برخی جمله های متن درس«آداب نیکان» و معنی جمله ها:

درس هفتم

آداب نیکان

• نام کتاب: جامع التّمثیل
• نام نویسنده: محمّد حَبله رودی

او را طلب کنید که مرا با او کار است.

او را بخواهید (صدا کنید) زیرا با او کار دارم.

از پیش خود می خورم.

معنی: از جلوی خودم غذا برمی دارم و می خورم.

شیخ در پی او روان شد.

شیخ به دنبال او راه افتاد.

به قدر می گویم و بی موقع و بی حساب نمی گویم.

به اندازه ی لازم صحبت می کنم و حرف های بی جا و بی موقع نمی گویم و روی آن ها فکر می کنم.

به قدر فهم مُستَمِعان می گویم.

به اندازه ای حرف می زنم که شنوندگان بفهمند و درک کنند.

از بهر خدا، مرا بیاموز.

به خاطر خدا، به من یاد بده.

تو دعویِ دانایی می کردی، اکنون که به نادانی خود مُعتَرِف شدی، تو را بیاموزم.

تو ادّعای دانش و فضل می کردی، حالا که اعتراف کردی که هیچ نمی دانی، به تو یاد می دهم.

اصل در خوردن، آن است که لقمه ی حلال باید و اگر حرام را صد از این گونه آداب به جا بیاوری فایده ندارد و سبب تاریکی دل شود.

حقیقت خوردن آن است که خوراک و لقمه ات پاک و حلال باشد و اگرغذای حرام را صد برابر از این کارها را انجام بدهی اثری ندارد بلکه دل تو را سیاه می کند (نور حق به آن نمی تابد).

آن گفتن برای رضای خدا باشد.

سخن گفتن فقط به خاطر خدا و رضای او باشد.

در دل تو بغض و کینه و حسد مسلمانان نباشد.

در دلت، نسبت به هیچ مسلمانی، دشمنی و حسادت نداشته باشی.

مریدان از پی او رفتند.

شاگردان دنبال او رفتند.

✅او را طلب کنید که مرا با او کار است.

او را بخواهید و پیدا کنید که من با او کار دارم .

از پیش خود می خورم.

به غذای دیگران دست درازی نمی کنم و از آن چه که جلوی خودم است می خورم.

آری به قدر می گویم و بی موقع و بی حساب نمی گویم. به قدر فهم مستمعان می گویم.

بله، به اندازه سخن می گویم، بی موقع و بدون فکر حرف نمی زنم و به اندازه ای که شنوندگان حرفمم را بفهمند؛ سخن می گویم.

چه جای طعام خوردن که سخن گفتن هم نمی دانی

غذا خوردن که بلد نیستی هیچ ،سخن گفتن هم بلد نیستی .

جنید دامنش بگرفت

کنایه از متوسل شدن به کسی، از او درخواست کمک کردن

برخی از آرايه های متن:

اينترنت پنجره ای است ß   تشبیه

اين ابزارها همچون بمب ويرانگری خواهند شد ß   تشبیه

محمد حبله رودی:

از نویسندگان بزرگ قرن یازدهم هجری است و اثر معروف «جامع التمثیل» از اوست .کتاب جامع التمثیل کتابی است درباره ی تمثیل ها و حکایت ها به ویژه حکایت هایی که به صورت امثال در آمده اند.

جنید بغدادی:

ابوالقاسم بن محمدبن جنید، عارف معروف و عالم دینی که در قرن دوم و سوم می زیسته. وی در بغداد به دنیا آمد و از کسانی است که درباره ی علم توحید در بغداد سخن گفته است.

بهلول:

از اشخاص دانا و آگاه معاصر هارون الرشید خلیفه ی عباسی بود. وی نسبت به مسائل اجتماعی خود دیدی انتقادی و طنز آمیز داشت.

فریدون اکبری شلدره:

فریدون اکبری شلدره متولد روستای شلدره از توابع بخش دودانگه شهرستان ساری در استان مازندران، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و ریاست گروه زبان فارسی سازمان پژوهش و برنامه ریزی کتاب های درسی است. دکتر اکبری شلدره مسئول دفتر تالیف وزارت آموزش و پرورش نیز بوده اند.

متن «حکایت: خودشناسی» و معنی حکایت:

حکایت

خودشناسی

• نام کتاب: اسرار التّوحید
• نام نویسنده: محمّد بن منوّر

وقتی جولاهه‌ای به وزارت رسیده بود. هر روز بامداد برخاستی و کلید برداشتی و در خانه باز کردی و تنها در آنجا شدی و ساعتی در آنجا بودی.

وقتی بافنده‌ای به مقام وزیری رسیده بود. هر روز صبح زود از خواب بیدار می‌شد و کلید برمی‌داشت و در خانه‌ای را باز می‌کرد و ساعتی را تنها آنجا می‌ماند.

پس برون آمدی و به نزدیک امیر رفتی. امیر را خبر دادند که او چه می‌کند. امیر را خاطر به آن شد تا در آن خانه چیست؟

سپس بیرون می‌آمد و پیش پادشاه می‌رفت. به پادشاه خبر دادند که وزیر این کار را انجام می‌دهد. برای پادشاه سوال پیش آمد که چرا این کار را انجام می‌دهد و در آن خانه چیست؟

نکات دستوری:

«را» در «امیر را خبر دادند» ß   حرف اضافه به معنای «به»؛ «امیر» متمم

«را» در «امیر را خاطر آن شد» ß   «را»ی فک اضافه که به جای کسره آمده

روزی ناگاه از پس وزیر بدان خانه در شد. گودالی دید که در آن خانه چنان‌که جولاهگان را باشد. وزیر را دید پای بدان گودال فرو کرده.

ناگهان روزی پادشاه بعد از وزیر وارد آن خانه شد. گودالی را در آن خانه دید که برای بافندگی بود. وزیر را دید پایش را درون گودال فروکرده است.

امیر او را گفت که این چیست؟ وزیر گفت یا امیر، این همه دولت که مرا هست، همه از امیر است. هر روز زندگی گذشته خود را به یاد می‌آورم، تا خود به غلط نیفتم.

پادشاه به او گفت این چیست و چرا این کار را انجام می‌دهی؟ وزیر گفت: این مقامی که اکنون برای من است همه از پادشاهی چون شما است. من هر روز گذشته خودم را به یاد می‌آورم تا به اشتباه نیفتم و راه نادرستی را در پیش نگیرم.

نکات دستوری:

«او را» در جملۀ «امیر او را گفت»:       او ß   متمم     را ß   حرف اضافه به معنای «به»

امیر انگشتری از انگشت بیرون کرد و گفت بگیر و در انگشت کن. تاکنون وزیر بودی، اکنون امیری!

پادشاه انگشترش را از انگشت بیرون آورد و گفت این را بگیر و در انگشت خود فرو کن. تا اکنون وزیر بود الان پادشاهی.

اسرارالتوحيد (قرن ششم):

اسرارالتوحید یا اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابی سعید ابی الخیر، کتابی است با موضوع تصوف که ۱۳۰ سال پس از مرگ ابوسعید ابوالخیر، توسط یکی از نوادگان او به نام محمّد بن منوّر در خراسان نگاشته شد. تألیف کتاب پس از حمله غزان به میهنه انجام گرفته است و تاریخ آن را در حدود سال ۵۷۰ هجری قمری دانسته اند. محمّد بن منوّر کتاب خود را به سه باب تقسیم کرده است. باب اول در ابتدای حالت شيخ، باب دوم که به بیان حالات شیخ ابوسعید در سال های میانی زندگی او اختصاص دارد، بسیاری از گفته ها و اشعاری را که بر زبان وی رفته، گردآوری و نقل کرده است، و باب سوم انتهای حالت شیخ است. این کتاب انشایی روان و منسجم دارد و در دوره اوج نثر مصنوع شکل گرفته؛ ولی تنها در مقدمه مصنوع است، و به غیر آن در ردیف نثر مرسل قرار دارد.

معنی واژگان درس «آداب نیکان»:

دانش زبانی: گروه اسمی و هسته، کاربرد نشانه مد (~):

دانش زبانی

گروه اسمی و هسته

گروه اسمی:

گروه اسمی یکی از ارکان جمله است و می تواند یک کلمه یا بیشتر باشد. به عنوان مثال:

دانش آموز باهوش (گروه اسمی) - لباس بلند (گروه اسمی) - زهرا آمد (زهرا ß   گروه اسمی)

مهم ترین جزء گروه اسمی، هسته است. هسته معمولا اولین کلمه ای است که در جمله، نشانه کسره «ــِـ» می گیرد.

دانش آموزِ باهوش (دانش آموز ß   هسته) – لباسِ بلند (لباس ß   هسته) - زهرا آمد (زهرا ß   هسته)

گروه اسمی می تواند نقش نهاد، مفعول، متمم، مسند داشته باشد. به عنوان مثال:

دانش آموز، باهوش است        دانش آموز ß   نهاد        باهوش ß   مسند

خیاط، لباس را با پارچه خوب دوخت        خياط ß   نهاد        لباس ß   مفعول        پارچه خوب ß   متمم

نکته:

1) کلمه یا کلماتی که قبل از هسته می آیند، وابسته پیشین نام دارند و کلمه یا کلماتی که بعد از هسته می آیند، وابسته پسین نام دارند.

2) اگر در یک گروه اسمی، هیچ یک از کلمات صدای کسره نداشت؛ آخرین کلمه، هسته است. به عنوان مثال:

این دو مرد (مرد ß   هسته)

همین شهر (شهر ß   هسته)

3) یک کلمه (اسم) به تنهایی هم می تواند گروه اسمی باشد. به عنوان مثال:

کلاس (کلاس ß   هسته)

کاربرد نشانۀ مد (~)

کاربرد نشانۀ مد (~):

در برخی از واژه ها، نشانه «مد» (~) به کار می رود؛ مانند «درآمد، آداب، الآن، قرآن، خوش آواز». این واژه ها و مشابه آن ها را باید شناخت و به کاربرد نشانه «~» در آن ها توجه داشت. به کار نبردن نشانه «مد» در این گونه واژه ها، ابهام و اشکال ایجاد می کند؛ مانند: مآل اندیش (عاقبت اندیش)، مال اندیش (ثروت دوست).

در دسته ای دیگر از واژه ها نیز از گذاشتن نشانه «مد» بر روی آنها باید پرهیز کرد؛ مانند:

فرایند و نه فرآیند

پیشامد و نه پیشآمد

دلارام و نه دلآرام

همایش و نه همآیش