جواب فصل 2 حواس زیست شناسی (2)

گیرنده های زیر را در پنج گروه گیرنده که با آنها آشنا شدید، طبقه بندی کنید.

گیرنده های چشایی روی زبان، گیرندۀ میزان اکسیژن در آئورت، گیرنده های شبکیۀ چشم، گیرندۀ گرما، گیرندۀ فشار پوست، گیرنده بویایی بینی، گیرندۀ فشار خون دیوارۀ رگ ها

1) گیرنده های شیمیایی: گیرنده های چشایی، گیرنده میزان اکسیژن آئورت، گیرنده بویایی بینی

2) گیرنده های دمایی: گیرنده دما

3) گیرنده های نوری: گیرنده های شبکیه چشم

4) گیرنده های مکانیکی: گیرنده فشار پوست، گیرنده فشار خون دیواره رگ ها

با استفاده از شکل 6، تغییرات چشم هنگام تطابق برای دیدن جسم دور و نزدیک را مقایسه کنید.

با تغییر همگرایی عدسی چشم، می توان اجسام دور و نزدیک را واضح دید. هنگام دیدن اشیاى نزدیک، با انقباض ماهیچه های مژگانی، عدسى ضخیم می شود. وقتی به اشیای دور نگاه می کنیم با استراحت این ماهیچه ها، عدسی باریک تر می شود. به این ترتیب، تصویر در هر حالت روی شبکیه تشکیل می شود.

* با استفاده از شکل 7 بگویید نزدیک بینی و دوربینی با استفاده از کدام عدسی اصلا می شوند؟
** در برخی افراد، علت نزدیک بینی و دوربینی، تغییر همگرایی عدسی چشم است. با استفاده از آنچه آموختید، بگویید تغییر همگرایی عدسی در چشم، چگونه موجب نزدیک بینی و دوربینی می شود؟

* با استفاده از شکل 7، عدسی واگرا نزدیک بینی و عدسی همگرا، دوربینی را اصلاح می کنند.

** همگرا بودن بیش از حد عدسی ، موجب نزدیک بینی و کم بودن تجرب آن به دوربینی منجر می شود

پس از انجام تشریح و با استفاده از مشاهده های خود، به این پرسش ها پاسخ دهید.

الف) ویژگی های هریک از سه لایۀ چشم و بخش های تشکیل دهندۀ آنها را بیان کنید.

ب) زجاجیه و زلالیه را با یکدیگر مقایسه کنید.

از فعالیت خود گزارش تهیه کنید و به معلم ارائه دهید.

الف) لایه‌های کرهٔ چشم

* صلبیه

صُلبیه پرده‌ای است سفید و محکم که تمام کرهٔ چشم را فرا گرفته، این پردهٔ بسیار ظریف که ضخامت آن از یک میلی‌متر تجاوز نمی‌کند؛ استحکام بالایی دارد و از این‌رو از عهدهٔ وظیفهٔ خود که حفظ کرهٔ چشم است، به آسانی برمی‌آید؛ یعنی همانطور که دوربین عکاسی یک جعبه دارد که ذره‌بین (عدسی) و شیشهٔ حساس در داخل آن جا دارند؛ چشم ما نیز یک جلد محکم دارد که اعضاء بسیار ظریف و حساسی را دربرگرفته‌است؛ و مقداری که از این پرده دیده می‌شود همان سفیدی چشم است؛ ضمناً در قسمت جلو قدری برآمده شده و نازک‌تر و شفاف می‌گردد تا به آسانی نور از آن عبور کند و همین قسمت که یک نهم تمام پردهٔ صلبیه است، اصطلاحاً «قرنیه» نامیده می‌شود، و در عقب صلبیه سوراخی است که از آنجا عصب بینایی وارد کرهٔ چشم می‌گردد. در هر چشم نطقه‌ای در بینایی وجود دارد که چشم قادر به دیدن آن نیست، اما انسان منوجه آن نمی شود.این نقطه همان نقطه کور است. نقطه کور از اهمیت بالایی در بیماری آب سیاه برخوردار است.آسیب به این نقطه موجب از بین رفتن بینایی به‌طور مادام العمر می گردد.

شاید این پردهٔ ظریف را که در اصطلاح کالبدشناسی «صلبیه» و در اصطلاح پزشکی «غلاف بینایی» نامیده می‌شود به‌قدری نازک مجسم کنید که تصور کنید نوک خاری می‌تواند به آسانی آن را سوراخ کند، در صورتی‌که استواری و سختی آن طوری است که چاقوهای معمولی مگر با فشار خیلی زیاد می‌تواند آن را پاره کند، و پزشکان به هنگام اعمال جراحی داخل چشم؛ نیاز به چاقوهای بسیار ظریف و نوک‌تیزی دارند، که اگر تیز نباشد در موقع کار گرفتار اشکال فراوان می‌گردند.

مُلتَحِمه غشا مخاطی نازک و شفافی می‌باشد که سطح داخلی پلک‌ها را مفروش کرده و بخش جلویی صلبیه را می‌پوشاند.

** مشیمیه

مَشیمیه در داخل صلبیه لایه‌ای وجود دارد که مَشیمیه نام دارد. این لایه نازک و لطیف است و وظیفهٔ حساس آن تغذیه چشم به وسیله رگ‌ها است و چون تا حدی به پردهٔ بچه‌دان شبیه است «مشیمیه» نامیده شده‌است، قسمت جلو این پرده که «عنبیه» نامیده می‌شود از لحاظ رنگ و شکل تغییر قابل‌توجهی حاصل کرده‌است یعنی از لحاظ شکل مسطح و عمودی است و لذا بین آن و «قرنیه» فضایی بوجود آید که آن فضا از مایع ویژه و شفافی بنام «زلالیه»؛ مملو است. از لحاظ رنگ معمولاً سیاه است که سیاهی چشم را تشکیل می‌دهد و گاهی در بعضی از اشخاص برنگ آبی یا سبز بیرون می‌آید. این لایه وظیفه تغذیه صلبیه و شبکیه را بر عهده دارد.

«مردمک» سوراخی است که قطر آن از ۳ تا ۶ میلی‌متر می‌رسد و بین عنبیه قرار دارد که به نور حساس است. یعنی در مقابل نور زیاد تنگ و در مقابل نور کم گشاد می‌شود؛ تا این عمل خودکار؛ میزان نوری را که باید وارد چشم شود مرتب سازد «مردمک» چشم در حقیقت مانند «دیافراگم» دوربین عکاسی است با این تفاوت که خودکار است یعنی نیاز به این ندارد که ما آن‌را کم و زیاد کنیم بلکه در تاریکی خودبه‌خود گشاد و در روشنایی تنک می‌شود.

این سوراخ روی این اصل «مردمک» نامیده شده‌است که دو نفر که در مقابل یکدیگر واقع شوند تصویر هرکدام در وسط سیاهی چشم طرف مقابل دیده می‌شود.

مردمک در انسان گرد است و همیشه به رنگ سیاه‌ دیده می‌شود زیرا پشت آن فضای تاریکی است که به «تاریک‌خانهٔ چشم» موسوم است و محتویات آن با چشم غیر مسلح دیده نمی‌شود، ولی در حیوانات به اشکال مختلف در می‌آید چنانکه در گربه دیده می‌شود که در هنگام روز که نور زیاد است سیاهی وسط چشم آن حیوان بشکل «الف» درمی‌آید و در شب بالعکس باز می‌شود و از پشت آن انعکاس نور خارج؛ به صورت درخشندگی و برق مخصوصی ظاهر می‌شود؛ در عقب پردهٔ «مشیمیه» سوراخی برای ورود «عصب بینایی» وجود دارد.

«مردمک چشم» در حالات مختلف آنقدر نازک و کلفت می‌شود تا نوری را که به آن می‌رسد برای استفادهٔ دید کاملاً متمرکز نماید، و این کیفیت در هیچیک از اجسام حتی در شیشه یافت نمی‌شود.

*** شبکیه

پرده‌ای است لطیف و حساس که میان «مشیمیه» قرار گرفته و چون بی‌شباهت به پنجره نیست به این نام نامیده شده‌است، شَبَکیه پرده‌ای است عصبی یعنی دنباله‌هایی است از اعصاب بینایی و بوسیله همان اعصاب به مغز مربوط می‌شود، و «نقطهٔ کور» و «لکه زرد» بر روی این الیه قرار دارند. نقطه کور ناحیه ورود عصب به چشم است و نقطه زرد که محل تشکیل تصویر اشیاء می‌باشد. نقطه زرد در فاصله کمی از نقطه کور قرار دارد. در چشم چپ، نقطه کور در سمت راست نقطه زرد و کمی پایین‌تر واقع شده‌است. همچنین در چشم راست، نقطه کور در سمت چپ نقطه زرد و کمی پایین‌تر واقع شده‌است.

پردهٔ شبکیهٔ چشم مرکب از نه لایه جداگانه است که قطر مجموع آن‌ها به اندازه کلفتی یک ورقه کاغذ نازک می‌باشد؛ در ضخامت این پرده سلول‌هایی قرار دارند که تحت اثر امواج نورانی تحریک می‌گردند؛ سلول‌های مزبور به صورت شمش‌ها و مخروط‌ها قرار گرفته‌اند و تعداد اولی به سی میلیون و تعداد دومی به سه میلیون عدد بالغ می‌شود این شمش‌ها و مخروط‌ها به تناسب کاملی قرار گرفته‌اند. بیماری کور رنگی وابسته به همین سلول‌ها می‌باشد.

ب) زلالیه مایع شفافی است که بین قرنیه و عدسی چشم قرار دارد و فضای جلوی عدسی را پر می‌کند. زلالیه از مویرگ‌ها ترشح می‌شود و مواد غذایی و اکسیژن را برای عدسی و قرنیه فراهم می‌کند و مواد دفعی را نیز جمع‌آوری کرده و از طریق خون دفع می‌کند. این مایع که گرانروی بسیار کمی دارد، به طور دائم (حدوداً هر سه ساعت) تصفیه و تجدید می‌شود.

زلالیه همراه با زجاجیه فشار درونی چشم را ثابت نگاه می‌دارند و شکل کره‌ای چشم را حفظ می‌کنند. در صورتی که در تصفیهٔ زلالیه اختلال به وجود بیاید و مایع به همان سرعتی که ترشح می‌شود بازجذب نشود، فشار چشم افزایش یافته و فرد دچار آب سیاه می‌شود که ممکن است به کوری منجر شود.

99/6 درصد زلالیه را آب تشکیل می‌دهد. علاوه بر آن، ویتامین C، گلوکز، اسید لاکتیک، سدیم و کلر؛ و نیز مقدار کمی پروتئین و اسید آمینه در زلالیه وجود دارد.

زجاجیه مادهٔ ژله‌ای و تیره ای است که فضای پشت عدسی چشم را پر کرده است؛ و توسط برخی از سلول‌های شبکیه تولید می‌شود. این ماده ۹۰٪ حجم چشم را تشکیل می‌دهد و ۹۵ درصد ترکیب آن آب، و باقی انواع نمک‌ها و گلوکز است. ضریب شکست زجاجیه ۱٫۳۴ است.

زجاجیه باعث حفظ شکل کروی چشم می‌شود، و همراه با زلالیه فشار درون چشم را ثابت نگاه می‌دارد. به علاوه، زجاجیه لایهٔ نازک شبکیه را بر روی مشیمیه فشار می‌دهد و آن را در جای خود ثابت می‌کند. همچنین، زجاجیه با جذب بخشی از پرتوهای فرابنفش، از شبکیه محافظت می‌کند.

مایع زجاجیه، دارای ترکیبی مشابه مایع نخاعی و سرم است و در عین حال پس از مرگ از آلودگی‌های خون، باکتری‌ها و اتولیز جسد، نسبتا مصون است. مایع زجاجیه به ویژه به علت نمونه‌گیری ساده و بدون نیاز به کالبدگشایی از نمونه‌های مورد توجه در پزشکی قانونی‏ است.

با استفاده از شکل 9 به پرسش های زیر پاسخ دهید.
* بین بخش بیرونی و میانی گوش کدام ساختار قرار دارد؟

** استخوان های کوچک در کدام بخش گوش قرار دارند؟

*** حلزون گوش در کدام بخش آن قرار دارد؟

* پرده سماخ

** گوش میانی

*** گوش درونی

دربارۀ نقش حفاظتی موها و مواد ترشحی در مجرای شنوایی گوش اطلاعات جمع آوری و به کلاس ارائه کنید.

جرم یا موم گوش مخلوطی از چربی ها و موم ها است که مجرای گوش را نرم می کند . اسیدی بودن موم گوش از رشد میکروب ها در مجرای شنوایی پیشگیری می کند.

موهای درون گوش و موم گوش از ورود گرد و غبار ، حشرات و دیگر جانوران ریز به درون مجرای گوش جلوگیری می کنند.

دربارۀ شغل شنوایی سنجی و بینایی سنجی گزارشی تهیه و به کلاس ارائه کنید.

* آشنایی با شغل بینایی سنج

شنوایی شناسی علم مطالعه اختلالات شنوایی از راه شناسایی و سنجش کاستی عملکرد شنوایی و توانبخشی آن می باشد. شنوایی سنجی بخشی از شنوایی شناسی می باشد. حوزه شنوایی شناسی وسیع تر از آن بوده و مسائلی از جمله تشخیص، حفاظت شنوایی و پیشگیری از اختلالات شنوایی، تعادل و توانبخشی به موقع افراد دچار آسیب شنوایی و را شامل می شود.

شنوایی شناسی در حوزه تخصصی سه شاخه عمده دارد :

شنوایی‌شناسی تشخیصی : این شاخه به ارزیابی‌های کمی و کیفی و تعیین محل ضایعات شنوایی وتعادل به وسیله آزمونهای رفتاری، فیزیولوژیک و الکتروفیزیولوژیک در کودکان و بزرگسالان می پردازد.

شنوایی‌شناسی توانبخشی : این شاخه دو بخش توانبخشی شنوایی (شامل : ارزیابی، تجویز و تنظیم وسایل کمک شنوایی، ارزیابی‌های ویژه افراد کاندیدای کاشت حلزونی، تربیت شنوایی، آموزش مهارتهای ارتباطی و کمک به سازگاری روانی - اجتماعی افراد کم شنوا و خانواده‌های آنها، اقدامات توانبخشی برای افراد مبتلا به وزوز گوش و تدابیر توانبخشی مبتلایان به اختلالات شنوایی مرکزی) و توانبخشی تعادل (شامل کمک به بیمارانی که از سرگیجه و عدم تعادل رنج می‌برند) را در بر می گیرد.

شنوایی‌شناسی حفاظت و پیشگیری : این شاخه بیشتر بر جلوگیری از آسیبهای شنوایی و پیشگیری از معلولیت تمرکز داشته و اقداماتی چون غربالگری، مشاوره و اجرای پروژه‌های اندازه گیری صدا به منظور بررسی میزان آلودگی صوتی و تعیین نقاط مجاز و غیر مجاز و همچنین اجرای برنامه‌های حفاظت شنوایی و ارائه راه کارهایی در جهت کنترل و کاهش صدا را شامل می شود.

متخصص شنوایی شناسی یا شنوایی شناس، در زمینه تشخیص و درمان مشکلات شنوایی یا تعادلی تخصص دارد. او از ابزار و روش های مختلفی از جمله سمعک، وسایل کمک ارتباطی، پیشنهاد جراحی کاشت حلزون توسط پزشک متخصص و ... برای درمان استفاده می کند. دادن آموزش به خانواده ها و خود فرد دارای مشکل شنوایی، طراحی و اجرای برنامه های حفاظت شنوایی برای کارخانه ها و مراکز صنعتی، اجرای برنامه های غربالگری نوزادان و دانش آموزان، طراحی و ساخت ابزار و تجهیزات محافظ گوش از دیگر کارهایی است که شنوایی شناس در آنها نقش فعال دارد.  

متخصص شنوایی شناسی باید صبور بوده و رفتاری دلسوزانه توام با مهربانی با بیماران داشته باشد. او در کار خود با متخصصانی از جمله روانشناس، متخصص گوش و حلق و بینی، متخصص مغز و اعصاب، متخصص اطفال و گفتار درمانگر ارتباط نزدیک دارد.

ساعت کاری شنوایی سنج معمولا به صورت تمام وقت است. اگر مستقل بوده و برای خود کار کند، تعیین ساعت کاری بر عهده خود او می باشد.

در ادامه اطلاعات کاملی در مورد وظایف، دانش و مهارت مورد نیاز، تحصیلات لازم و نحوه ورود به شغل، بازار کار و فرصت های شغلی و میزان درآمد شنوایی شناس ارائه می شود.

 وظایف شنوایی شناس

تشخیص اختلال و مشکلات شنوایی در افراد با کمک دستگاه ها و تست های مختلف

تهیه گزارشات لازم برای پزشک معالج فرد در خصوص نوع تشخیص انجام شده

دادن آموزش و مشاوره لازم به بیمار و خانواده او

قالب گيري و ساخت قالب گوش و سمعک

انجام برنامه‌های غربالگری شنوایی نوزادان، خردسالان و کودکان در سنین مدرسه

پیشگیری از آسیب شنوایی، حفاظت شنوایی، برنامه ریزی و انجام غربالگری در جمعیت هایی نظیر مراکز کارگاهی، نظامی، اردوگاهها و ... و ارائه مشاوره شنوایی‌شناسی در این حوزه

اجرای برنامه‌های توانبخشی شنوایی شامل گفتارخوانی، رشد مهارت‌های شنیداری (تربیت شنوایی) و رشد زبان و ارائه مشاوره شنوایی‌شناسی در این بخش

تعیین، تجویز، کاربرد و تنظیم تجهیزات صوتی مناسب و روش‌های بهبود کیفیت صدا در محیط‌های آموزشی افراد مبتلا به اختلالات شنوایی

نظارت و پیگیری اجرای صحیح روش‌های برقراری ارتباط بین کم شنوایان با مربیان و سایرین (مثلا نحوه برخورد با دانش آموز کم شنوا در کلاس معمولی)

مهارت و دانش مورد نیاز

دقت و توجه به جزئیات

مهارت های ارتباطی خوب

رفتار دلسوزانه و حرفه ای با بیماران

مهارت خوب در سازماندهی

مهارت انجام کار تیمی

توان آموزش و مشاوره خوب

توانایی ایجاد انگیزه در بیماران برای دنبال کردن برنامه توانبخشی

حفظ آرامش و داشتن برخوردی مناسب در شرایط بحرانی و پیچیده

رازداری

تسلط به زبان انگلیسی (به دلیل نوپا بودن این رشته در ایران بیشتر کتابها انگلیسی می باشد)

** آشنایی با شغل بینایی سنج

بینایی‌سنجی یا اپتومتری‏ آزمایش چشم و ساختارهای مربوط به آن است برای کشف اختلالات بینایی و تجویز عدسی‌های مناسب یا دیگر وسایل کمک‌کننده به بینایی یا تمرین‌های چشمی برای جبران کاستی‌های دید.

بینایی سنج با کمک ابزارها و دستگاه های موجود به بررسی و شناسایی مشکلات بینایی افراد می پردازد. پس از تشخیص نوع و میزان مشکلات بینایی مراجعان، از طریق تجویز وسایل کمک بینایی مانند عینک ،‌ لنزهای تماسی و انجام یکسری تمرینات و ورزش های چشمی و دادن توصیه ها و دستورات بهداشتی لازم به کارایی بیشتر سیستم بینایی آنها کمک می نماید.

علاوه بر این بینایی سنج معاینات دقیقی از چشم انجام داده و در صورت وجود هر گونه اختلال یا بیماری که نیازمند درمان طبی باشد، بیماران را به سایر پزشکان ارجاع می نماید .بینایی سنج معمولا وسایلی از جمله عینک و لنزهای طبی را که تجویز می کند، خود ساخته و به فروش می رساند.

بینایی سنج باید توان ارتباطی مناسبی داشته باشد. او باید بتواند با مراجعان خود به خصوص کودکان با آرامش و صبر و حوصله زیاد برخورد کند.

محل کار بینایی سنج در بیمارستان ها، کلینیک ها و یا دفتر کار شخصی می باشد. اگر تنها در دفتر کار شخصی خود فعالیت کند، تعیین میزان ساعت کاری بر عهده خودش می باشد.

وظایف بینایی سنج

بررسی نارسایی های بینایی مراجعان

اندازه گیری میدان بینایی

انجام آزمایش های تشخیصی برخی از بیماری های چشم از جمله آب مروارید، آب سیاه و ... و ارجاع بیماران به متخصص مربوطه

انجام آزمایش های ویژه از جمله سونوگرافی چشم یا مکان نگاری (توپوگرافی)

تشخیص اختلالات حرکتی چشم مانند لوچی و ارائه تمرینات لازم برای درمان غیرجراحی آنها

ارائه تمرینات ویژه و ورزش های ارتوپتیک جهت بهبود بینایی

ارزیابی بینایی از نظر تشخیص رنگ، بعد و ...

بینایی درمانی به روش های غیردارویی

استفاده از وسایل کمک بینایی برای درمان افراد کم بینا

بررسی، تعیین نمره و تجویز عینک یا لنز طبی

ساخت و فروش عینک های طبی

دانش و مهارت مورد نیاز شغل بینایی سنج

داشتن علاقه و دانش کافی در حوزه بینایی سنجی

داشتن علاقه برای کمک به بهبود سلامت دیگران

دقت زیاد و توجه به جزئیات

آشنایی با آخرین پیشرفت های علمی (روش ها، ابزارها و تجهیزات) در بینایی سنجی و استفاده از آنها در صورت امکان

داشتن تمرکز کافی

مهارت های ارتباطی مناسب

داشتن صبر و حوصله زیاد و ارائه توضیحات لازم به مراجعان

توان آرامش دادن به مراجعان به خصوص کودکان

1) طرح زیر مغزماهی را نشان می دهد

.

لوب های (پیازهای) بویایی ماهی نسبت به کل مغز جانور از لوب های بویایی انسان بزرگ تر است.
این مطلب چه واقعیتی را دربارۀ حس بویایی ماهی نشان می دهد؟

٢) ساختار و عملکرد چشم مرکب و چشم انسان را مقایسه کنید.

٣) خط جانبی در ماهی ها با کدام ساختار ها در انسان شباهت دارد؟

1) حس بویایی ماهی قوی تر از حس بویایی انسان است.

2) دانش آموزان می توانند به واحد های بینایی و عدسی های متععد و در چشم حشرات تصویر موزاییکی حاصل در مقایسه با وجود یک عدسی در چشم انسان و تصویر یک پارچه اشاره کنند.

3) گیرنده های تعادلی در مجاری نیمم دایره