شعر «راه خوشبختی» و معنی شعر:

درس هفدهم

راه خوشبختی

• کتاب: در جستجوی خوشبختی
• نویسنده: آویبری
• مترجم: ابوالقاسم پاینده

«شکسپیر» می‌گوید: «روزگار دریایی است که کشتی زندگانی ما بر روی آن به سوی ساحل مقصود می‌رود. این دریای بزرگ، همیشه در جزر و مد است. اگر امروز آرام باشد، مسلّماً فردا توفانی خواهد شد؛ بنابراین وقتی آرام است، فرصت را غنیمت بشمارید. بسا اشخاص که در نتیجهٔ غفلت از گذر عمر استفاده نکردند و به اعماق این دریا فرو رفتند».

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

روزگار دریایی ß   تشبیه:

• روزگار ß   مشبه
• دریایی ß   مشبه به

کشتی زندگانی ß   اضافه تشبیهی:

• کشتی ß   مشبه به
• زندگانی ß   مشبه

ساحل مقصود ß   اضافه تشبیهی:

• ساحل ß   مشبه به
• مقصود ß   مشبه

«گذشته» رفته و «آینده» نیامده است؛ بنابراین شما جز «حال» چیزی ندارید. فقط امروز در اختیار شماست. برخیزید و برای کار آماده باشید و از هیچ چیز بیم مدارید؛ تاب و تحمّل داشته باشید. همیشه در کارها چنان باشید که گویا فردایی نخواهد بود. کاری را که امروز شروع می‌کنید، قسمتی از آن را به پایان می‌رسانید ولی اگر برای فردا بگذارید، ممکن است اصلاً فردا را نبینید.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

گذشته و آینده ß   تضاد

امروز ß   مجاز از «زمان حال»

این گفتار را در خاطر داشته باشید: «ای کسی که دورهٔ نوجوانی را می‌گذرانی و از فرط غرور گمان می‌کنی روزگار درازی در پیش داری. حساب کار خود را داشته باش که روزگار چون باد و ابر، ناپایدار و گذراست. عمر خود را تلف مکن. در وقت خویش صرفه‌جویی کن. قدر امروز را بدان و کار امروز را به فردا میفکن».

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

روزگار چون باد و ابر ß   تشبیه

روزگار ß   مشبه

چون ß   ادات تشبیه

باد و ابر ß   مشبه به

ناپایدار و گذرا ß   وجه شبه

شما فقط امروز را دارید؛ اگر مسرور هستید، از برکات آن استفاده کنید و اگر غمگین هستید، با صبر و تحمّل و توکّل به خدا و امید به فردایی روشن بار غم را را به دوش بکشید. اهمیّت زندگی به شمار روزها و شب‌ها نیست، بلکه مربوط به اعمال و افعال ماست؛ کسی که اوقات خود را به کارهای ناشایسته می‌گذراند، چنان است که زندگانی خویش را تلف کرده باشد.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

صبر و تحمّل ß   مترادف

بار غم را به دوش بکشید ß   کنایه از تحمل سختی ها

لازم نیست در کارها عجول باشید؛ یعنی نباید بدون تفکّر و تأمّل به کاری اقدام کنید ولی همین که تصمیم گرفتید کاری را انجام دهید، بلافاصله شروع کنید و تعلّل روا مدارید؛ کار امروز را به فردا میفکنید که جز پشیمانی سودی ندارد. باید برنامهٔ خود را چنان مرتّب کنیم که در هر ساعتی، کار معیّنی داشته باشیم و به انجام آن کار بپردازیم وگرنه مقدار زیادی وقت ما بیهوده تلف می‌شود.

نشاط و شتاب و اضطراب از ویژگی‌های نوجوانان و جوانان است؛ زیرا هنوز با زندگی چنان که باید آشنا نشده‌اند و از سرد و گرم روزگار خبری ندارند. اگر کسی آنها را در راه زندگی راهنمایی نکند، ممکن است از راه راست منحرف شوند.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

سرد و گرم ß   تضاد

از سرد و گرم روزگار خبری ندارند ß   کنایه از بی تجربه بودن

بر عکس، اگر عقل و متانت را شعار خود کنند و پیران سال خورده را که عمر درازتر و تجربهٔ بیشتر دارند، در این راه پر خوف و خطر راهبر خود قرار دهند، زندگی را به راحت و آسایش خواهند گذرانید و ممکن است در ایّام پیری بتوانند برای دیگران کارهای مفیدی انجام دهند.

کارهایی که ما می‌کنیم، فقط مربوط به خودمان نیست؛ بلکه به آیندگان نیز ارتباط دارد. به این جهت اگر در انجام وظایف خود تعلّل کنیم، حقّ آنها را پایمال کرده‌ایم. وقت ما در سلسلهٔ کائنات جای مخصوص دارد و باید آن را برای کارهای مفید صرف کنیم وگرنه نظام آفرینش را به هم زده‌ایم و خطای بزرگی مرتکب شده‌ایم.

این یکی از عادات ماست که هر چه را داریم، پاس نمی‌داریم و همین که از دست رفت، متوجّه خطای خود می‌شویم. انگشت ندامت به دندان می‌گزیم و سودی نمی‌بریم. بنابراین، همیشه باید به خاطر داشته باشیم که وقت، عزیز و گران‌بهاست. از تلف کردن آن جز حسرت و ندامت ثمری نخواهیم برد.

 نکات دستوری و آرایه های ادبی:

«را» در «هر چه را داریم» ß   حرف اضافه (از)

انگشت ندامت به دندان می گزیم ß   کنایه از پشیمان شدن

روزها یکی پس از دیگری، از پی هم می‌گذرند و همین که سپری شدند، بازآوردنشان محال است؛ از گذشته درس بگیریم، حال را آگاهانه بگذرانیم و به آینده امیدوار باشیم.

آویبوری (۱۹۱۳-۱۸۳۴ م):

نویسنده معروف انگلیسی که در توصیف طبیعت و احساسات انسانی، بسیار چیره دست بود.

ابوالقاسم پاینده (۱۳۶۳-۱۲۹۲ هـ.ش):

از نویسندگان چیره دست معاصر که در داستان نویسی و ترجمه، آثار گوناگونی پدید آورده است. مهم ترین اثر او ترجمه «قرآن مجید» است.

متن «روان خوانی: آن سوی پنجره» و نکات دستوری و آرایه های متن:

روان خوانی

آن سوی پنجره

• کتاب: هفده داستان کوتاهِ کوتاه
• مترجم: سارا طهرانیان

در بیمارستانی، دو مرد بیمار در یک اتاق بستری بودند. یکی از بیماران اجازه داشت که هر روز، بعد از ظهر، یک ساعت روی تختش بنشیند. تخت او در کنار تنها پنجرۀ اتاق بود امّا بیمار دیگر مجبور بود هیچ تکانی نخورد و همیشه پشت به هم اتاقی اش ژ با هم حرف می زدند.

هر روز بعدازظهر، بیماری که تختش کنار پنجره بود، می نشست و تمام چیزهایی را که بیرون از پنجره می دید، با شور و احساس و بیانی صمیمی برای هم اتاقی اش توصیف می کرد. بیمار دیگر در مدّت این یک ساعت، با شنیدن حال و هوای دنیای بیرون، جانی تازه می گرفت.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

جانی تازه می گرفت ß   کنایه از به دست آوردن روحیه و امیدوار شدن

این پنجره، رو به یک بوستان بود که دریاچۀ زیبایی داشت. مرغابی ها و قوها در دریاچه شنا می کردند و کودکان با قایق های تفریحی شان در آب سرگرم بودند. درختان کهن، به منظرۀ بیرون، زیبایی خاصّی بخشیده بودند و تصویری زیبا از شهر در افق دوردست دیده می شد. همان طور که مرد کنار پنجره این جزئیّات را توصیف می کرد، هم اتاقی اش چشمانش را می بست و در ذهن خود به تماشای زیبایی های آن مناظر دل انگیز می پرداخت.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

سرگم بودند ß   کنایه از مشغولِ کاری بودن

روزها و هفته ها این چنین سپری شد؛ امّا صبح یک روز، هنگامی که پرستار برای مراقبت وارد اتاق آنها شد، ناگهان منظره ای شگفت را دید. حادثه برایش سنگین بود و پذیرش آن دشوار. آری، مرد کنار پنجره آن چنان به فضای بیرون دل باخته بود که مرغ روحش به هوای آن سوی پنجره پرکشیده و رفته بود!

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

حادثه برایش سنگین بود ß   کنایه از غیر قابل باور بودن

دل باخته بود ß   کنایه از عاشق شدن

مرغ روحش ß   اضافه تشبیهی

• روح ß   مشبه
• مرغ ß   مشبه به

مرغ روحش پر کشیده بود ß   کنایه از مردن

آری ß   قید تأیید

مرد دیگر از پرستار خواهش کرد که تختش را به کنار پنجره منتقل کند. پرستار این کار را با رضایت انجام داد و پس از اطمینان از راحتی مرد، اتاق را ترک کرد. آن مرد، به آرامی و با درد بسیار، خود را به سمت پنجره کشاند تا اوّلین نگاهش را به دنیای زیبای بیرون از پنجره بیندازد. بالأخره زمانی فرا رسید که او می توانست این دنیا را با چشمان خود ببیند.

در عین ناباوری، او با یک دیوار مواجه شد!

مرد، پرستار را صدا زد و با حیرت پرسید چه چیزی هم اتاقی اش را وادار می کرده است که چنین مناظر دل انگیزی را هر روز برای او توصیف کند؟

پرستار پاسخ داد: «شاید او می خواست با این کارش به تو قوّت قلب بدهد و امید به زندگی را در دلت زنده نگه دارد. آن مرد اصلاً نابینا بود و حتّی نمی توانست دیوار را ببیند.»

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

قوّت قلب بدهد ß   کنایه از دلگرمی و امیدواری

امید را در دل زنده کردن ß   کنایه از امیدواری دوباره به زندگی

هفده داستان کوتاهِ کوتاه:

این کتاب شامل هفده داستان بسیار کوتاه با بار عاطفی و احساسی است. سادگی و ایجاز نویسندگان ناشناس این مجموعه، در ترکیب با مضامینی که دغدغه های ازلی - ابدی بشر را در بر می گیرند، سبب شده است که این اثر محدود به گروه سنی خاصی نباشد.

شعر «نیایش» و معنی شعر:

نیایش

• قالب شعری: مثنوی
• شاعر: وحشی بافقی

الهی، جانب من کن نگاهی                               مرا بنما به سوی خویش راهی

خداوندا نظری به من کن و راه رسیدن به خودت را به من نشان بده

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

الهی ß   شبه جمله و منادا

نگاه کردن خداوند ß   کنایه از مورد لطف و بخشش خدا شدن

راهی ß   مفعول

نگاهی و راهی ß   قافيه

الهی ß   شبه جمله؛ نهاد

جانب ß   حرف اضافه

من ß   متمم

نگاه کن ß   فعل مرکب

بنما ß   فعل امر

به سوی ß   حرف اضافه

مرکب خویش ß   متمم

راهی ß   مفعول

نگاهی کن که رو آرم به سویت                          رهی بنما که جا گیرم به کویت

نظری به من کن و من را صدا بزن که به سوی تو بیایم و راهی به من نشان بده که در راه تو جایی داشته باشم

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

نگاهی کن ß   کنایه مرا مورد لطف قرار بده

رو آوردن ß   کنایه از جذب شدن و توجه کردن

«ت» در «سویت» ß   سوی تو ß   مضاف اليه ( ضمیر دوم شخص مفرد)

سویت و کویت ß   جناس ناقص اختلافی

سویت و کویت ß   قافیه (ت ß   ردیف)

نهاد ß   تو

نگاهی کن ß   فعل مرکب

نهاد ß   من

به ß   حرف اضافه

سو ß   متمم

ت ß   مضاف اليه

نهاد ß   تو

دهی ß   مفعول

بنما ß   فعل امر

به ß   حرف اضافه

كوی ß   متمم

جا گیرم ß   فعل مرکب

به ذکر خود، بلند آوازه‌ام کن                             رفیق لطف بی‌اندازه‌ام کن

به اسم خودت، به من بزرگی بده و من را رفیق لطف بی‌کران خود کن.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

«م» در بلند آوازه ام کن ß   مفعول

بلند آوازه ام و بی اندازه ام ß   قافیه (کن ß   ردیف)

نهاد ß   تو

ذکر ß   متمم

خود ß   مضاف اليه

بلند آوازه ß   مسند

«ام» (من را) ß   مفعول

نهاد ß   تو

رفیق ß   مسند

لطف ß   مضاف اليه

بی اندازه ß   صفت

«ام» ß   مفعول

بیفشان از وضو بر رویم آن آب                          که از غفلت نماند در سرم خواب

از آن آب گوارا به من بده تا با آن وضو بگیرم و از خواب غفلت بیدار شوم.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

آب ß   استعاره از پاکی و طهارت

وضو، رو، آب ß   مراعات نظیر

غفلت در سرم نماند ß   کنایه از بیداری و آگاهی

که (تا) ß   حرف ربط

خواب و آب ß   قافیه

تو ß   نهاد

از ß   حرف اضافه

وضو ß   متمم

بر ß   حرف اضافه

رو ß   متمم

ــَـ م ß   مضاف اليه

آن آب ß   مفعول

از ß   حرف اضافه

غفلت ß   متمم

در ß   حرف اضافه

سر ß   متمم

نوار ß   خواب

نماند ß   فعل

به چشم مرحمت سویم نظر کن             شفیع آخرت، خیر البشر کن

با چشم بخشندگی و مرحمت به من نگاه کن و در روز قیامت بهترین بنده‌ات، پیامبر اکرم را شفاعت کننده من قرار بده.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

چشم مرحمت ß   اضافه اقترانی (چشمی همراه با مرحمت و لطف)

به کسی نظر کردن ß   کنایه از توجه بسیار به کسی کردن است

چشم ß   مجاز از نگاه

خیر البشر و نظر ß   قافیه (کن ß   ردیف)

نهاد ß   تو

چشم ß   متمم

مرحمت ß   مضاف اليه

سوی ß   حرف اضافه

من ß   متمم

نظر کن ß   فعل مرکب

شفيع ß   مسند

آخرت ß   مضاف اليه

خير البشر ß   بدل

وحشی بافقی:

كمال الدين وحشی بافقی در اواخر عهد شاه اسماعیل اول صفوی در قصبه بافق در ۲۴ فرسنگی یزد متولد شد. سپس به یزد آمد و بیشتر ایام زندگی را در آنجا گذراند. از آثار او می توان به مثنوی های «فرهاد و شیرین»، «ناظر و منظور» و «خُلد برین» اشاره کرد.

معنی واژگان درس «راه خوشبختی»: