بیماری های مسری، آوارگی و اختلال های روحی و روانی نیز از دیگر مصیبت های ناشی از جنگ بود.

• تلفات روسیه و آلمان در این جنگ بیش از سایر کشورها بود.

• وقتی جنگ جهانی دوم در گرفت، دولت ایران اعلام بی طرفی کرد.
• روابط ایران و آلمان همزمان با جنگ جهانی دوم: در آن زمان، کشور ما روابط بازرگانی گسترده ای با آلمان داشت و تعداد زیادی از کارشناسان (تکنسین های) آلمانی در ایران مشغول کار بودند.
• اعتراض حکومت رضاشاه: تلاش های انگلستان برای جلوگیری از دادوستد آلمان با کشورهای بی طرف، اعتراض حکومت رضاشاه را برانگیخت و باعث شد که ایران از طریق شوروی به تجارت با آلمان ادامه دهد.
• اتحاد شوروی و انگلستان در جنگ دوم جهانی در مقابل ایران: با حمله هیتر به شوروی (ژوئن ۱4۹۱/تیر ۱۳۲۰) معادله جهانی به زیان ایران به هم خورد و یک بار دیگر، شوروی و انگلستان علیه میهن ما متحد شدند. در پی هجوم ارتش نازی به خاک شوروی، حفاظت از منابع نفت باکو برای روس ها و منابع نفت جنوب ایران برای انگلیسی ها اهمیت حیاتی یافت. از سوی دیگر، خاک ایران مناسب ترین مسیر برای رساندن کمک های تسلیحاتی و تدارکاتی متفقین به نیروهای شوروی بود.
• علت اشغال ایران در جنگ جهانی دوم: در حالی که ارتش آلمان در خاک شوروی به سوی ایران پیشروی می کرد، دولت های شوروی و انگلستان از حکومت ایران خواستند که آلمانی ها را اخراج کند و به اقدامات خصمانه علیه هیتلر دست بزند، چون حکومت رضاشاه به این درخواست توجهی نکرد، نیرو های شوروی و انگلستان در سوم شهریور 1320 (اوت 1941) از شمال و جنوب به ایران هجوم آوردند.ارتش ایران مقاومتی نکرد و به سرعت تسلیم شد.
• پس از اشغال ایران توسط نیروهای متفقین، رضاشاه به نفع پسرش، محمدرضا وادار به کناره گیری از سلطنت شد و به جزیره موریس در جنوب
  اقیانوس هند تبعید گردید.

• توافق های سران متفقین پس از جنگ جهانی دوم: 

1. شوروی تسلط سیاسی نظامی خود را بر اروپای شرقی اعمال کرد.
2. آلمان نیز به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد؛ روس ها نیمه شرقی و
3. نمایندگان ۵۰ کشور در شهر سان فرانسیسکوی آمریکا گرد هم آمدند و درباره تأسیس سازمانی جهانی با عنوان ملل متحد به توافق رسیدند.

• تشکیل سازمان ملل متحد: نمایندگان ۵۰ کشور در شهر سان فرانسیسکوی آمریکا گرد هم آمدند و درباره تأسیس سازمانی جهانی با عنوان ملل متحد که مسئولیت صلح و همکاری میان کشور ها را عهده دار شود، به توافق رسیدند (آوریل تا ژوئن 1945)

• تقسیم جهان بعد از جنگ جهانی دوم: پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا با تکیه بر قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی فزاینده خود رهبری جهان غرب یا کشورهای دارای نظام سرمایه داری (بلوک غرب) را بر عهده گرفت. شوروی نیز رهبر کشورهای کمونیستی (بلوک شرق) شد..
• عصر جنگ سرد: اتحاد و همکاری شوروی با دیگر قدرت های متفق در زمان جنگ جهانی دوم به سبب ضرورت مقابله با دشمن مشترک، یعنی فاشیسم و نازیسم، صورت گرفته بود. از این رو، با از میان رفتن دشمن مشترک، رقابت و بی اعتمادی شدیدی میان شوروی و کشورهای اقماری آن از یک سو، و آمریکا و کشورهای تحت حمایت آن از سوی دیگر در گرفت و تا سقوط دیوار برلین و فروپاشی نظام کمونیسم ادامه یافت (۱۹۸۹) م). این دوره از تاریخ به عصر جنگ سرد معروف شده است.
• ویژگی های جنگ سرد:

1. مسابقه های تسلیحاتی و علمی
2. برقراری اتحادها و پیمان های سیاسی نظامی مانند ناتو و ورشو
3. جنگ تبلیغاتی شدید
4. رقابت های اقتصادی
5. پرهیز از برخورد نظامی مستقیم با یکدیگر پرهیز می کردند.

• بازسازی و رونق اقتصادی اروپا: جنگ بخش وسیعی از اروپا را ویران و اقتصاد آن را نابود کرد اما کشورهای اروپای غربی پس از پایان جنگ بی درنگ باکارسخت، برنامه ریزی مؤثر و هوشمندانه، انجام دادن اصلاحات اجتماعی و دریافت کمک های اقتصادی از آمریکا، بازسازی را آغاز کردند و به سرعت در مسیر رشد و رونق علمی، فناوری و اقتصادی قرار گرفتند؛ از جمله، آلمان غربی در کمتر از ۲۰ سال به قدرت صنعتی و اقتصادی بزرگی در جهان تبدیل شد. از نظر سیاسی نیز دموکراسی توسعه پیدا کرد و حکومت های آزاد و مردمی گسترش یافتند.

• ژاپن، صنعتی ترین کشور آسیا، پس از شکست در جنگ جهانی دوم به اشغال آمریکا درآمد.
• عوامل موفقیت ژاپن پس از جنگ جهانی دوم: قانون اساسی جدید آن کشور، دموکراسی را تقویت و قدرت سیاسی را از اختیار امپراتور و فرماندهان نظامی خارج کرد و به نمایندگان منتخب ملت سپرد. ژاپنی ها نیز با سخت کوشی و برنامه ریزی دقیق به موفق ترین قدرت پیشرو اقتصادی در جهان تبدیل شدند.
• یکی از تحولات مهم جهان پس از جنگ جهانی دوم، به قدرت رسیدن کمونیست ها در چین بود.
• چگونگی تأسیس جمهوری خلق چین: پس از شکست و تسلیم ژاپن، جنگ داخلی در چین میان ملی گرایان و کمونیست ها شدت گرفت. در این میان، آمریکا از ملی گرایان و شوروی از کمونیست ها پشتیبانی می کردند. سرانجام، کمونیست ها به رهبری مائو بر ملی گراها پیروز شدند و جمهوری خلق چین را تأسیس کردند.
• حکومت و حزب کمونیست چین با وجود داشتن رابطه دوستانه با حکومت و حزب کمونیست شوروی، همواره سیاستی مستقل را دنبال کرده است.

با پایان گرفتن جنگ جهانی دوم، فریاد استقلال طلبی و مخالفت با استعمار در بسیاری از کشورهای مستعمره بلند شد.

• قیام های استقلال طلبی: در هندوستان حزب کنگره ملی به رهبری مهاتما گاندی انگلستان فرسوده و زخم خورده از دو جنگ جهانی به ناچار تسلیم کرد (1947 م) جنبش های استقلال طلبانه در جنوب شرقی آسیا و قاره آفریقا عمدتاً به نحو مسالمت آمیزی به وقوع پیوستند و در کمتر از یک دهه (۱۹۵۵ ۱۹۶۵م) بیش از ۳۰ کشور مستقل آسیایی و آفریقایی از مستعمره های اروپاییان سر برآوردند. در الجزایر، دولت فرانسه تلاش کرد با استفاده از نیروی نظامی، جنبش استقلال خواهی را سرکوب کند اما مردم آن کشور پس از سال ها مبارزه سخت بر استعمار پیروز شدند و به استقلال دست یافتند (۱۹۶۲ م).

• اشغال کشور مسلمان فلسطین و تأسیس رژیم غاصب اسرائیل یکی از مسائل مهم منطقه خاورمیانه و جهان اسلام در سده ۲۰ م است.
• چگونگی تشکیل دولت اسراییل:

- مهاجرت گروه های کوچکی از یهودیان به فلسطین در اوایل دهه ۱۸۸۰م آغاز شد.

- انگلستان در سال ۱۹۱۷ م صدور اعلامیه بالفور نظر مساعد خود را با ایجاد سرزمین یهودی در فلسطین اعلام کرد.

- در دوران قیمومیت انگلستان بر فلسطین در سال های پس از جنگ جهانی اول، یهودیان بیشتری به این کشور مهاجرت کردند و با خرید و تصرف زمین های وسیع، بر اقتصاد آنجا مسلط شدند. 

- پس از آنکه سازمان ملل متحد پیشنهاد تقسیم سرزمین فلسطین به دو کشور یهودی و عربی را تصویب کرد، دولت صهیونیستی اسرائیل شک لگرفت ( ۱۹۴۸ م).

• مبارزات ضد اسراییل: با تشکیل دولت اسرائیل، مردم  فلسطین مبارزه برای آزادی سرزمین خویش را از اشغال صهیونیست ها آغاز کردند. برخی از کشورهای عرب، مانند مصر، سوریه و اردن، در حمایت از فلسطینیان با اسرائیل که مورد حمایت دولت های غربی به خصوص آمریکا و انگلستان بودند، وارد جنگ شدند اما شکست خوردند.
• پیمان های صلح با اسراییل: انور سادات، رئیس جمهور مصر، نخستین رئیس یک کشور عرب و مسلمان بود که با وساطت آمریکا با اسرائیل پیمان صلح امضا کرد. بعدها ياسر عرفات، رئیس سازمان آزادی بخش فلسطین، نیز به روند سازش پیوست.
• با این حال، قيام فلسطینیان علیه صهیونیست ها به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران باقوت و قدرت ادامه دارد.