برخی بندهای و ابیات درس «رنج هایی کشیده ام که مپرس» و معنی آنان:

درس نهم

رنج هایی کشیده ام که مپرس

• نوع نثر: ساده و روان
• نویسنده: محمّدرضا تُرکی

این کار بی هیچ تأخیر و درنگی، بیرون از بیماری چند روزه و دو روز رحلتِ مادرم – رحمةالله علیها – که این شغل تعطیل شد، ادامه یافت.

این کار (نوشتن لغتنامه) بدون هیچ درنگ و مکث کردن، به غیر از چند روز بیماری و دو روزی که مادرم، که رحمت خداوند بر او باد، فوت کردند. ادامه داشت و لحظه ای تعطیل نشد.

مرا هیچ چیز از نام و نان به تحمّل این رنج سنگین جز مظلومیّت مشرق در مقابل ظالمین ستمکار مغربی وا نداشت.

من به خاطر نام و نان (شُهرت و مال و ثروت)، رنج بسیار نوشتن لغتنامه را تحمّل نکردم بلکه تحمّل این رنج به خاطر کم کردن مظلومیّت شرق در برابر ستمگران مغرب زمین بود.

• نوع قالب شعری: غزل
• شاعر: حافظ

درد عشقی کشیده ام که مپرس                        زهر هجری چشیده ام که مپرس

رنج عشقی را تحمّل کرده ام که از آن سؤال نکن؛ زیرا نمیتوانم جواب بدهم و زهر جدایی نوشیده ام که از تلخی نتوان پرسید.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

کشیده ام و چشیده ام ß   قافیه (که مپرس ß   ردیف)

تعداد جمله ß   4:

• درد عشقی کشیده ام ß   جمله اول
• که مپرس ß   جمله دوم
• زهر هجری چشیده ام ß   جمله سوم
• که مپرس ß   جمله چهارم

من ß   نهاد محذوف در جمله اول

تو ß   نهاد محذوف درجمله دوم

من ß   نهاد محذوف درجمله سوم

تو ß   نهاد محذوف درجمله چهارم

زهر هجر ß   تشبیه

درد عشقی ß   مفعول

زهر هجری ß   مفعول

درد عشقی ß   ترکیب اضافی

زهر هجری ß   ترکیب اضافی

مپرس ß   فعل نهی

مپرس ß   کنایه از بسیار دشوار و بسیار کُشنده است

گشته ام در جهان و آخرِ کار                               دلبری برگزیده ام که مپرس

زمان زیادی را در دنیا جست و جو کرده ام و عاقبت، دلبری را انتخاب کرده ام که نمی توان وصفش کرد.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

برگزیده ام ß   قافیه (که مپرس ß   ردیف)

تعداد جمله ß   3:

• گشته ام ß   جمله اول
• برگزیده ام ß   جمله دوم
• که مپرس ß   جمله سوم

من ß   نهاد محذوف در جمله اول

من ß   نهاد محذوف در جمله دوم

تو ß   نهاد محذوف در جمله سوم

جهان ß   متمم

آخرِ کار ß   قید زمان

آخرِ کار ß   ترکیب اضافی

دلبری ß   مفعول

«و» و «که» ß   حروف اضافه

مپرس ß   کنایه از شگفت انگیز و بسیار دشوار

بی تو در کلبه ی گدایی خویش                          رنج هایی کشیده ام که مپرس

بدون تو در خانه ی فقیرانه و بی رونق خودم، سختی های زیادی را تحمّل کردم که درباره ی آن، چیزی را ازمن نپرس.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

کشیده ام ß   قافیه (که مپرس ß   ردیف)

تعداد  جمله ß   2:

• کشیده ام ß   جمله اول
• که مپرس ß   جمله دوم

من ß   نهاد محذوف درجمله اول

تو ß   نهاد محذوف درجمله دوم

کلبه ی گدایی ß   تشبیه

کلبه ی گدایی ß   ترکیب اضافی

کلبه ی گدایی ß   متمّم

رنج هایی ß   مفعول

مپرس ß   کنایه از رنج های بسیار دشوار را تحمل کردن

همچو حافظ، غریب در رهِ عشق                        به مقامی رسیده ام که مپرس

مانند حافظ، دور از وطن، روندهی راه محبّت شدم و به مقام و درجهای از عرفان رسیدهام که پرسیدنی نیست.

رسیده ام ß   قافیه (که مپرس ß   ردیف)

تعداد  جمله ß   2:

• بی تودرکلبه گدایی خویش رنج هایی کشیده ام ß   جمله ی اول
• که مپرس ß   جمله دوم

من ß   نهاد محذوف درجمله اول

تو ß   نهادمحذوف درجمله.دوم

مپرس ß   کنایه از این است که به مقامی رسیده ام که قابل وصف نیست

ره عشق ß   تشبیه؛ شاعر (حافظ) خود را در غریبانه پیمودن راه عشق به خود مثل و مانند کرده است

ره عشق ß   ترکیب اضافی

مفهوم بیت:

این مقام عرفانی، در وصف درنمی آید و قابل ادراک نیست.

پیام درس:

این درس درباره ی مرد بزرگی چون دهخدا است. علی اکبر دهخدا برای نوشتن لغتنامه ی بزرگی که امروز در دستِ ما وجود دارد، رنج ها و سختی های بسیاری را تحمّل کرد. آخر هم با کوله باری از درد و رنج به جهان باقی شتافت.

علی اکبر دهخدا (1257 – 1334 هـ.ش):

دانشمند لغت شناس و نویسنده ی معروف قرن چهاردهم هجری قمری است. برخی آثار او عبارت است از:

لغت نامه، امثال و حکم، ترجمه ی روح القوانین، تصحیح دیوان منوچهری و تصحیح دیوان حافظ.

شعر «بخوان و حفظ کن: باران» و معنی شعر:

بخوان و حفظ کن

باران

• نوع قالب شعری: دوبیتی
• شاعر: بابا طاهر عریان

خوشا آنان که آلله یارشان بی                            به حمد و قُل هو الله کارشان بی

خوش به حال کسانی که خداوند یاور و پُشتیبان شان است و همیشه در حال خواندن قرآن هستند.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

یارشان و کارشان ß   قافیه (بی ß   ردیف)

تعداد جمله ß   3:

• خوشا آنان ß   جمله اول (شبه جمله)
• آلله یارشان بی ß   جمله دوم
• به حمد و قُل هو الله کارشان بی ß   جمله سوم

الله ß   نهاد جمله دوم

کارشان ß   نهاد جمله سوم

حمد و قُل هو الله ß   تلمیح؛ اشاره به سوره ها و آیه های قرآن دارد

خوشا ß   شبه جمله

کارشان ß   ترکیب اضافی

خوشا آنان که دایم در نمازند                             بهشت جاودان بازارشان بی

خوش به حال کسانی که همیشه در حال نماز خواندن هستند و بهشت جای زندگی شان است.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

بازارشان ß   قافیه (بی ß   ردیف)

تعداد جمله ß   3:

• خوشا آنان ß   جمله اول (شبه جمله)
• دایم در نمازند ß   جمله دوم
• بهشت جاودان بازارشان بی ß   جمله سوم

آنان ß   نهاد جمله دوم

بهشت جاودان ß   نهاد جمله سوم

بهشت جاودان ß   ترکیب اضافی

بازارشان ß   ترکیب اضافی (شان ß   مضاف الیه)

• نوع قالب شعری: دوبیتی
• شاعر: بابا طاهر عریان

خداوندا به فریاد دلم رس                                 کسِ بی کس تویی، من مانده بی کس

پروردگارا! به من کمک کن، زیرا تو یاور انسان های بی پناه هستی؛ من تنها مانده ام، کمکم کن.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

رَس و بی کَس ß   قافیه (ردیف ندارد)

تعداد جمله ß   4:

• خداوندا ß   جمله اول
• به فریاد دلم رس ß   جمله دوم
• کسِ بی کس تویی ß   جمله سوم
• من مانده بی کس ß   جمله چهارم

خداوندا (ای خدا) ß   منادا و ندا (خداوند ß   منادا    ا ß   حرف ندا)

کَسِ بی کَس ß   ترکیب وصفی

«تو» در مصراع اول ß   نهاد جمله دوم

«تو» در مصراع دوم ß   نهاد جمله سوم

«من» در مصراع دوم ß   نهاد جمله چهارم

به فریاد رسیدن ß   کنایه از کمک کردن

همه گویند طاهر کس نداره                              خدا یارِ مَنه چه حاجت کس

همه می گویند که باباطاهر تنها و بی یاور است. وقتی که خدا یاورِ من باشد من نیاز به کمک هیچ کسی ندارم.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

کس ß   قافیه (ردیف  ندارد)

تعداد جمله ß   4:

• همه گویند ß   جمله اول
• طاهر کس نداره ß   جمله دوم
• خدا یارِ مَنه ß   جمله سوم
• چه حاجت کس [است] ß   جمله چهارم

«همه» در مصراع اول ß   نهاد جمله اول

«طاهر» در مصراع اول ß   نهاد جمله دوم

«خدا» در مصراع دوم ß   نهاد جمله سوم

«کس» در مصراع اول ß   مفعول

«چه حاجت» در مصراع دوم ß   مفعول

«کس» در مصراع دوم ß   متمم (حرف اضافه محذوف «به»)

طاهر، اسم شاعر، همان باباطاهر است. گاهی شاعر در بیت آخر شعر، اسمش را می آورد که به این کار، «تخلّص» می گویند. این اتّفاق در غزل بیشتر، دیده می شود.

• نوع قالب شعری: رباعی (چهار پاره)
• شاعر: سید حسن حسینی

ای نام تو روییده به گلدان لبم                          در مرحمت تو غوطه ور، روز و شبم

خدایا! من همیشه مشغول راز و نیاز با تو هستم و تمام روز و شب در دریای لطف و مهربانی تو شناور هستم.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

لبم و شبم ß   قافیه (ردیف ندارد)

تعداد جمله ß   3:

• ای [خدا] ß   جمله اول (منادا محذوف؛ یعنی خدا حذف شده است)
• نام تو روییده به گلدان لبم ß   جمله دوم
• در مرحمت تو غوطه ور، روز و شبم ß   جمله سوم

گلدان لب ß   تشبیه (لب مانند گلدان)

در مرحمت تو غوطه ور ß   تشبیه (لطف و مهربانی خداوند به دریا تشبیه شده است)

روز و شب ß   تضاد

گلدان لب ß   ترکیب اضافی

لبم ß   ترکیب اضافی

شبم ß   ترکیب اضافی

در خاک طلب، بذر دُعا کاشته ام                                   باران اجابت تو را می طلبم

من دعا می کنم و از تو می خواهم که نیازم را برطرف کنی و منتظرم که خواسته های مرا بپذیری و برآورده کنی.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

کاشته ام و می طلبم ß   قافیه (ردیف ندارد)

تعداد جمله ß   2:

• در خاک طلب، بذر دُعا کاشته ام ß   جمله اول
• باران اجابت تو را می طلبم ß   جمله دوم

بذر دعا ß   تشبیه

بذر دعا ß   مفعول

باران اجابت ß   تشبیه

باران اجابت تو ß   مفعول

[من] محذوف ß   نهاد هر دو جمله

خاک طلب ß   تشبیه

کاشته ام ß   ماضی نَقلی

می طَلبم ß   مُضارع اخباری

خاک، بذر و باران ß   تناسب (مراعات نظیر)

• نوع قالب شعری: دو بیتی
• شاعر: مصطفی علی پور

اگر آن سبز قامت، رو نماید                               درِ باغ خدا را می گشاید

اگر امام زمان (عج) ظهور کند، همه ی ما را وارد بهشت می کند.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

نماید و می گشاید ß   قافیه (ردیف ندارد)

تعداد جمله ß   2:

اگر آن سبز قامت، رو نماید ß   جمله اول

درِ باغ خدا را می گشاید ß   جمله دوم

«رو» در مصراع اول ß   مفعول

«در» در مصراع دوم ß   مفعول

کل بیت ß   تلمیح به ظهور امام زمان (عج)

در باغ ß   ترکیب اضافی

باغ خدا ß   ترکیب اضافی

تنم را فرش کردم تا بتازد                                  دلم را نذر کردم تا بیاید

جسمم را آماده کرده ام تا در راه او فدا شود و از ته دل نذر کرده ام که هرچه زودتر، ظهور کند.

نکات دستوری و آرایه ادبی:

بتازد و بیاید ß   قافیه (ردیف ندارد)

تعداد جمله ß   4:

• تنم را فرش کردم ß   جمله اول
• بتازد ß   جمله دوم
• دلم را نذر کردم ß   جمله سوم
• بیاید ß   جمله چهارم

فرش کردن تن ß   کنایه از آماده ی فدا شدن

نذر کردن دل ß   کنایه از آماده و مهیا شدن

تنم ß   ترکیب اضافی

دلم ß   ترکیب اضافی

«تنم» در مصراع اول ß   مفعول

«دلم» در مصراع دوم ß   مفعول

پیام:

در دو شعر اوّل از باباطاهر و سید حسن حسینی، مناجات با خداوند مطرح شده است. شاعر می گوید انسان با وجود لطف خداوند همیشه موفّق خواهد بود و وجود خداوند سعادت است. در شعر پایانی از مصطفی علی پور، به توصیف شخصیّت حضرت مهدی(عج) پرداخته شده است.

توضیح بیشتر (تفاوت دو بیتی و رباعی):

دوبیتی شعری است که دو بیت دارد و در مصراع اوّل، دوم و چهارم آن قافیه وجود دارد. رُباعی هم مانند دوبیتی است؛ یعنی از نظر قافیه و تعداد بیت، شبیه هم هستند؛ امّا از نظر وزن و آهنگ باهم تفاوت دارند.

____________________*                       ____________________*

____________________             ____________________*

معنی واژگان درس «رنج هایی کشیده ام که مپرس»:

واژگان هم خانواده درس «رنج هایی کشیده ام که مپرس»:

واژگان متضاد درس «رنج هایی کشیده ام که مپرس»:

دانش زبانی: واژه آموزی:

دانش زبانی

واژه آموزی

واژه آموزی:

تاکنون راه های مختلفی برای ساختن کلمه در زبان فارسی، فرا گرفته اید. یکی دیگر از راه های ساختن کلمه ی جدید، افزودن واژه ی «نامه» به پایان کلمه ی نخست است.