ابیات درس «قلم سحرآمیز، دو نامه» و معنی ابیات:

درس دهم

قلم سحرآمیز، دو نامه

ای هدهد صبا به سبا می فرستمت                   بنگر که از کجا به کجا می فرستمت

ای باد صبا، تو را به عنوان پیک، به سرزمین سبا می فرستم. ببین که تو را از کجا به کجا می فرستم.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

هدهد صبا ß   تشبیه (باد صبا به هدهد تشبیه شده است)

صبا و سبا ß   جناس

بیت اشاره دارد به داستان حضرت سلیمان و بلقیس

هدهد و سبا ß   مراعات نظیر

هدهد صبا ß   اضافه تشبیهی    صبا ß   مشبه    هدهد ß   مشبه به

صبا و سبا ß   جناس ناقص اختلافی

صبا و سبا کلمات هم آوا هستند

تلمیح به داستان حضرت سلیمان (ع) دارد

تلمیح به آیه «اذهب بكتابنا هذا» (سوره نمل) دارد

«ت» در «می فرستمت» مفعول است

تعداد جملات ß   4 (ای هدهد صبا)، (به صبا می فرستمت)، (بنگر)، (که از کجا به کجا می فرستمت)

حیف است طايری چو تو در خاکدانِ غم             زينجا به آشیان وفا می فرستمت

حیف است پرندهای مانند تو در اين دنیا باشد، بنابراين تو را به سوی عشق و وفاداری می فرستم.

نکات دستوری و آرایه های ادبی:

خاکدان غم ß   کنايه از دنیا

تشبيه:    طایری ß   مشبه    تو ß   مشبه به    چو ß   ادات تشبيه

طایر ß   استعاره از سردار زخمی

خاکدان غم ß   استعاره از این دنیا

آشیان وفا ß   استعاره از بهشت

بین «چو» و تو هم جناس ناقص اختلافی وجود داره

طایر و آشیان ß   مراعات نظیر

«ت» در «می فرستمت» مفعول است

تعداد جملات ß   3 (حیف است)، (طایری چو تو در خاکدان غم [باشد])، (زین جا به آشیان وفا می فرستمت)

كمال الدین، بهزاد:

نقاش و مینیاتور ساز مشهور اواخر عهد تیموری و اوایل دوره صفوی؛ لقب وی کمال الدین و از مردم هرات و شاگرد سید احمد تبریزی بود. شاه طهماسب اول نزد بهزاد نقاشی می آموخته است.

سید جمال اسدآبادی:

مردی آزادی خواه و دارای افکار و عقاید فلسفی، سیاسی، اجتماعی و طرفدار استقرار آزادی در کشورهای شرقی و ایجاد وحدت میان مسلمانان و تشکیل اتحادیه دولتهای اسلامی بود. وی همه عمر خود را در مبارزه با استبداد پادشاهان ایران، عثمانی، مصر و سیاست استعماری انگلستان سپری کرد و پیوسته به شرق و غرب سفر می کرد. در پاریس روزنامه «عروة الوثقی» را منتشر کرد و به سیاست انگلستان در شرق حمله کرد. وی در سال ۱۳۱۴ هجری قمری در استانبول مسموم شد.

متن «حکایت: نام خوش بو» و معنی متن:

حکایت

نام خوش بو

• نوع نثر: ساده و  روان
• برگرفته از کتاب: رسالۀ قشیریه
• نام نویسنده: ابوالقاسم قشیری

يکی از عارفان روزی در راه، کاغذی ديد که نام مبارک پروردگار (بسم الله) برآن نوشته شده بود و مردم پای بر آن می نهادند و می گذشتند.

روزی يکی از خداشناسان در راهی کاغذی ديد که نام بابرکت خداوند بر روی آن نوشته شده بود و مردم بر روی آن پا می گذاشتند و عبور می کردند.

ايستاد و کاغذ را برگرفت و آن کاغذ را معطّر گرداند و اندر شکاف ديوار نهاد تا از آسیب پای رهگذران در امان باشد.

ايستاد و کاغذ را بلند کرد و آن را خوش بو کرد و در شکاف ديواری گذاشت تا رهگذران بر روی آن پا نگذارند.

مدت ها گذشت. شبی به خواب ديد که ندايی به او می گويد: «ای دوست نام من خوش بو کردی و مرا بزرگ داشتی و حرمت نهادی .ما نیز نام تو معطر گردانیم، در دنیا و آخرت تو را بزرگ و گرامی خواهیم داشت.»

مدت ها گذشت. شبی در خواب ديد که صدايی به او می گويد: ای دوست من! بخاطر اينکه به من احترام گذاشتی و نام من را خوش بو کردی من هم نام تو را خوش بو می کنم و تو را در دنیا و آخرت بزرگ و عزيز خواهم کرد.

تاکید حکایت بر احترام به نام های پروردگار بزرگ است.

رساله قشیریه:

رساله قشیریه یا الرسالة القشيرية مجموعه نامه ها و پیام هایی است به زبان عربی که زین الاسلام ابوالقاسم عبدالكريم بن هوازن قشیری آن را به صوفیان و شاگردان خود می فرستاده. شروع تهیه آن در سال ۴۳۷ هجری و پایان آن به سال ۴۳۸ بوده و علت نوشتن و ارسال آنها را ظهور فساد در طریقت و انحراف صوفی-نمایان ذکر نموده است.

کتاب شامل دو فصل و پنجاه و چهار باب است. فصل اول به بیان عقاید صوفیان و فصل دوم خلاصه ای از فصل اول است. پس از این دو فصل، بابی در شرح احوال مشایخ صوفیه و باب دیگر شرح اصطلاحات و تعبیرات آنان است. ابواب دیگر ذکر حالات و مقامات و آداب و اخلاق مشایخ را بیان می کند.

علاوه بر اینکه خواندن رساله در میان صوفيان رواج داشته، مطالب و ابواب آن در معاصران قشیری و متاخران وی تأثير عميق داشته است. علی بن عثمان مرى از هم عصران وی در نوشتن کشف المحجوب از مطالب رساله سود برده است. همچنین ردپای مطالب رساله در تذكرة الاولياء شيخ عطار و آثار مولانا جلال الدين مشهود است.

معنی واژگان درس «قلم سحرآمیز، دو نامه»:

دانش ادبی: جناس:

دانش ادبی

جناس

جناس:

دو يا چند کلمه که حروف مشترک دارند و از يک جنس هستند و تنها در يک حرف يا صدا، اختلاف دارند. جناس باعث زيبايی و خوش آهنگی شعر و نثر می شود؛ به عنوان مثال:

آن کس است اهل اشارت که بشارت داند.

اشارت و بشارت ß   جناس هستند زيرا حروف مشترک دارند و تنها در يک حرف، اختلاف دارند.

خوشا نماز و نیاز کسی که از سر درد                   به آب ديده و خون جگر، طهارت کرد

نماز و نیاز ß   جناس هستند زيرا حروف مشترک دارند و تنها در يک حرف، اختلاف دارند.

کفر است در طريقت ما کینه داشتن                  آيین ماست سینه چو آيینه داشتن

آیین و آیینه ß   جناس هستند زيرا حروف مشترک دارند و تنها در يک حرف، اختلاف دارند.

ای مِهر تو در دل ها، وی مٌهر تو بر لب ها

مِهر و مٌهر ß   جناس هستند زيرا حروف مشترک دارند و تنها در يک صدا، اختلاف دارند.

نکته:

گاهی دو واژه در خواندن و نوشتن يکسان اند؛ امّا در معنی متفاوتند و جناس محسوب می شوند؛ مانند:

برادر که در بند خويش است                             نه برادر نه خويش است

«خویش» در مصراع اول: خود

«خویش» در مصراع دوم: فامیل

خویش و خویش ß   جناس