برخی بندهای متن درس«نسل آینده ساز» و معنی آنان:

بیت اول فصل

• شاعر: بیدل دهلوی

منتظران بهار، فصل شکفتن رسید                    مژده به گل ها برید، یار به گلشن رسید

ای منتظران بهار، فصل شکوفایی و شکفتن، یعنی فصل بهار، از راه رسید؛ به گل ها مژده بدهید که یار (بهار) به باغ رسیده است.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

«مژده دادن» به «گل ها»  ß  تشخیص

بهار، شکفتن، گل و گلشن  ß  مراعات نظیر

درس سوم

نسل آینده ساز

جوان و نوجوان، چشمۀ جوشان نیرو و استعداد است.

جوان و نوجوان، مانند یک چشمۀ زاینده و جوشان، سرشار از انرژی و توانایی است.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

تشبیه  ß  «جوان و نوجوان» مانند «چشمۀ جوشان» است

به شما جوانان به عنوان فرزندان عزیز و پاره های دل این ملّت … می گویم:

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

پاره های دل  ß  کنایه از «بسیار عزیز و دوست داشتنی بودن»

بیدل دهلوی:

شاعر پرکار قرن یازدهم و دوازدهم هجری قمری است. وی در عظیم آباد هند به دنیا آمد و از مشهورترین رباعی سرایان تاریخ ادبیات ایران به شمار می آید. در نظم و نثر سبکی خاص دارد. شیوۀ بیان و زبان شعری بیدل، پیچیدگی خاصّی دارد.

آیت الله سید علی خامنه ای (رهبر انقلاب اسلامی ایران):

رهبر عالی قدر انقلاب اسلامی، آیت الله سید علی خامنه ای در 24 تیرماه 1318 در مشهد مقدس دیده به جهان گشود. پدرش روحانی، مادرش خانه دار بود. وی فرزند دوم خانواده بود.

ایشان از دوره دبیرستان دروس حوزه را شروع کرد و دوران مقدّمات و سطح حوزه را به طور کم سابقه و شگفت انگیزی در پنج سال و نیم به اتمام رساند.

ایشان از سال 1337 تا 1343 در حوزه علمیه قم به تحصیل پرداخت و از محضر بزرگانی چون آیت الله بروجردی ، امام خمینی (ره)، شیخ مرتضی حائری یزدی و علامه طباطبایی بهره گرفت.

با شروع نهضت امام خمینی (ره) در سال 1342، سیدعلی جوانبه نهضت وی پیوست که شش بار دستگیری، زندان و تبعید، محصول این مبارزات گسترده بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولیت های بزرگی چون معاونت وزارت دفاع، سرپرستی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، امام جمعۀ تهران، نمایندگی مجلس شورای اسلامی، حضور در جبهه های دفاع مقدس و ریاست جمهوری گوه توانایی و خستگی ناپذیری اوست. در ششم تیر ماه 1360 در مسجد ابوذر تهران از سوی منافقین مورد سوء قصد قرار گرفت و به جانبازی ایشان منجر شد.

از سال 1360 تا 1368 دو دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران را به عهده داشت و روز چهاردهم خرداد 1368 پس از رحلت رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره)، توسّط مجلس خبرگان به مقام والا عظیم رهبری انتخاب شد.

شعر «شعرخوانی: توفیقِ ادب» و معنی شعر:

شعرخوانی

توفیقِ ادب

• نوع قالب شعری: مثنوی
• کتاب: مثنوی معنوی
• شاعر: مولوی (مولانا)

ای خدا! ای فضل تو حاجت روا                          با تو یاد هیچکس نَبوَد روا

ای خدا، ای که از فضل و بخشش تو حاجت هر نیازمند برآورده می شود. با وجود تو، یاد کردن از هیچکس سزاوار نیست.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

تعداد جمله:4 : (ای خدا)، (ای [کسی که])، (فضل تو حاجت روا [است]) و (با تو یاد هیچ کس روا نبود)

حاجت روا و روا  ß  قافیه

معنی «روا» در مصرع اول «برآورده کننده» و در مصرع دوم «جایز و درست» است

قطرۀ دانش که بخشیدی ز پیش                       متّصل گردان به دریاهای خویش

دانش اندکی که در گذشته به ما بخشیده بودی، به دانش بیکران و نامحدود خود متصل کن.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

قطره دانش  ß  تشبیه (دانش ما مانند قطره است)

قطره و دریا  ß  مراعت نظیر

تعداد جمله  ß  2 : (قطرۀ دانش که از پیش بخشیدی) و (به دریاهای خویش متصل گردان)

پیش و خویش  ß  قافیه

«قطره» نماد «کمی» و «دریا» نماد «بسیاری» است

صد هزاران دام و دانه است ای خدا                  ما چو مرغان حریصی بی نوا

خدایا در مسیر زندگی صدها هزار مکر و حیله مانند دام و دانه وجود دارد و ما مانند مرغان حریصی هستیم که هر لحظه ممکن است در این دام گرفتار

نکات دستوری و آرایه ادبی:

تشبیه  ß  ما انسان ها مانند مرغان هستیم

دام، دانه و مرغ  ß  مراعات نظیر

تعداد جمله  ß  3 : (صد هزاران دام و دانه است)، (ای خدا) و (ما چو مرغان حریص بی نوا [هستیم])

خدا و بی نوا  ß  قافیه

«است» در مصرع اول به معنای «وجود دارد» می باشد

«مرغان» در مصرع دوم به معنای «پرندگان» است نه «مرغ» به معنای حیوان خانگی

گر هزاران دام باشد هر قدم                 چون تو با مایی نباشد هیچ غم

اگر در هر قدم هزاران دام هم وجود داشته باشد، چون تو با ما هستی، هیچ غمی نداریم .

نکات دستوری و آرایه ادبی:

تعداد جمله  ß  3 : (اگر [در] هر قدم هزاران دام باشد)، (چون تو با ما هستی) و (هیچ غمی وجود ندارد)

«باشد» در مصرع اول و «نباشد» در مصرع دوم معنای «وجود داشته باشد» و «وجود نداشته باشد» دارند

«چون» در مصرع دوم، معنای «برای این که» دارد و حرف ربط است

قدم و غم  ß  قافیه

از خدا جوییم توفیق ادب                      بی ادب، محروم شد از لطف رب

از خدا توفیق می خواهیم تا ادب و اخلاق خوب داشته باشیم، چون انسان بی ادب از لطف و رحمت خداوند محروم می شود.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

تعداد جمله  ß  2 : (از خدا توفیق ادب [را] جوییم) و ([چون] بی ادب از لطف رب محروم شد)

ادب و رب  ß  قافیه

بی ادب، تنها نه خود را داشت بد          بلکه آتش در همه آفاق زد

انسان بی ادب، تنها به خودش آسیب نمی رساند بلکه اخلاق و رفتار بد او مانند آتش به همه جا سرایت می کند و به همه ضرر می رساند.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

آتش زدن  ß  کنایه از «نابود کردن»

تعداد جمله  ß  2 : (بی ادب، تنها خود را بد نداشت) و (بلکه در همه آفاق آتش زد)

بد و زد  ß  قافیه

جلال الدین محمد بلخی (مولانا):

ایشان از شاعران و عارفان قرن 7 هجری قمری است. مثنوی معنوی و دیوان شمس یا دیوان کبیر از آثار مشهور اوست. آرامگاه وی در قونیۀ ترکیه واقع است.

معنی واژگان درس «نسل آینده ساز»:

واژگان هم خانواده درس «نسل آینده ساز»:

واژگان متضاد درس «نسل آینده ساز»:

دانش زبانی: فعل، زبان و ادبیات:

دانش زبانی

فعل

فعل:

به مثال های زیر توجه نمایید:

الف) آمد

می گویم.

ب) همه دانش آموزان با دیدن این منظره در کلاس درس

هنگامی که معلم فارسی ما با دقت کتاب را همان طور که می بینید اگرچه مثال های بخش «الف» فقط از یک کلمه تشکیل شده اند، اما معنی آنها کامل است؛ در حالی که مثال های بخش «ب» شامل چندین کلمه هستند، اما معنی کاملی ندارند و شنونده را در انتظار می گذارند. شما فکر می کنید علت این تفاوت چیست؟

همان طور که متوجه شدید مثال های بخش «الف» فعل دارند اما مثال های بخش «ب» فعل ندارند. فعل بخش اصلی معنای جمله و انتقال دهنده پیام است؛ بنابراین «فعل» مهم ترین بخش هر جمله است.

زبان و ادبیات

زبان و ادبیات:

به این جمله ها توجه کنید:

1) جوان و نوجوان ما با استعداد است.

2) جوان و نوجوان چشمه جوشان نیرو و استعداد است.

3) به شما جوانان این ملت می گویم.

4) به شما جوانان به عنوان فرزندان عزیز و پاره های دل این ملت می گویم .

جمله های شماره (۱) و (۲) هر دو پیام یکسانی دارند اما جمله های (3) و (4) زیباتر و دلپذیرتر است.

هرگاه بخواهیم مقصود خود را بیان کنیم، از «زبان» استفاده می کنیم اما وقتی بخواهیم همان مقصود و منظور را زیباتر و تأثیرگذارتر بگوییم، از «ادبیات» بهره می گیریم .

نکته:

1) در نوشتن املا به نحوه تلفظ و مطابقت آن با شکل نوشتاری دقت شود.

2) پس از پایان املا، متن را یک بار دیگر مرور کنید.