درسنامه کامل مطالعات اجتماعی نهم فصل 11 تلاش برای حفظ استقلال و اتحاد سیاسی ایران

در پی تسلط افغان ها بر اصفهان و برکناری و قتل شاه سلطان حسین صفوی ایران گرفتار تجزیه و تفرقه شد.

در گوشه و کنار کشور مدعیانی سر بر آوردند. روسیه و عثمانی نیز با استفاده از آشفتگی اوضاع، قسمت هایی از شمال و غرب ایران را اشغال کردند.

پایه گذاری سلسله افشاریه توسط نادر:

1. سرکوب افغان ها
2. بیرون راندن نیروهای روسیه و عثمانی
3. کنار زدن خاندان صفوی
4. نشستن بر تخت شاهی

بیشتر دوره دوازده ساله پادشاهی نادر به نبرد با بیگانگان و فرونشاندن شورش های داخلی گذشت.

نادر در تعقیب گروهی از افغان های شورشی که به هندوستان گریخته بودند به آن کشور لشکر کشید.او تا دهلی پیش رفت و با غنیمت های بسیار به کشور بازگشت.

نادرشاه کوشید ایران را به کشوری یکپارچه و قدرتمند تبدیل کند. کشوری که بتواند از استقلال تمامیت سرزمینی خود در برابر دشمنان دفاع کند.

در سال های پایانی حکومت نادر نافرمانی و شورش های پیاپی تأثیر روحی و روانی مطلوبی بر او گذاشت.

نادر که نسبت به اطرافیان و سرداران خود بد گمان شده بود، به رفتارهای خشونت آمیز و بی رحمانه روی آورد. فرماندهان سپاه نادر که از جان خود می ترسیدند او را به قتل رساندند.

 به دنبال قتل نادر شاه، ایران بار دیگر به صحنه ی جنگ حاکمان محلی و سران ایل ها تبدیل شد و نا آرامی و آشوب سراسر کشور را فرا گرفت.

سرانجام کریم خان از ایل زندیه بخش بزرگی از ایران به جز خراسان را به دست گرفت و سلسله ی زندیه را بنیان گذاشت.

کریم خان به جای عنوان پادشاه، لقب وکیل الرعایا یعنی نماینده ی مردم را برای خود برگزید.

کریم خان با ملایمت و مهربانی با مردم رفتار می کرد و به صلح، آسایش و آرامش عمومی اهمیت می داد و می کوشید با استفاده از شیوه های مسالمت آمیز از بروز نامنی و شورش های داخلی جلوگیری کند .

دوران فرمانروایی کریم خان سی سال طول کشید. در این دوران ثبات و آرامش نسبی در سراسر کشور به وجود آمد و در نتیجه اوضاع اجتماعی و اقتصادی در زمان زندیه بناهای مهمی مانند بازار وکیل، مسجد وکیل، حمام وکیل و ارگ کریم خان در پایتخت زندیه شهر شیراز ساخته شد.

ایل قاجار یکی از ایل های ترک تبار ایران بود. رئیس این ایل پس از کشته شدن نادر شاه مدعی حکومت ایران شد اما از کریم خان شکست خورد و به قتل رسید.

پس از مرگ کریم خان، آقا محمد خان تلاش برای رسیدن به حکومت را آغاز کرد. او پس از مدتی جنگ و گریز، لطفعلی خان آخرین فرمانروای زندیه را شکست داد و به قتل رسند.

آقا محمد خان با لشکر کشی های پیاپی بر سراسر ایران مسلط شد و حکومت قاجار را بنیان گذاشت. در نتیجه ی تلاش های سیاسی، نظامی او، ایران بار دیگر یکپارچگی خود را بدست آورد.

پس از آنکه آقا محمد خان به دست خدمتکارانش کشته شد، برادرزاده ی او، فتحعلی شاه به قدرت رسید.

دوره ی حکومت فتحعلی شاه، همزمان با آغاز نفوذ و دخالت گسترده ی کشورهای روسیه، انگلستان و فرانسه در ایران بود.

در فاصله ی سقوط صفویه تا روی کار آمدن قاجاریه اوضاع کشورهای اروپایی تغییر کرده بود.

یکی از دلایل این تغییر انقلاب صنعتی بود که از انگلستان آغاز شد و در دیگر کشورهای اروپایی گسترش یافت.

نیروی ماشینی و ابزارهای صنعتی جای نیروی انسانی و ابزارهای دستی را گرفت و میزان تولید افزایش یافت.

نتایج انقلاب صنعتی افزایش قدرت نظامی و سیاسی کشورهای اروپایی و شکوفایی اقتصادی بود.

یکی از اهداف استعماری روسیه رسیدن به آب های آزاد و گرم خلیج فارس و اقیانوس هند بود.

در زمان فتحعلی شاه، روسیه با ارتشی مجهز به سلاح های جدید و آشنا به فنون جنگی تازه به قلمرو ایران در قفقاز حمله کرد. سپاه ایران که از جنگاوران ایل های مختلف تشکیل شده بود، با سلاح های ابتدایی به مقابله با نیروهای متجاوز روس پرداخت. سرانجام پس از ده سال جنگ نابرابر  با وجود دلاوری نیروهای ایرانی، روسیه پیروز شد و عهدنامه گلستان را به ایران تحمیل کرد.

به موجب عهدنامه گلستان، ایالت های گرجستان و داغستان و شهرهای باکو و گنجه از حاکمیت ایران خارج شدند و تحت حاکمیت روسیه قرار گرفتند.

به موجب عهدنامه ترکمانچای سرزمین های ایرانی شمال رود ارس به تصرف روسیه در آمد، ایران از کشتیرانی در دریای مازندران محروم گردید و مجبور به پرداخت غرامت شد.

در اوایل دوره قاجار، مهم ترین مستعمره انگلستان یعنی هندوستان با ایران همسایه بود.

یکی از هدف های اصلی انگلستان از برقراری ارتباط با حکومت قاجار این بود که نگذارد کشورهای رقیب از طریق ایران به هندوستان دسترسی پیدا کند.

در زمان فتحعلی شاه چند عهدنامه بین ایران و انگلستان بسته شد. در این عهدنامه ها، حکومت قاجار تعهد کرد که به هیچ کشوری اجازه ندهد از خاک ایران به هندوستان لشکر کشی کند.

در عوض انگلیسی ها نیز متعهد شدند که در صورت حمله ی کشورهای دیگر به ایران، به حکومت قاجار کمک های مالی و نظامی کنند.

انگلستان در دوران محمد شاه و  ناصرالدین شاه با لشکر کشی به خلیج فارس و حمله به جزایر و بنادر ایران، حکومت قاجار را مجبور کرد که به جدایی افغانستان از ایران رضایت دهد.

انگلیسی ها همچنین ناصرالدین شاه را وادار کردند که با جدایی  قسمت شرقی سیستان و بلوچستان از ایران موافقت کند. علاوه بر اینها، تعدادی از جزایر ایرانی خلیج فارس را اشغال و به پایگاه نظامی خود تبدیل کردند.