جواب فصل 15 ربع قرن سیطرهٔ آمریکا بر ایران تاریخ معاصر ایران

به نظر شما هدف از تشکیل فرمانداری نظامی در تهران پس از کودتای ٢٨ مرداد چه بود؟

1 پس از کودتای 28 مرداد، چه وضعیتی بر مملکت حاکم شد؟

٢ علت مخالفت شهید نواب صفوی با پیمان بغداد چه بود؟

3 تأسیس ساواک از چه جنبه هایی برای آمریکا اهمیت داشت؟

4 بیگانگان چه نقشی در تأسیس و اداره کردن ساواک داشتند؟

سه سند از اسناد به دست آمده از سفارت آمریکا درسال 1359 در اختیار شما قرار می گیرد. پس از مطالعه به پرسش ها پاسخ دهید.

این متن بخشی از گزارش بازرسان آمریکایی است که از طرف دفتر بازرسی وزارت خارجه آمریکا برای بررسی نحوه روابط با ایران در اکتبر ١٩٧٤ (مهر ١٣٥١) به ایران آمده بودند:

«سفیر (آمریکا در ایران) می تواند شاه را هر وقت که بخواهد فوراً ببیند و از آن گذشته، گاهی اوقات همچنین به وزیر متنفذ دربار، نخست وزیر و سایر مقامات کلیدی نظامی و غیرنظامی دسترسی دارد. وی آشنایی گسترده ای با سایر مقامات ارشد دولتی، مجلس، تجار عمده، دانشگاهیان و دیگر گروه های روشنفکر دارد. قائم مقام میسیون (هیئت)، درصورت لزوم دسترسی به افسران نظامی، مقامات زیرکابینه و وزرا دارد و مستشاران سیاسی و اقتصادی با رده های مناسب دولتی و بخش خصوصی تماس خوبی دارند. به طور کلی تماس های میسیون (هیئت) بسیار خوب بوده و حوزه وسیعی از صحنه ایران را فرامی گیرد … تنها مقام دیگر آمریکایی که گاهگاهی با شاه ملاقات می کند، رئیس سیا ( C.I.A ) است. باز هم سفیر قبل و بعد از این ملاقات ها به طور کامل در جریان قرار می گیرد.»

(مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد اول، چاپ سوم، صفحه ٤٠٤)

متن زیر از نامه «جان. ال. واشیورن» (منشی دوم سفارت آمریکا) استخراج شده که در آگوست ١٩٧٣ (مرداد 1352) به «ریچارد هِلمز» (سفیر وقت آمریکا در ایران) نوشته است:

«ایران درحالی که مخاطره قابل ملاحظه ای برای خودش وجود دارد، برای آمریکا کمک های فراوان و امکانات وسیعی برای کارهای جاسوسی و اطلاعاتی فراهم کرده است. به صورتی مبهم می دانم که ایران به ایالات متحده اجازه داده است که از طریق ایران استراق سمع از کشورهای همسایه بکند و اینکه ارتباط کاری نزدیکی بین ساواک و سیا ( C.I.A ) وجود دارد.»

(مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد اول، چاپ سوم، صفحه 374)

متن آخر قسمتی از گزارش بازرسان وزارت خارجه آمریکاست که در سپتامبر ١٩٧٨ (شهریور 1357) با عنوان هدایت روابط با ایران تهیه شده است:

«یکی از مسائل دیگر به میزان حضور آمریکا که اکنون معادل ٤٠ هزار نفر برآورد شده، مربوط است؛ بخش اعظم این آمریکایی ها به خاطر فعالیت های نظامی در ایران حضور دارند … دولت ایران نیز که هزینه این حضور آنها را تأمین می کند، از هیچ گونه همکاری فروگذار نکرده است.»

(مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد اول، چاپ سوم، صفحه 821)

1 روابط غیررسمی و خارج از عرف (روابط بین الملل) بین ایران و آمریکا را که در متن اسناد بالا ذکر شده، فهرست کنید.

روابط غیررسمی و خارج از عرف بین ایران و آمریکا شامل موارد زیر است:

دسترسی سفیر آمریکا در ایران به شاه و مقامات کلیدی نظامی و غیرنظامی

دسترسی قائم مقام میسیون (هیئت) به افسران نظامی، مقامات زیرکابینه و وزرا

تماس های مستمر میسیون (هیئت) با سایر مقامات ارشد دولت، مجلس، تجار عمده، دانشگاهیان و گروه های روشنفکر

ملاقات های گاه گاهی رئیس سازمان سیا با شاه

کمک های فراوان ایران به آمریکا در کارهای جاسوسی و اطلاعاتی

استفاده آمریکا از ایران برای استخدام جاسوسان خود در کشورهای همسایه

حضور ٤٠ هزار نفر نظامی آمریكایی در ایران با هزینه تأمین شده توسط دولت ایران

٢ به نظر شما این شکل از روابط و دسترسی نامحدود مأموران و مقامات آمریکایی به ارکان حکومت پهلوی چه اثراتی بر شرایط و آینده ایران داشت؟

این شکل از روابط و دسترسی نامحدود مأموران و مقامات آمریکایی به ارکان حکومت پهلوی توانست تأثیرات مختلفی بر شرایط و آینده ایران داشته باشد. در زمان حاکمیت شاه، این نوع دسترسی به مقامات بالارده و تصمیم‌ گیران کشور، باعث تقویت قدرت و تأثیر آمریکا در سیاست‌های داخلی و خارجی ایران شد. این رابطه نزدیک باعث شده است که آمریکا بتواند به راحتی در جریان تصمیم‌ گیری‌ های کلیدی کشور قرار گیرد و منافع خود را به دست آورد.

بنابراین، این نوع رابطه محدود کننده استقلال سیاسی و استقلال عملکرد دولت ایران بوده است. همچنین، با تأثیرگذاری آمریکا در سطح سیاسی، نظامی و اقتصادی کشور، قدرت و تأثیر ایران در منطقه نیز کاهش یافت.

علاوه بر این، این نوع رابطه ممکن شد باعث بروز ناامنی و عدم ثبات در کشور شود. حضور نامحدود مأموران آمریکایی و دسترسی آن‌ ها به ارکان حکومت، توانست منجر به بروز تنش‌ ها و مخالفت ‌های داخلی شود. همچنین، این دسترسی ممکن شد باعث بروز خشونت و تضاد در جامعه شود و باعث عدم رضایت عمومی گردد.

با توجه به این موارد، این شکل از روابط و دسترسی نامحدود مأموران و مقامات آمریکایی به ارکان حکومت پهلوی، منجر به ضعف سیاست ‌گذاری دولت، کاهش قدرت و تأثیر کشور در صحنه بین الملل شده  و در نهایت باعث بروز تغییرات سیاسی، اجتماعی و فرصت های افزایشی برای شروع انقلاب اسلامی ایران شود.